Μετά την δημοκρατία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μετά την δημοκρατία

Τι συμβαίνει όταν η ελευθερία διαβρώνεται;

Σε ολόκληρο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών καθώς εξελίσσονται οι ενδιάμεσες εκλογές, οι ειδικοί θρηνούν για το γεγονός ότι η δημοκρατία [1] διαβρώνεται, ή διολισθαίνει, ή ίσως και πεθαίνει. Αλλά αυτό μάς λέει ελάχιστα για το τι είναι πιο πιθανό να προκύψει, ακριβώς, στην θέση της δημοκρατίας. Όταν η δημοκρατία διαβρώνεται, τι μένει; Όταν μια δημοκρατία διολισθαίνει, πού καταλήγει; Όταν η δημοκρατία πεθαίνει, τι γεννιέται;

Η απλή απάντηση είναι ο αυταρχισμός. Αλλά τα αυταρχικά καθεστώτα είναι τόσο διαφορετικά όπως οι δημοκρατίες. Ο αυταρχισμός δεν είναι απλώς η απουσία δημοκρατίας, αλλά ένα πολιτικό θηρίο αφ’ εαυτού –στην πραγματικότητα ένα θηριοτροφείο πολύ διαφορετικών θηρίων- με πολλαπλά modi operandi. Για τον λόγο αυτό, είναι ασφαλές να πούμε ότι η δημοκρατία απειλείται σοβαρά, αλλά ότι η απειλή δεν είναι μια και μοναδική.

06112018-3.jpg

Περίφραξη υπό κατασκευή περιβάλλει το κτήριο του Καπιτωλίου των ΗΠΑ στην Ουάσιγκτον, τον Νοέμβριο του 2018. JONATHAN ERNST/REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τις Φιλιππίνες και από την Πολωνία ως την Βραζιλία [2], δύο μη δημοκρατικά μοντέλα διακυβέρνησης είναι εύκολα αναγνωρίσιμα. Το ένα είναι ο εκλογικός αυταρχισμός, στον οποίο οι ηγέτες κερδίζουν την εξουσία μέσω εκλογών, αλλά αυτές οι εκλογές είτε είναι χειραγωγημένες, είτε το πεδίο του ανταγωνισμού μεταξύ των νυν και των αντιπάλων τους μεταξύ εκλογών απέχουν πολύ από το να είναι δίκαιο. Το άλλο είναι η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία, στην οποία οι ηγέτες κερδίζουν ελεύθερα τις εκλογές, αλλά καταχρώνται στην συνέχεια τόσο την εξουσία τους όσο και τους μειονοτικούς πληθυσμούς με την ισχύ που κερδίζουν. Για να το πούμε καθαρά, οι εκλογικοί αυταρχικοί κάνουν ό, τι θέλουν για να κερδίσουν εκλογές. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες κάνουν ό, τι θέλουν μετά τη νίκη τους. Ενώ οι εκλεγμένοι ηγέτες και κυβερνήσεις συχνά συνδυάζουν και τα δύο χαρακτηριστικά καθώς η δημοκρατία διαβρώνεται, είναι τελείως πιθανό να υπάρχει το ένα χωρίς το άλλο.

Οι διαφορές ανάμεσα σε αυτά τα δύο αντιδημοκρατικά θηρία είναι πολυάριθμες. Ο εκλογικός αυταρχισμός είναι συνήθως η συλλογική επιχείρηση ενός κυβερνώντος κόμματος. Η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία –illiberal democracy, ένας όρος που επινοήθηκε αρχικά από την Fareed Zakaria [3] και υιοθετήθηκε πρόσφατα από τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν- είναι συχνότερα το ατομικό έργο ενός πεινασμένου για ισχύ εκλεγμένου ηγέτη. Οι εκλογικοί αυταρχικοί χρησιμοποιούν την υποκρισία για να υπονομεύσουν τους κομματικούς αντιπάλους. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες προσβάλουν ανοιχτά τους μειονοτικούς πληθυσμούς και επιτίθενται ασύστολα στους βασικούς δημοκρατικούς θεσμούς που θα περιόριζαν τον εκλεγμένο εκτελεστικό αρχηγό. Οι εκλογικοί αυταρχικοί δεν θα δεχτούν την ήττα. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες δεν θα δεχθούν περιορισμούς. Οι εκλογικοί αυταρχικοί εξαπατούν, ώστε η εξουσία τους να μην χαθεί. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες παραβιάζουν τους τύπους και κάμπτουν τους κανόνες, έτσι ώστε η εξουσία τους να μην είναι περιορισμένη.

Η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία και ο εκλογικός αυταρχισμός μπορούν να γίνουν αντιληπτά στην πράξη σήμερα σε όλο τον κόσμο. Και αμφότεροι αυτοί οι αντιδημοκρατικοί τύποι απειλούν να πάρουν τον έλεγχο αν η δημοκρατία διαβρώνεται, διολισθαίνει, ή και πεθαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και το φάσμα της αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας είναι επικείμενο αλλά μπορεί σύντομα να εξατμιστεί, η ευπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών στον εκλογικό αυταρχισμό είναι μακροχρόνια και έχει πιθανότητες να επιμείνει, ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί στις ενδιάμεσες εκλογές και στις επερχόμενες εκλογές.

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Η Νοτιοανατολική Ασία προσφέρει μια πληθώρα παραδειγμάτων τόσο της αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας όσο και του εκλογικού αυταρχισμού. Οι Φιλιππίνες παρέχουν ένα εντυπωσιακό παράδειγμα μιας παλιάς και εδραιωμένης δημοκρατίας που διαβρώνεται σε αντιφιλελεύθερη δημοκρατία. Ο πρόεδρος Rodrigo Duterte δέχεται λίγα, αν [δέχεται] καν, όρια στην προσωπική του εξουσία. Ακόμη και ο νόμος είναι αναποτελεσματικό χαλινάρι, όπως διαβοήτως καταδεικνύει η εκστρατεία εξωδικαστικών φόνων του Duterte εναντίον των πιθανολογούμενων ως εμπόρων ναρκωτικών. Ο Duterte υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής για το μεγαλύτερο μέρος της θητείας του, αλλά αυτό δεν κάνει δημοκρατική την κατάχρηση της εξουσίας από αυτόν. Η άρνηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι η ουσία του αντιφιλελευθερισμού, ακόμη και αν ένας εκλεγμένος ηγέτης εφαρμόζει την άρνηση. Ωστόσο, ο Duterte δεν είναι εκλογικός αυταρχικός˙ τουλάχιστον όχι ακόμα. Δεν διοικεί ένα πολιτικό κόμμα με την ικανότητα να κερδίσει νόθες εκλογές τη μια μετά την άλλη. Δεν είναι αποφασισμένος να παίξει τον Τιμωρό εναντίον πολιτικών αντιπάλων που απειλούν να τον αντικαταστήσουν, τουλάχιστον εν μέρει επειδή οι Φιλιππίνες έχουν όρια θητείας και ο Duterte είναι πιθανώς πολύ ηλικιωμένος για να εξετάσει το ενδεχόμενο να τα αλλάξει προς όφελός του. Είναι ένας αντιφιλελεύθερος δημοκράτης εξαιτίας αυτού που κάνει με την εκλογική του εξουσία, όχι πώς την πήρε ή πώς προσπαθεί να την κρατήσει.

Η Σιγκαπούρη, από την άλλη πλευρά, παρέχει ένα ιδιαίτερα ξεκάθαρο παράδειγμα εκλογικού αυταρχισμού. Σε αντίθεση με τον Duterte, οι Αρχές της Σιγκαπούρης έχουν εμμονή με το να ακολουθούν τον νόμο και να κάνουν και όλους τους υπόλοιπους να τον ακολουθούν επίσης. Κυβερνούν μάλλον συλλογικά παρά μεμονωμένα. Το εκλογικό σύστημα είναι εξαίσια ρυθμισμένο και εξαιρετικά χειραγωγημένο έτσι ώστε οι αντίπαλοι του κυβερνώντος κόμματος της Λαϊκής Δράσης (PAP) να μην έχουν καμιά θεμιτή πιθανότητα να το νικήσουν. Δεν υπάρχει ανεξάρτητη εκλογική επιτροπή. Οι ψηφοφόροι υποψιάζονται ευρύτατα ότι οι ψήφοι τους παρακολουθούνται και ότι οι κοινότητές τους θα μπορούσαν να τιμωρηθούν με μια απόσυρση των κυβερνητικών υπηρεσιών εάν εκλέξουν έναν αντίπαλο του PAP. Ίσως ειρωνικά, το PAP αξίζει περισσότερο το επίθετο «αυταρχικό» από ό, τι ο Duterte, του οποίου οι καταφανέστερες καταχρήσεις εξουσίας δεν συμφωνούν ακόμη με οποιοδήποτε βιώσιμο είδος αυταρχικής διακυβέρνησης.

Η Σιγκαπούρη και οι Φιλιππίνες δεν είναι οι μόνες, ακόμα και στη Νοτιοανατολική Ασία. Στη Μυανμάρ, οι ελεύθερες και δίκαιες εκλογές το 2015 έφεραν στην εξουσία την αντιπολιτευτική Εθνική Ένωση για τη Δημοκρατία της Aung San Suu Kyi, ακόμη και παρότι ο στρατός διατήρησε πολλές ζωτικές θέσεις για τον εαυτό του. Αλλά η εκλογική δημοκρατία διολισθαίνει γρήγορα σε αντιφιλελεύθερη δημοκρατία. Οι μειονοτικοί μουσουλμανικοί πληθυσμοί διαβιούν άθλια υπό την δημοκρατία που κυριαρχείται από τους Βουδιστές, με πιο γνωστή την περίπτωση των Rohingya στην επαρχία Rakhine. Τα μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν να καταπιέζονται όταν αναφέρουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του στρατού ή αποκαλύπτουν λεγόμενα κρατικά μυστικά. Εν τω μεταξύ, στην Ινδονησία, η πρόσφατη φυλάκιση του εθνοτικά Κινέζου κυβερνήτη της Τζακάρτα για μια φερόμενη προσβολή του Ισλάμ δείχνει ότι η μεγαλύτερη δημοκρατία της Νοτιοανατολικής Ασίας κάνει μια δική της ανησυχητική στροφή στον αντιφιλελευθερισμό.

06112018-4.jpg

Ο πρόεδρος των Φιλιππίνων Rodrigo Duterte στην Μανίλα, στις Φιλιππίνες, τον Απρίλιο του 2018. DONDI TAWATAO/REUTERS
------------------------------------------------------------

Όπως η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία δεν περιορίζεται στις Φιλιππίνες, ο εκλογικός αυταρχισμός δεν περιορίζεται στην Σιγκαπούρη. Στην Καμπότζη, το από μακρού χρόνου κυβερνών κόμμα του Χουν Σεν έχει σφίξει την θηλιά στους κομματικούς αντιπάλους του και στα μέσα ενημέρωσης, καθώς η εμπιστοσύνη του ότι θα νικήσει ακόμη και σε άδικες και ανελεύθερες εκλογές έχει μειωθεί. Μέχρι τούδε, η Καμπότζη έχει σχεδόν εξαλείψει την εκλογική πλευρά του αυταρχισμού της, μοιάζοντας λιγότερο με την Σιγκαπούρη απ’ όσο με μονοκομματικές δικτατορίες, όπως το Βιετνάμ και η Κίνα.

Αλλά ίσως το πιο διδακτικό παράδειγμα από τη Νοτιοανατολική Ασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι η Μαλαισία. Για πενήντα χρόνια, η χώρα ήταν ένα απόλυτο εκλογικό αυταρχικό καθεστώς, κυριαρχούμενο από ένα και μόνο κόμμα, τον Εθνικό Οργανισμό των Ενωμένων Μαλαισιανών (UMNO). Μέχρι που υπέστη μια συγκλονιστική εκλογική ήττα νωρίτερα φέτος, το UMNO κυβέρνησε εξ ονόματος μιας «αυτόχθονης» πλειοψηφίας που φοβόταν να χάσει τα προνόμιά της από «μεταναστευτικές» μειονότητες. Χρησιμοποίησε κάθε κόλπο που υπήρχε για να νοθεύσει τις εκλογές υπέρ του. Αυτό περιελάμβανε την αναδιευθέτηση των εκλογικών περιφερειών, την καταχρηστική κατανομή [εδρών], και την στοχοθετημένη απαγόρευση ή ακόμα και φυλάκιση των ιδιαίτερα απειλητικών εκλογικών αντιπάλων.

Τέτοιοι χειρισμοί προκάλεσαν μια κατάσταση στην οποία το UMNO και οι εταίροι του συνασπισμού του θα μπορούσαν να χάνουν ξεκάθαρα την λαϊκή ψήφο, όπως έκαναν για πρώτη φορά το 2013, αλλά και πάλι να εξασφαλίζουν σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, καθώς και την πανίσχυρη θέση του πρωθυπουργού. Ήταν μόνο όταν η εθνικιστική πολιτική του UMNO είχε τόσο αποξενώσει τους μεγάλους πληθυσμούς των εθνοτικών μειονοτήτων της Μαλαισίας και ο αρχηγός του UMNO, Najib Razak, είχε εμπλακεί σε μια τόσο κολοσσιαία διαφθορά που ακόμη και οι πιο κυνικοί Μαλαισιανοί θεατές ήταν συγκλονισμένοι, ώστε ακόμη και οι ξεκάθαρες αυταρχικές καταχρήσεις δεν μπορούσαν πλέον να εξασφαλίσουν την εκλογική νίκη του UMNO.

Η ΑΠΕΙΛΗ ΕΓΧΩΡΙΩΣ

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς πηγαίνουν στις εκλογές σήμερα και μετά; Παρ’ όλες τις προφανείς διαφορές με τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας που μόλις συζητήθηκαν, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν τα ίδια δύο αντιδημοκρατικά θηρία που αντιμετωπίζει η Νοτιοανατολική Ασία: Τον εκλογικό αυταρχισμό και την αντιφιλελεύθερη δημοκρατία.

Οι παρατηρητές διαφέρουν ως προς το πόσο σοβαρή απειλή, εάν υπάρχει, θέτουν στην δημοκρατία ο πρόεδρος Donald Trump και ένα όλο και πιο πολεμοχαρές και παραβιάζον το νόμο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Ένας λόγος για αυτό είναι ότι θέτουν ουσιαστικά διαφορετικές απειλές.

Όπως και ο Duterte, ο Trump είναι ένας ολοκληρωμένος αντιφιλελεύθερος δημοκράτης. Επιτίθεται σε οποιονδήποτε τολμά να τον επικρίνει. Ο σεβασμός του για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα δικαστήρια και άλλους δημοκρατικούς θεσμούς συγκράτησης εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το να μην τον περιορίζουν. Ενώ οι προηγούμενοι Ρεπουμπλικανοί ηγέτες είχαν χρησιμοποιήσει λεπτά «κωδικοποιημένα» μηνύματα για να διεγείρουν τα αντι-μεταναστευτικά και άλλα ρατσιστικά αισθήματα, ο Trump χρησιμοποιεί ντουντούκα. Είναι ένας προσωποπαγής ηγεμόνας που καθοδηγείται από ορέξεις. Το πώς και με ποιες συμφωνίες με ξένα συμφέροντα απέκτησε την τεράστια περιουσία του -και ίσως συνεχίζει να το κάνει ως πρόεδρος- θεωρείται ότι δεν εμπίπτει στην σφαίρα των ενδιαφερόντων του λαού. Ωστόσο, δεν έχει καμία προφανή στρατηγική για την εδραίωση της εξουσίας του για μεγάλο χρονικό διάστημα με εκλογικό αυταρχικό τρόπο, εάν οι αμερικανικοί πολιτικοί θεσμοί θα μπορούσαν να καμφθούν τόσο πολύ εξ αρχής.

Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα είναι ένα τελείως διαφορετικό θέμα. Μέσω των ευρέως διαδεδομένων νόμων αναγνώρισης των ψηφοφόρων και των συναφών μορφών καταστολής των ψηφοφόρων -πιο κατάφωρα στο Ουισκόνσιν το 2016 και στην Τζόρτζια σήμερα- το GOP [στμ: το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα] φαίνεται να επικεντρώνεται περισσότερο στο να νικήσει στις εκλογές παρά στο να κερδίσει τις πλειοψηφίες. Αυτή η αντιπλειοψηφική στρατηγική εστίαση ταιριάζει όμορφα με το σύστημα του Κολλεγίου των Εκλεκτόρων, το οποίο έχει παραδώσει τους δύο τελευταίους Ρεπουμπλικανούς προέδρους στον Λευκό Οίκο χωρίς να κερδίσουν την λαϊκή ψήφο: Ένα μοτίβο σαν της Μαλαισίας όπου ο ηττημένος τα παίρνει όλα και που δεν μπορεί να επιτραπεί να συνεχιστεί σε οποιαδήποτε εκλογική δημοκρατία η οποία αξίζει να λέγεται έτσι.

Ενώ ο Trump αντηχεί με πολλούς τρόπους τον Duterte, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα φέρνει όλο και περισσότερο στο μυαλό το UMNO της Μαλαισίας. Ούτε είναι αυτό κάτι άγνωστο στην πολιτική των κομμάτων των ΗΠΑ. Όταν εξετάζουμε την πρόσφατη αμερικανική ιστορία, δεν είναι δύσκολο να δούμε τον -μετά την Ανασυγκρότηση- Νότο της εποχής του Jim Crow [στμ: το 1877] ως υποδειγματικό παράδειγμα εκλογικού αυταρχισμού, με το ρατσιστικό Δημοκρατικό Κόμμα να διαδραματίζει βασικά τον ρόλο του UMNO ως υπερασπιστή των προνομίων της πλειοψηφίας, με κάθε θεμιτό ή αθέμιτο τρόπο.

Ακόμα κι αν οι Δημοκρατικοί κατορθώσουν να ξεπεράσουν την καταστολή των ψηφοφόρων και να κερδίσουν μια σαρωτική νίκη στις σημερινές εκλογές του Κογκρέσου και των πολιτειακών κυβερνήσεων, δεν μπορούν εύκολα να σταματήσουν ή ακόμα και να επιβραδύνουν την διάβρωση της δημοκρατίας σε αντιφιλελεύθερη δημοκρατία από τον Trump, πέρα από [το να χρησιμοποιήσουν] την ευθεία μομφή. Αντίθετα, ακόμα και αν ο Trump ηττηθεί το 2020 ή ανατραπεί νωρίτερα, το GOP μπορεί να μετατοπιστεί ακόμα περισσότερο σε μια εκλογική αυταρχική κατεύθυνση, ειδικά σε πολιτείες που κλίνουν σταθερά προς το κόκκινο [στμ: το χρώμα των Ρεπουμπλικανών].

Ο Trump δεν βρίσκεται σήμερα στην κάλπη, αν και είναι πάρα πολύ στο παρασκήνιο. Η διολίσθηση προς την αντιφιλελεύθερη δημοκρατία που αντιπροσωπεύει σήμερα ο Trump είναι απίθανο να σταματήσει ανεξάρτητα από το τι αποφασίσουν οι ψηφοφόροι. Η ειρωνεία, ωστόσο, είναι ότι ενώ η μάστιγα της αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας είναι προς το παρόν πιο δύσκολο να ηττηθεί στις κάλπες, ίσως να μην επιβιώσει της προεδρίας του Trump καθόλου.

Το κύριο ζήτημα για την δημοκρατία στις σημερινές εκλογές είναι εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνεχίσουν να μετατοπίζονται σε έναν κατάφωρα εκλογικό αυταρχισμό. Ο εκλογικός αυταρχισμός θα μπορούσε να υποστεί σήμερα μια μεγάλη οπισθοδρόμηση, αν οι Δημοκρατικοί που έχουν δεσμευτεί να υπονομεύσουν τους περιορισμούς των ψηφοφόρων κυριαρχήσουν επί εκείνων των Ρεπουμπλικάνων που είναι αφοσιωμένοι στην υποστήριξή τους. Αλλά οι σημερινές ενδιάμεσες εκλογές μπορούν να είναι το πολύ μια μοναδική νίκη στην μακρά και συνεχιζόμενη εκστρατεία της Αμερικής για να διασφαλίσει ότι τα χειρότερα αυταρχικά απομεινάρια του πρόσφατου παρελθόντος της δεν θα επανεμφανιστούν για να καθορίσουν το εκλογικό της μέλλον.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2018-11-06/after-democracy

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/issues/2018/97/3
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2018-10-28/trumpism-comes...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/1997-11-01/rise-illiberal-democracy

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition