H Ισπανία σκάβει στο παρελθόν της | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

H Ισπανία σκάβει στο παρελθόν της

Μια αμφιλεγόμενη εκταφή και η μάχη σχετικά με την εθνική ταυτότητα
Περίληψη: 

Η μετα-Φράνκο Ισπανία ποτέ δεν προσέδεσε την εθνική της ταυτότητα στον αντιφασισμό ή σε μια αίσθηση συλλογικής ευθύνης. Αν και πολλοί Ισπανοί είχαν πολεμήσει ενάντια στον φασισμό στον Εμφύλιο Πόλεμο, οι σύγχρονες δημοκρατικές κυβερνήσεις της Ισπανίας δεν προσπάθησαν ποτέ να μετατρέψουν το γεγονός αυτό σε πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Ούτε αγκαλιάζουν ως ευρωπαϊκή αρετή την ικανότητα να μιλούν ειλικρινά για ένα βίαιο και επαίσχυντο παρελθόν.

Ο SEBASTIAAN FABER είναι καθηγητής Ισπανικών Σπουδών στο Κολλέγιο Oberlin. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του έχει τον τίτλο Memory Battles of the Spanish Civil War: History, Fiction, Photography.

«Η κορυφαία μας ιστορία απόψε: Ο αρχιστράτηγος (Generalissimo) Francisco Franco είναι ακόμα νεκρός». Το σατιρικό σκετς του Chevy Chase [1] στο Saturday Night Live στη δεκαετία του 1970 παραμένει περίεργα επίκαιρο εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Ο Φράνκο, ο επί μακρόν χρόνο στρατιωτικός δικτάτορας της Ισπανίας, εξακολουθεί να είναι νεκρός -και συνεχίζει να αποτελεί μια κορυφαία ιστορία, καθώς μια διαμάχη για τον τελικό τόπο αναπαύσεώς του αποκαλύπτει παλιές ρωγμές στην εθνική συνείδηση της Ισπανίας.

Μετά το θάνατό του το 1975, ο Φράνκο θάφτηκε σε έναν μνημειώδη τάφο στην λεγόμενη Κοιλάδα των Πεσόντων, ένα μνημείο πολέμου σε απόσταση μιας ώρας με το αυτοκίνητο από τη Μαδρίτη. Εκεί, ο δικτάτορας βρίσκεται κάτω από έναν τεράστιο πέτρινο σταυρό 137 μέτρων, σε μια υπόγεια βασιλική λαξευμένη σχεδόν 275 μέτρα μέσα σε μια βουνοπλαγιά. Το μνημείο είναι μια εκνευριστικά πομπώδης υπενθύμιση του ταραγμένου παρελθόντος της Ισπανίας και ένας τόπος προσκυνήματος για τους θαυμαστές του Φράνκο μέχρι σήμερα.

15112018-1.jpg

Διαδήλωση κατά των σχεδίων για την απομάκρυνση των λειψάνων του φασίστα δικτάτορα Francisco Franco από το κρατικά χρηματοδοτημένο μαυσωλείο του έξω από τη Μαδρίτη, στην Ισπανία, τον Ιούλιο του 2018. JAVIER BARBANCHO/REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Ελπίζοντας να το αλλάξει αυτό, το ισπανικό κοινοβούλιο ψήφισε τον Σεπτέμβριο να ξεθάψει τα λείψανα του Φράνκο από την Κοιλάδα. Η οικογένεια του Φράνκο, υπέθεσε η κυβέρνηση, θα τον ξανάθαβε σε μια πιο ιδιωτική τοποθεσία. Αλλά η οικογένεια αποφάσισε διαφορετικά και ανακοίνωσε ότι θα ενταφίαζε τον Generalissimo με στρατιωτικές τιμές σε μια κρύπτη στον μεγαλύτερο καθεδρικό ναό της Μαδρίτης. Το σχέδιο αυτό προκάλεσε ευρείες διαμαρτυρίες, καθώς θα ματαίωνε τον στόχο της κυβέρνησης να απομακρύνει το σώμα από τον δημόσιο χώρο, αλλά δεν είναι σαφές εάν η κυβέρνηση μπορεί να κάνει οτιδήποτε για να το αποτρέψει.

Η ψηφοφορία για την εκταφή του Φράνκο πέρασε με την υποστήριξη των προοδευτικών κομμάτων της Ισπανίας και των εθνικιστών της Καταλονίας και των Βάσκων. Τα δύο βασικά συντηρητικά κόμματα, το Λαϊκό Κόμμα (PP) και οι Ciudadanos (Πολίτες), απείχαν, αλλά η περιφρόνησή τους για το μέτρο είναι ξεκάθαρη. Συντηρητικοί σχολιαστές έχουν διαμαρτυρηθεί ενάντια για αυτό που αντιλαμβάνονται ως μια αδικαιολόγητη προσβολή προς έναν ηγέτη τον οποίο πολλοί στην ισπανική δεξιά εξακολουθούν να βλέπουν θετικά. (Στην πιο πρόσφατη εθνική δημοσκόπηση επί του θέματος, από το 2008, περισσότερο από το ένα τρίτο των Ισπανών συμφώνησε ότι η δεκαετιών αυταρχική διακυβέρνηση του Franco είχε διατηρήσει την ειρήνη, την τάξη και την εθνική ενότητα). Άλλοι, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Mariano Rajoy, ήταν προσεκτικοί στο να μην επαινέσουν τον Φράνκο, αλλά εξακολουθούν να προειδοποιούν ότι η επανεξέταση του βίαιου παρελθόντος της Ισπανίας είναι περιττή και διχαστική, ισάξια με «άνοιγμα παλιών πληγών».

Ωστόσο, η αντιπαράθεση γύρω από τον Φράνκο έχει αναζωπυρώσει τις φλόγες ενός μαχητικού ισπανικού εθνικισμού που πρωτοεμφανίστηκε πέρυσι, μετά από την προσπάθεια της Καταλονίας να δηλώσει την ανεξαρτησία της και να αποσπαστεί από την Ισπανία. Αν και δεν είναι όλοι οι Ισπανοί εθνικιστές νοσταλγοί του Φράνκο, ο ριζοσπαστικός πυρήνας της δεξιάς είναι. Τον Ιούλιο, το ακροδεξιό «Κίνημα για την Ισπανία» διοργάνωσε «προσκύνημα» στον τάφο του Φράνκο για να διαμαρτυρηθεί για τα σχέδια της κυβέρνησης. «Η μισή Ισπανία αντιτίθεται στην εκταφή του Φράνκο και στην βεβήλωση και λεηλασία της Κοιλάδας των Πεσόντων», προειδοποίησαν οι ηγέτες του κινήματος. Εικόνες από την συγκέντρωση δείχνουν ομάδες που κρατούν φρανκικές σημαίες, με τα χέρια σηκωμένα σε φασιστικό χαιρετισμό.

Εκδηλώσεις όπως αυτή έχουν ανησυχήσει μέχρι και ηγέτες της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Στα τέλη Οκτωβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε μια πρόταση [2] κατά της αύξησης της νεοφασιστικής βίας στην Ευρώπη που περιλάμβανε πολλά περιστατικά στην Ισπανία. Μεταξύ άλλων, η πρόταση καταδίκασε το ισπανικό Ίδρυμα Francisco Franco ως «μια οντότητα που δοξάζει μια δικτατορία και τα εγκλήματά της». Το ίδρυμα, αφιερωμένο στην «διάδοση και προώθηση» της γνώσης περί τον δικτάτορα και των επιτευγμάτων του, δεν είναι μόνο νόμιμη στην Ισπανία, αλλά μέχρι το 2004 λάμβανε κρατικές επιχορηγήσεις. Ο ισπανικός νομικός κώδικας, σε αντίθεση με αυτούς πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών, δεν απαγορεύει τον εγκωμιασμό φασιστικών ιδεολογιών.

Ο Φράνκο ανέλαβε την εξουσία το 1939, αφότου αναδύθηκε ως νικητής μετά από τρία χρόνια αιματηρού εμφυλίου πολέμου. Ο πόλεμος είχε ξεκινήσει όταν ο Φράνκο βοήθησε να διεξαχθεί ένα πραξικόπημα που προσπαθούσε να ανατρέψει την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Δεύτερης Δημοκρατίας της Ισπανίας, αντιτάσσοντας τις δυνάμεις του εναντίον μιας συμμαχίας ρεπουμπλικανών, σοσιαλιστών και αναρχικών. Ο Φράνκο επικράτησε χάρη στην εκτεταμένη στρατιωτική υποστήριξη της Ναζιστικής Γερμανίας και της Ιταλίας του Μπενίτο Μουσολίνι. Από την αρχή, η σταυροφορία του ενάντια στην δημοκρατία -και την κοσμικότητά της- απολάμβαναν επίσης την πλήρη υποστήριξη του Βατικανού.

Μόλις βρέθηκε στην εξουσία, ο Φράνκο καταδίωξε σκληρά τους πολιτικούς εχθρούς του. Στην δεκαετία του 1940, σύμφωνα με τους ιστορικούς Paul Preston και Javier Rodrigo, το καθεστώς του εκτέλεσε περισσότερους από 20.000 φυλακισμένους. Περίπου μισό εκατομμύριο Ισπανοί πέρασαν από στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ περισσότεροι από 200.000 πήγαν σε μόνιμη εξορία. Επιπλέον, ο Φράνκο επέτρεψε στους Γερμανούς να εκτοπίσουν περίπου 10.000 Ισπανούς εξόριστους από την κατεχόμενη Γαλλία σε ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου.