H Ισπανία σκάβει στο παρελθόν της

Όταν ο Pedro Sánchez, ο ηγέτης του PSOE, αντικατέστησε απροσδόκητα τον Ραχόι ως πρωθυπουργό τον Ιούνιο, ανακοίνωσε φιλόδοξα σχέδια για την επικαιροποίηση του νόμου του 2007, προκαλώντας αμέσως διαμάχες. Εκτός από την εκταφή του Φράνκο και την αναμόρφωση της κοιλάδας σε εκπαιδευτικό χώρο ή χώρο μνήμης, ο Sánchez ανέφερε την πιθανότητα [δημιουργίας] μιας επιτροπής αληθείας για τον εμφύλιο πόλεμο και τον φρανκισμό -μια σύσταση που είχαν κάνει τα Ηνωμένα Έθνη εδώ και χρόνια- και υποσχέθηκε ότι η διοίκηση θα αναλάβει την εκταφή των υπόλοιπων μαζικών τάφων.

Το γεγονός ότι τα μέτρα αυτά είναι αμφιλεγόμενα δείχνει ότι η σύγχρονη Ισπανία αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ακόμα μια ανωμαλία στην δυτική Ευρώπη. Όπως έγραψε ο ιστορικός Tony Judt στο βιβλίο του, Postwar, το 2005, η συλλογική ταυτότητα της Ευρώπης μετά το 1945 στηριζόταν στην υπερηφάνεια ότι είχε αγωνιστεί συνολικά ενάντια στον φασισμό. Στην δεκαετία του '90, οι ηπειρωτικοί ηγέτες άρχισαν να αγκαλιάζουν την ιδέα ότι το να είσαι Ευρωπαίος σήμαινε να αντιμετωπίσεις ένα δύσκολο -ακόμη και φασιστικό ή δοσιλογικό- παρελθόν. Υπήρχαν επίσημες εκφράσεις συντριβής και μετάνοιας. Τα κράτη δημιούργησαν μουσεία και μνημεία, έλαβαν δικαστική δράση και εργάστηκαν για την παροχή οικονομικής ή ηθικής αποκατάστασης στα θύματα. Καθώς χώρες όπως η Τουρκία και η Σερβία προσπάθησαν να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αναγνώριση της ευθύνης για προηγούμενα εγκλήματα -και η δικαστική λογοδοσία για τους δράστες των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- αποτέλεσαν μια περισσότερο ή λιγότερο ξεκάθαρη προϋπόθεση για την ένταξη στην ΕΕ.

Ωστόσο, η μετα-Φράνκο Ισπανία, η οποία προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1986, ποτέ δεν προσέδεσε την εθνική της ταυτότητα στον αντιφασισμό ή σε μια αίσθηση συλλογικής ευθύνης. Αν και πολλοί Ισπανοί είχαν πολεμήσει ενάντια στον φασισμό στον Εμφύλιο Πόλεμο, οι σύγχρονες δημοκρατικές κυβερνήσεις της Ισπανίας δεν προσπάθησαν ποτέ να μετατρέψουν το γεγονός αυτό σε πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Ούτε αγκαλιάζουν ως ευρωπαϊκή αρετή την ικανότητα να μιλούν ειλικρινά για ένα βίαιο και επαίσχυντο παρελθόν.

Αυτές οι ανωμαλίες οδηγούν συχνά σε δύσκολες στιγμές. Όταν οι Ισπανοί πολιτικοί επιθυμούν να παρουσιάσουν την χώρα ως πλήρως ευρωπαϊκή, πρέπει να προβούν σε διαστρεβλώσεις για να αποκαθάρουν την ιστορία της. Πάρτε τον Albert Rivera, τον νεαρό ηγέτη του κόμματος των Πολιτών, ο οποίος με συνέπεια απέφυγε να καταδικάσει την δικτατορία του Φράνκο ή να τιμήσει τα θύματά της. Κατά την διάρκεια μιας εκλογικής συζήτησης το 2015, ο Rivera υποστήριξε ότι η Ευρώπη θα πρέπει να ενωθεί στην μάχη της κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας, όπως και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, «μαζί χτυπήσαμε τους φασίστες». Τον Οκτώβριο, ο Inés Arrimadas, ο ηγέτης του κόμματος του Ριβέρα στην Καταλονία, εξέπληξε με ένα σχόλιο για τον Lluís Companys, πρόεδρο της Καταλονίας στην δεκαετία του 1930. Το 1940, ο Companys συνελήφθη από την Γκεστάπο στην Γαλλία και στην συνέχεια εκτελέστηκε από το καθεστώς του Φράνκο. Ωστόσο, ο Arrimadas ισχυρίστηκε ότι δεν είχε σκοτωθεί από το ισπανικό κράτος -σαν να ήταν η δικτατορία του Franco κάπως διαφορετική από εκείνο το κράτος.

Αυτή η ασταθής εθνική συνείδηση αντικατοπτρίζεται επίσης στο τοπίο των πολιτικών κομμάτων. Φαινομενικά, η Ισπανία στερείται εδώ και πολύ καιρό ένα ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα συγκρίσιμο με το Front National (τώρα Rassemblement National) της Γαλλίας, το Alternative for Germany ή το κόμμα του Geert Wilders στις Κάτω Χώρες. Αλλά ενώ είναι αλήθεια ότι η μετανάστευση αποτέλεσε σχετικά μικρή ανησυχία για τους Ισπανούς, οι ακροδεξιοί τομείς νοσταλγικοί προς το καθεστώς του Φράνκο υπήρχαν πάντα -απλώς δεν ένιωθαν την ανάγκη να ιδρύσουν το δικό τους κόμμα. Σε αντίθεση με τους ομολόγους τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν σταμάτησαν ποτέ να αισθάνονται σαν στο σπίτι τους στην κεντροδεξιά της κύριας τάσης, στην προκειμένη περίπτωση το Λαϊκό Κόμμα (Partido Popular).

Ο Santiago Abascal, ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος Vox, με υποστηρικτές σε μια συνάντηση στην Βαλένθια της Ισπανίας, τον Οκτώβριο του 2018. HEINO KALIS/REUTERS
------------------------------------------------------------------

Η ριζοσπαστική δεξιά μόλις άρχισε πρόσφατα να βγαίνει στα ανοιχτά, οδηγούμενη εν μέρει από μια εθνικιστική αντίδραση κατά της πίεσης της Καταλονίας για ανεξαρτησία, πέρυσι. Οργανώσεις όπως η Hogar Social, μια αντι-ισλαμική και αντι-μεταναστευτική ομάδα, και το ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα Vox κάνουν επιδρομές στην ισπανική πολιτική. Το Vox εξακολουθεί να είναι μια περιθωριακή δύναμη, χωρίς έδρες στο κοινοβούλιο, αλλά στις 7 Οκτωβρίου, το κόμμα συγκέντρωσε 10.000 υποστηρικτές στη Μαδρίτη για μια πληθωρική δεξιά διαδήλωση -κάτι που η χώρα δεν είχε δει από τη μετάβασή της στην δημοκρατία. Ο ηγέτης του κόμματος, Santiago Abascal, κάλεσε πάνω από το πλήθος που ανέμιζε σημαίες να «ξανακάνουν την Ισπανία σπουδαία» και να πολεμήσουν τους εχθρούς που είναι υπεύθυνοι για τον «διχασμό και την πτώση» της Ισπανίας˙ ζήτησε την απέλαση μεταναστών που βρίσκονται στην χώρα παράνομα ή έχουν παραβιάσει με άλλον τρόπο τον νόμο.

Η επιρροή του Vox έχει τραβήξει το PP και τους Πολίτες πιο δεξιά στα θέματα της μετανάστευσης και στο ζήτημα της Καταλονίας. Οι υπέρ της ανεξαρτησίας Καταλανοί, εν τω μεταξύ, αναφέρουν την αδυναμία της Ισπανίας να απελευθερωθεί από την φρανκική κληρονομιά ως έναν βασικό λόγο για την επιθυμία τους να αποσπαστούν από την χώρα.