Υπάρχει ένας σωστός τρόπος να τερματιστεί ο πόλεμος της Συρίας

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Geir Pedersen, ο πρέσβυς της Νορβηγίας στην Κίνα και πρώην μόνιμος εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών, διορίστηκε ειδικός απεσταλμένος για την σύγκρουση στην Συρία. Αντικαθιστά τον παλαίμαχο Ιταλο-σουηδό διαπραγματευτή Staffan de Mistura, ο οποίος για τέσσερα χρόνια προσπάθησε αλλά δεν κατάφερε να τερματίσει τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο.

Η Συρία [1] υφίσταται άγρια βία εδώ και σχεδόν οκτώ χρόνια. Οκτώ χρόνια είναι ολόκληρη η ζωή ενός παιδιού της τρίτης τάξης δημοτικού. Είναι επίσης δύο χρόνια περισσότερα από την συνολική διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και σε αυτά τα δύο τελευταία χρόνια, αντί να αποκλιμακωθεί, καθώς όλοι οι δρώντες της έχουν εξαντληθεί, η κρίση της Συρίας έχει κλιμακωθεί.

Ένας άνδρας σε ερειπωμένο κτίριο στο Χαλέπι, σύμφωνα με όσα λένε οι ακτιβιστές λόγω αεροπορικών επιθέσεων από δυνάμεις πιστές στον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ, τον Δεκέμβριο του 2013. STRINGER / REUTERS
------------------------------------------------------------------

Η επίδραση στην συριακή κοινωνία ήταν καταστροφική. Η αναδυόμενη γενιά δεν γνωρίζει τίποτε παρά πόλεμο. Έξι εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί εντός της χώρας και πέντε εκατομμύρια περισσότεροι έχουν φύγει ως πρόσφυγες. Σχεδόν 14 εκατομμύρια άνθρωποι -από έναν προπολεμικό πληθυσμό 22 εκατομμυρίων- χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια. Η Συρία είναι μια φλεγόμενη χώρα που έχει λιμοκτονήσει, έχει υποστεί επίθεση με χημικά, και έχει βομβαρδιστεί για να υποταχθεί, σε όλες σχεδόν τις πρώην περιοχές της αντιπολίτευσης εκτός από την Idlib, το τελευταίο κομμάτι στο παζλ που προσπαθεί να κατακτήσει ο Bashar al-Assad. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων -οι οποίες περιλαμβάνουν μαζικές φυλακίσεις, βασανιστήρια και βιασμούς, καθώς και επιθέσεις χημικών όπλων εναντίον αμάχων και λιμοκτονία ως εργαλείο πολέμου- είναι από τις χειρότερες που έχω δει ποτέ σε τρεις δεκαετίες ανάλυσης συγκρούσεων και σε ρεπορτάζ.

Αν δεν σταματήσει σύντομα ο πόλεμος στην Συρία, θα γίνει κάτι σαν την σύγκρουση που ξεκίνησε το 1975 στον Λίβανο. Ο πόλεμος αυτός διήρκεσε 17 χρόνια και κατέστρεψε μια χώρα, αφήνοντας περισσότερους από 150.000 νεκρούς και δεκάδες χιλιάδες εκτοπισμένους. Αν ο πόλεμος της Συρίας συνεχιστεί τόσο πολύ, δεν θα απομείνουν πολλοί άνθρωποι στην χώρα για να σκοτωθούν.

Κανείς δεν ξέρει πόσοι έχουν πεθάνει στην Συρία μέχρι στιγμής. Ο ΟΗΕ σταμάτησε να υπολογίζει τους νεκρούς το 2016, αλλά οι εκτιμήσεις είναι περίπου στο μισό εκατομμύριο, αν όχι περισσότερο. Ο Λίβανος -μόνο μια από τις πολλές πληγείσες γειτονικές χώρες- δέχθηκε πάνω από 1,5 εκατομμύρια Σύρους, σχεδόν εξαντλώντας τους ήδη ευάλωτους θεσμούς του. Επειδή πολλοί από τους πρόσφυγες είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι, η εισροή έχει ανατρέψει την ευαίσθητη θρησκευτική ισορροπία του Λιβάνου, πυροδοτώντας μια άσχημη αντιμεταναστευτική αντίδραση. Ένας άλλος χειμώνας έρχεται, και μαζί του [έρχεται] μια απελπιστική περίοδος για τους πρόσφυγες που ζουν σε καταυλισμούς, και τους αμάχους που είναι παγιδευμένοι σε μέρη όπως η Idlib, η Ghouta και το Χαλέπι, το τελευταίο εκ των οποίων κονιορτοποιήθηκε από ρωσικές και συριακές βόμβες.

Το έργο που κληρονομεί ο Pedersen είναι τεράστιο, ακόμη και για έναν από τους πιο σεβαστούς διπλωμάτες στην βιόσφαιρα του ΟΗΕ, και έναν [διπλωμάτη] με μακρά ιστορία εργασίας σε φαινομενικά δύσκολες συγκρούσεις. Ο Pedersen ήταν μέλος της ομάδας που ο συμπατριώτης του Terje Rod-Larsen κατηύθυνε σε μυστικές διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στις συμφωνίες του Όσλο του 1993 μεταξύ του Ισραήλ και του PLO (Οργανισμός για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης). Ήταν ο κορυφαίος του ΟΗΕ στον Λίβανο από το 2005 έως το 2008, και στο διάστημα αυτό έγινε γνωστός για το ότι είχε μιλήσει με όλους τους πολιτικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της Χεζμπολάχ. Θα τις χρειαστεί αυτές τις ρεαλιστικές δεξιότητες στην Συρία.

Εκείνο που μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του Pedersen είναι η συγκυρία: Όλοι οι δρώντες -η αντιπολίτευση, το καθεστώς, ακόμα και οι Ρώσοι [2], η Χεζμπολάχ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία- είναι εξαντλημένοι, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο χρόνος για διαπραγματεύσεις μπορεί να είναι ώριμος, κάτι που δεν συνέβη όταν ο De Mistura μπήκε στην υπόθεση. Ο Ιταλός μέχρι στιγμής ήταν ο πιο μακροχρόνιος απεσταλμένος σε αυτή την σύγκρουση: Ο Kofi Annan και ο Lakhdar Brahimi, καθόλου ξένοι ως προς το να τερματίζουν πολέμους, έμειναν στην θέση τους αντίστοιχα πέντε μήνες και λίγο λιγότερο από δύο χρόνια, αποθαρρυμένοι από την άκαμπτη φύση των συμμετεχόντων και από το γεγονός ότι κανείς δεν φαινόταν να θέλει πραγματικά να τελειώσει ο πόλεμος.

Ο De Mistura, ο οποίος είχε προηγουμένως υπηρετήσει στο Σουδάν, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, εργάστηκε ακούραστα στην Συρία, αλλά συνεχώς έβρισκε μπροστά του έναν τοίχο: Τον Άσαντ και τον προστάτη του, τον Βλαντιμίρ Πούτιν. «Δεν είδα ποτέ έναν πιο κυνικό πόλεμο», μου είπε το 2015 [3], σημειώνοντας ότι και τα δύο μέρη ήταν πρόθυμα να θυσιάσουν τους ανθρώπους τους παρά να συμβιβαστούν για την ειρήνη. Γνωστός για την δημιουργική διπλωματία του, ο ντε Μιστούρα δοκίμασε τις καταπαύσεις πυρός, οι οποίες απέτυχαν˙ γύρους διαπραγματεύσεων με τέτοια ένταση που συχνά οι πλευρές δεν εμφανίζονταν ή αρνούνταν να μιλήσουν μεταξύ τους˙ και, πριν φύγει, προσπάθησε να κάνει το προσχέδιο ενός συριακού συντάγματος, το οποίο, χωρίς να εκπλήξει κανέναν, ο Άσαντ το απέρριψε. Κανείς δεν ήταν έτοιμος να ενδώσει.

Οι πόλεμοι τελειώνουν δια της βίας, από κόπωση ή μέσω διαπραγματεύσεων. Μερικές φορές το έδαφος για διαπραγματεύσεις απαιτεί χρόνια για να γίνει εύφορο. Η Ειρήνη της Βεστφαλίας, η οποία τερμάτισε τους ευρωπαϊκούς θρησκευτικούς πολέμους το 1648 και καθιέρωσε τα πρώτα κυρίαρχα έθνη-κράτη, ενέπλεξε 109 πολιτικές οντότητες και χρειάστηκε δύο χρόνια για να υπογραφεί. Οτιδήποτε κι αν τερματίσει την συριακή διαμάχη πρέπει να είναι μια διευθέτηση που θα διαρκέσει, έτσι ώστε τα αντιμαχόμενα μέρη να μην επιστρέψουν στο πεδίο της μάχης. «Μια συνθήκη για τον τερματισμό ενός πολέμου είναι, στην πραγματικότητα, η προετοιμασία για έναν άλλο πόλεμο, εκτός εάν αντιμετωπίζει τους λόγους για τον πόλεμο αυτό και εκτός εάν δημιουργεί μια νέα πολιτική τάξη για να αποτρέψει την επανάληψή του», γράφει ο William I. Zartman στο [βιβλίο] Peace Versus Justice: Negotiating Forward- and Backward-Looking Outcomes, μια βίβλο για τους διαπραγματευτές.

Ο Pedersen κληρονομεί μια διαλυμένη αντιπολίτευση και έναν πεισματάρη, απείθαρχο, δολοφονικό δικτάτορα στην Δαμασκό ο οποίος αρνείται να φύγει. Ακριβώς στην καρδιά οποιασδήποτε διαπραγμάτευσης πρέπει να είναι η απλή προϋπόθεση ότι ο Άσαντ -ένας άνθρωπος με πολύ αίμα στα χέρια του, αλλά ο οποίος διατηρεί την υποστήριξη του Πούτιν και της Χεζμπολάχ- πρέπει να φύγει. Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς μια μετα-πολεμική χώρα να προσπαθεί να θεραπευτεί, με τον άνθρωπο που της έχει επιβάλλει τόση αγωνία [να βρίσκεται] ακόμα στην εξουσία. Πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει έστω η μεταβατική δικαιοσύνη; Οι Ρώσοι, οι οποίοι τελικά κρατούν τα χαρτιά, έχουν επιμείνει στο να συμπεριληφθεί ο Άσαντ στην πολιτική διαδικασία. Αν όμως ο Pedersen κατάφερε να κάνει τον Arafat και τον Rabin να δώσουν τα χέρια, ίσως βρει έναν τρόπο να πείσει τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, ότι ο Άσαντ έχει τελειώσει.

Εν τω μεταξύ, η αγωνία συνεχίζεται. Την περασμένη εβδομάδα, ο Raed al-Saleh, επικεφαλής των πολυδυσφημισμένων Λευκών Κρανών [4], δήλωσε στην βρετανική Daily Telegraph ότι η Idlib, το τελευταίο επαναστατικό προπύργιο, είναι για άλλη μια φορά στο στόχαστρο του Assad. Η Idlib κατέχεται εν μέρει από την Hay'at Tahrir al-Sham, μια τζιχαντιστική ομάδα που η Ρωσία και η συριακή κυβέρνηση θεωρούν ως νόμιμο στόχο. Τον Σεπτέμβριο συμφωνήθηκε μια εύθραυστη κατάπαυση του πυρός εκεί, αλλά ο Σαλέχ ειδοποίησε την περασμένη εβδομάδα [5] ότι τα αυξημένα πυρά όλμων από το καθεστώς έχουν σκοτώσει 20 ανθρώπους τις τελευταίες ημέρες. Το ξεκαθάρισμα της Idlib με την βοήθεια της Ρωσίας ήταν πάντα μέρος της υψηλής στρατηγικής του Assad -δηλαδή, αν είχε στρατηγική- και θα ολοκλήρωνε την δουλειά του να αποκαθάρει εθνολογικά την χώρα του, περικλείοντας την σουνιτική αντιπολίτευση σε μια μικρή περιοχή. Αλλά θα έθετε επίσης σε κίνδυνο και τα τρία εκατομμύρια κατοίκους μέσα στην Idlib.

Ο πόλεμος στην Συρία πρέπει να τερματιστεί, και πρέπει να καθιερωθεί μια οδός προς την δικαιοσύνη, σύμφωνα το μοντέλο των τοπικών δικαστηρίων της Ρουάντα ή της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης της Νότιας Αφρικής, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι δράστες της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα προσαχθούν στην δικαιοσύνη. Μόνο μια τέτοια διαδικασία μπορεί να φέρει πραγματική επούλωση σε ένα τόσο κακοποιημένο μέρος. Και αυτό δεν θα συμβεί με τον Assad στην εξουσία.

Πριν από 23 χρόνια αυτή την εβδομάδα, ο διπλωμάτης των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, έφερε τους ηγέτες των αντιμαχόμενων φατριών της Βοσνίας στην βάση Wright-Patterson της Πολεμικής Αεροπορίας στο Dayton του Ohio. Εκεί, ο Χόλμπρουκ τους έβαλε στην θέση τους, καλοπιάνοντας τον Σέρβο πρόεδρο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς με οινοποσίες αργά το βράδυ και εκφοβίζοντας τον φιλάσθενο Βόσνιο ηγέτη, Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς, να παραχωρήσει τμήματα της χώρας του που οργισμένα αντιτίθετο να χάσει, και για τα οποία οι Μουσουλμάνοι είχαν, όντως, μια αξιόπιστη αξίωση. Οι Συμφωνίες του Ντέιτον δεν ήταν απολύτως επιτυχείς -πολλοί Βόσνιοι ήταν θυμωμένοι για τον τρόπο με τον οποίο τελείωσε ο πόλεμος και η σημερινή άνοδος του εθνικισμού στην βοσνιακή Republika Srpska, υπό τον Μίλοραντ Ντόντικ, επιβεβαιώνει τις σοβαρές ελλείψεις της συμφωνίας- αλλά μια διευθέτηση μετά από διαπραγμάτευση έθεσε τέλος στους σκοτωμούς που είχαν μετατρέψει την Βοσνία σε λουτρό αίματος, με κορυφαία την σφαγή της Σρεμπρένιτσα το 1995.

Ο πόλεμος στην Συρία πρέπει να τελειώσει. Ο Pedersen έχει ένα ιστορικό εργασίας με τους πιο δύσκολους διαπραγματευτές του πλανήτη. Αλλά πρέπει να επιμείνει ότι όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος, θα τελειώσει με τους σωστούς όρους: Το μέλλον της Συρίας δεν πρέπει να περιλαμβάνει τον Άσαντ, και κάθε διευθέτηση θα πρέπει να παρέχει έναν μηχανισμό για μεταβατική δικαιοσύνη, τέτοιον που οι δράστες τρομακτικών εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας να μπορούν να ανακαλυφθούν και να δικαστούν.

Αλλιώς, σε δύο δεκαετίες, το μίσος και τα δεινά σίγουρα θα επιστρέψουν. Κι ένας άλλος Άσαντ θα εμφανιστεί.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2018-11-14/theres-right-wa...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2018-07-11/dont-get-out-syria
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2018-02-26/russias-mercena...
[3] https://protect-us.mimecast.com/s/LjLXC2k18vIKkPxUnMwGo?domain=theguardi...
[4] https://protect-us.mimecast.com/s/baKnC31K62h7m68UqUz4j?domain=nybooks.com
[5] https://www.telegraph.co.uk/news/2018/11/08/idlib-peace-deal-threat-warn...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition