Μπορεί ακόμη να αποφευχθεί ένα «Brexit χωρίς συμφωνία»; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μπορεί ακόμη να αποφευχθεί ένα «Brexit χωρίς συμφωνία»;

Γιατί τα ιρλανδικά σύνορα παραμένουν εμπόδιο στις διαπραγματεύσεις

Η κωμική ιστορία της Αγγλίας από τους W.C. Sellar και R.J. Yeatman, «1066 και Όλα Αυτά» (1066 and All That), μιλά για τις προσπάθειες του Βρετανού πρωθυπουργού του 19ου αιώνα W.E. Gladstone για την επίλυση του Ιρλανδικού Ζητήματος (Irish Question) –τον γρίφο για το τι να κάνει με την επαναστατική Ιρλανδία, η οποία ήταν τότε τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Σύμφωνα με τους Sellar και Yeatman, κάθε φορά που ο Gladstone πλησίαζε σε μια απάντηση, οι Ιρλανδοί άλλαζαν το ζήτημα. Τις τελευταίες δύο ημέρες, ένα νέο ιρλανδικό ζήτημα έχει παρεμποδίσει τις διαπραγματεύσεις του Brexit μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ: Πώς να αντιμετωπιστούν τα σύνορα μεταξύ της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, η οποία θα παραμείνει τμήμα της ΕΕ, και της Βόρειας Ιρλανδίας, η οποία δεν θα παραμείνει. Αυτή την φορά, οι διαπραγματευτές της ΕΕ προσπαθούν να βρουν απαντήσεις, ενώ Βρετανοί πολιτικοί συνεχίζουν να αλλάζουν το ζήτημα.

Σε κάποιο σημείο την περασμένη εβδομάδα, φαινόταν ότι η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν φτάσει σε μια προσωρινή συμφωνία. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός Theresa May έφερε την συμφωνία στο υπουργικό συμβούλιό της, το οποίο την αποδέχτηκε. Στην συνέχεια όμως, λίγες ώρες αργότερα, Βρετανοί υπουργοί άρχισαν να παραιτούνται λόγω της συμφωνίας -συμπεριλαμβανομένου του Dominic Raab, του υπουργού αρμόδιου για την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο οποίος βοήθησε στην διαπραγμάτευσή της, προφανώς μόνο για να αποφασίσει αργότερα ότι δεν ήταν αρκετά καλή. Η βρετανική πολιτική βρίσκεται τώρα σε χάος. Οι περισσότεροι φοβούνται την προοπτική ενός «χωρίς συμφωνία» Brexit, όπου το Ηνωμένο Βασίλειο θα καταρρεύσει έξω από την ΕΕ χωρίς κανένα μαξιλάρι, οδηγώντας σε τεράστια οικονομική και πολιτική αστάθεια. Ωστόσο, κανείς δεν έχει οποιαδήποτε καλή πρόταση για το πώς να το αποφύγει. Δεν υπάρχει καμία προφανής συμφωνία που να είναι αποδεκτή από την ΕΕ και που να έχει πιθανότητες να ψηφιστεί από την Βουλή των Κοινοτήτων.

21112018-1.jpg

Η πρωθυπουργός της Βρετανίας, Τερέζα Μέι, απαντά σε ερωτήσεις μετά την ομιλία της στο ετήσιο συνέδριο της Συνομοσπονδίας της Βρετανικής Βιομηχανίας (Confederation of British Industry, CBI) στο Λονδίνο, τον Νοέμβριο του 2018. TOBY MELVILLE / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------------

Πριν από δυόμισι χρόνια, όταν οι Βρετανοί ψηφοφόροι εξέταζαν την προοπτική εγκατάλειψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κανείς δεν περίμενε να βρεθεί σε αυτή την κατάσταση. Οι πολιτικοί υπέρμαχοι του Brexit, όπως ο Μπόρις Τζόνσον, υποσχέθηκαν στους Βρετανούς ψηφοφόρους ότι θα μπορούσαν να έχουν το κέικ τους και να το φάνε [1] επίσης, αφήνοντας τα κομμάτια της ΕΕ που δεν τους άρεσαν (επιθετικοί κανονισμοί που σχεδιάστηκαν στις Βρυξέλλες) στο πιάτο, ενώ θα κατάπιναν τα πιο νόστιμα μέρη του γλυκού (συνεχής πρόσβαση [2] στην ενιαία αγορά της ΕΕ). Η καμπάνια υπέρ του Brexit εκτόξευε υποσχέσεις με μια μεθυστική εγκατάλειψη -υπονοώντας, για παράδειγμα, ότι η χώρα θα εξοικονομήσει 350 εκατομμύρια λίρες την εβδομάδα [3] για να τα δαπανήσει στην Εθνική Υπηρεσία Υγείας- ενώ η σχέση μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας έμεινε τελείως εκτός συζήτησης.

Ωστόσο, αφότου η πλευρά του «εκτός» [της ΕΕ] κέρδισε με μικρή διαφορά την πραγματική ψηφοφορία για το Brexit, άρχισαν να έρχονται τα επακόλουθα της μέθης (hangover). Δεν θα υπήρχαν περισσότερα χρήματα για να δαπανηθούν -αντίθετα, η βρετανική οικονομία θα αναπτυσσόταν λιγότερο. Η ΕΕ δεν θα ήταν πρόθυμη να παράσχει πρόσβαση στην ενιαία αγορά, εκτός εάν το Ηνωμένο Βασίλειο συμφωνούσε να συμμορφωθεί με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Και η σχέση μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας [της Ιρλανδίας] έγινε το πιο δύσκολο πολιτικό ζήτημα στις διαπραγματεύσεις για το Brexit.

ΕΝΑ ΝΕΟ ΙΡΛΑΝΔΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Η ΕΕ είχε αφαιρέσει κάποιο από το πολιτικό δηλητήριο από την βορειοϊρλανδική πολιτική, καταργώντας την ανάγκη για τελωνεία στα σύνορα με την Δημοκρατία και δημιουργώντας ένα ευρύτερο κοινό πολιτικό πλαίσιο τόσο για τους υπέρμαχους της ένωσης [με το Ηνωμένο Βασίλειο] όσο και για τους εθνικιστές. Η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να εγκαταλείψει την ΕΕ τα διέκοψε όλα αυτά, ανοίγοντας ξανά ενοχλητικά πολιτικά ζητήματα και επαπειλώντας την επιστροφή των συνοριακών ελέγχων. Δεν βοήθησε ούτε η ασύνετη απόφαση της Μέι τον Απρίλιο του 2017 να επιδιώξει πρόωρες εκλογές: Όταν έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία της, έπρεπε να κάνει μια συμφωνία με το βορειοϊρλανδικό Δημοκρατικό Ενωτικό Κόμμα (DUP) για να σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση συνασπισμού.

Αυτό παρουσίαζε προβλήματα επειδή η ΕΕ (σε μεγάλο βαθμό χάρη στην επιμελή διπλωματία [4] της ιρλανδικής κυβέρνησης) απαίτησε από το Ηνωμένο Βασίλειο να αποφύγει την επαναφορά σκληρών συνόρων μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας [της Ιρλανδίας] ως προϋπόθεση για την έναρξη πραγματικών διαπραγματεύσεων. Μετά από προκαταρκτικές συζητήσεις, η βρετανική κυβέρνηση συμφώνησε καταρχήν με ένα «όριο» (backstop) -μια ασφαλιστική πολιτική υπό την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο θα συμφωνούσε σε μια ειδική ρύθμιση για τα ιρλανδικά σύνορα σε περίπτωση που δεν υπήρχε ευρύτερη συμφωνία. Η ΕΕ ερμήνευσε το όριο ως ότι σήμαινε πως η Βόρεια Ιρλανδία θα παραμείνει στην τελωνειακή ένωση της ΕΕ, ενώ οι Βρετανοί διαπραγματευτές παρέμειναν διφορούμενοι και απέρριψαν το όριο ως μια νομικά ανούσια και κενή παραχώρηση. Η συνεχιζόμενη απροθυμία της βρετανικής πλευράς να δηλώσει το τι εννοούσε με το όριο, και οι επανειλημμένοι υπαινιγμοί ότι το θεωρούσε μη δεσμευτικό, προκάλεσαν την ΕΕ να δημοσιεύσει την δική της ερμηνεία τον Φεβρουάριο του 2018, η οποία απαιτούσε σαφείς κανονιστικές ρυθμίσεις αντί για πολιτικές αοριστίες. Οι Βρετανοί πολιτικοί αντέδρασαν με τρόμο, οδηγώντας σε πικρά επιχειρήματα που έχουν μαστίσει τις διαπραγματεύσεις έκτοτε.

Η νέα συμφωνία αποχώρησης [από την ΕΕ] σχεδιάστηκε για να εξουδετερώσει την βρετανική εχθρότητα ως προς το όριο (backstop), με το να το επαναπροσδιορίσει για να καλύψει το Ηνωμένο Βασίλειο στο σύνολό του. Αυτό θα εμπόδιζε [να επανέλθουν] τα τελωνειακά σύνορα μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας, αλλά θα απαιτούσε επίσης από το Ηνωμένο Βασίλειο να αποδεχθεί τους κανόνες της ΕΕ, για όσο θα ήταν μέρος της ένωσης. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήθελε μια συμφωνία βάσει της οποίας θα μπορούσε να αποσυρθεί μονομερώς από το backstop. Η ΕΕ αρνήθηκε, οπότε και οι δύο πλευρές συμβιβάστηκαν σε μια ρύθμιση στην οποία μια μεικτή επιτροπή θα αποφάσιζε το θέμα της αποχώρησης. Οι αρχικές προτάσεις για ένα «όριο στο όριο» που θα εφαρμοζόταν μόνο στην Βόρειο Ιρλανδία εγκαταλείφθηκαν επισήμως, αλλά οι ειδικές ρυθμίσεις για την Βόρειο Ιρλανδία συνυφάνθηκαν ησύχως [5] σε όλο το κείμενο και τα παραρτήματά του. Όταν το Ηνωμένο Βασίλειο εγκαταλείψει το μεταβατικό τελωνειακό καθεστώς, η Βόρεια Ιρλανδία θα εξακολουθεί να δεσμεύεται [6] από το δίκαιο της ΕΕ σε πολλούς σημαντικούς τομείς, εκτός και αν οι δύο πλευρές συμφωνήσουν σε μια εναλλακτική ρύθμιση.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει πλειοψηφία για την προτεινόμενη συμφωνία στο βρετανικό κοινοβούλιο. Στο Ulster, οι του DUP που τάσσονται υπέρ της ένωσης, οι οποίοι προτιμούν η Βόρεια Ιρλανδία να παραμείνει σε πολιτική ένωση με το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι πεπεισμένοι ότι η πρόταση είναι ένα πρώτο βήμα προς την ενωμένη Ιρλανδία κάτι για το οποίο φοβούνταν τόσο πολύ καιρό. Εν τω μεταξύ, οι σκληροί υπέρμαχοι του Brexit βλέπουν την συμφωνία ως πραξικόπημα, ενώ το βρετανικό Εργατικό Κόμμα δεν ενδιαφέρεται να σώσει την κυβέρνηση των Συντηρητικών από το χάος που έχει δημιουργήσει.

Η απάντηση των ενωτικών της Βόρειας Ιρλανδίας ως προς την συμφωνία πηγάζει από την παράνοια. Πολλοί εξέχοντες ενωτικοί είχαν πάντοτε υποψίες ότι το όριο ήταν μια συνωμοσία της ιρλανδικής κυβέρνησης [7] που αποσκοπούσε στο να χαλαρώσει τους δεσμούς της Βόρειας Ιρλανδίας με το Ηνωμένο Βασίλειο και στην συνέχεια να την απορροφήσει στην Δημοκρατία [της Ιρλανδίας], αρχικά αφαιρώντας τα τελωνειακά σύνορα με την Δημοκρατία και στην συνέχεια αντικαθιστώντας τα με ένα ουσιαστικό σύνορο μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και του υπόλοιπου Ηνωμένου Βασιλείου μέσω ελέγχων που θα επιβάλλονται για να εμποδίσουν τους Βρετανούς εξαγωγείς να χρησιμοποιήσουν κακόβουλα μια πίσω πόρτα για είσοδο στην ΕΕ. Εντούτοις, αυτοί οι έλεγχοι πιθανώς δεν θα ήταν πολύ αυστηροί και θα μπορούσαν να τεθούν σε εφαρμογή μόνον εάν το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο έφευγε από την τελωνειακή ένωση της ΕΕ. Ακόμα και τότε, η Βόρεια Ιρλανδία θα μπορούσε να ευημερήσει οικονομικά, δεδομένου ότι θα απολάμβανε μοναδική πρόσβαση τόσο στις βρετανικές όσο και στις ευρωπαϊκές αγορές.

Η αλήθεια είναι ότι η ιρλανδική κυβέρνηση δεν έχει ιδιαίτερη επιθυμία να ασκήσει έλεγχο στην Βόρεια Ιρλανδία. Τα ψυχρά σκληρά οικονομικά κόστη και η πολιτική αστάθεια που συνδέονται με οποιαδήποτε αλλαγή στο status quo μετριάζουν τις ασαφείς επίσημες φιλοδοξίες της προς μια ενωμένη Ιρλανδία. Ακόμα κι αν οι φόβοι των ενωτικών [με το Η.Β.] δεν είναι σε επαφή με την πραγματικότητα, ωστόσο, εξακολουθούν να είναι πολιτικά ισχυροί, δεδομένου ότι το DUP μπορεί να ρίξει την βρετανική κυβέρνηση αν προσπαθήσει να προωθήσει μια απαράδεκτη συμφωνία. Η ηγέτις του DUP, Arlene Foster, ισχυρίστηκε ότι η συμφωνία προέρχεται από τις μηχανορραφίες μιας «επιθετικής» ιρλανδικής κυβέρνησης [8] και έχει πει ότι θα υπάρξουν «συνέπειες» εάν η βρετανική κυβέρνηση προσπαθήσει να εξαναγκάσει την εφαρμογή αυτής της συμφωνίας.

21112018-2.jpg

Μέλη του Sinn Fein πραγματοποιούν διαμαρτυρία κατά του Brexit έξω από το Stormont στο Μπέλφαστ της Βόρειας Ιρλανδίας, τον Οκτώβριο του 2018. CLODAGH KILCOYNE / REUTERS
--------------------------------------------------------

Εν τω μεταξύ, πολλοί σκληροί υπέρμαχοι του Brexit στην βρετανική ενδοχώρα, δεν θα μπορούσαν να ενδιαφέρονται λιγότερο για την Βόρεια Ιρλανδία. Αντ’ αυτού, φάνηκαν επανειλημμένα έκπληκτοι από το ότι τα συμφέροντα της Ιρλανδίας διαμορφώνουν τις διαπραγματεύσεις του τελικού παιχνιδιού. Ο Τζόνσον παραπονέθηκε [9] ότι η ουρά κουνάει το σκυλί. Ο ευρωσκεπτικιστής συντηρητικός βουλευτής Jacob Rees-Mogg κατηγόρησε τον πρωθυπουργό της Ιρλανδίας [10] Leo Varadkar για «παράλογη, ψηφοθηρική ανωριμότητα» επειδή πιέζει για ένα όριο (backstop). Τώρα, έχει ζητήσει επισήμως [11] από τη Μέι να αποχωρήσει από την ηγεσία των Συντηρητικών και από πρωθυπουργός. Όταν παραιτήθηκε ο Raab, ισχυρίστηκε [12] ότι οι ρυθμίσεις για την Βόρειο Ιρλανδία «παρουσίασαν μια πολύ πραγματική απειλή για την ακεραιότητα του Ηνωμένου Βασιλείου», και δήλωσε ότι δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει μια «επ’ αόριστον συμφωνία για το όριο όπου η ΕΕ θα είχε ένα βέτο επί της ικανότητάς μας να αποχωρήσουμε». Οι σκληροί ευρωσκεπτικιστές θα ήθελαν να ανατρέψουν τη Μέι από την ηγεσία των Συντηρητικών και από πρωθυπουργό, αλλά δεν φαίνεται να έχουν αρκετές ψήφους.

Κάποιοι στο στρατόπεδο της Μέι ελπίζουν ότι καθώς η συμφωνία χάνει ψήφους από τους ενωτικούς και τους πεπεισμένους ευρωσκεπτικιστές, μπορεί να τους κερδίσει από τους αποστάτες του Εργατικού Κόμματος. Αλλά αυτό φαίνεται όλο και πιο απίθανο [13]: Κανένας πολιτικός δεν θέλει να ξοδέψει πολιτικό κεφάλαιο σε έναν άχαρο συμβιβασμό που δεν κάνει κανέναν ευτυχή. Ο ηγέτης των Εργατικών, Jeremy Corbyn, δήλωσε [14] ότι η συμφωνία «θα αφήσει την χώρα σε μια επ’ αόριστον εκκρεμότητα χωρίς [να έχουμε] πραγματικά λόγο για το μέλλον μας», και πρόκειται να ανακοινώσει το δικό του εναλλακτικό σχέδιο, το οποίο θα συνδυάζει την συνέχιση της πρόσβασης στην ενιαία αγορά με μεγάλες δαπάνες για τις υποδομές και τις περιφέρειες.

ΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Το άμεσο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει μια ορατή πλειοψηφία για να υποστηρίξει την συμφωνία που πρότεινε η Μέι. Το πιο σοβαρό και βαθύ πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει μια ορατή πλειοψηφία για οποιαδήποτε συμφωνία στην οποία θα ήταν διατεθειμένη να συμφωνήσει η ΕΕ. Κάθε φορά που η ΕΕ πιστεύει ότι έχει μια απάντηση, το Ηνωμένο Βασίλειο αλλάζει το ερώτημα. Οι πολιτικοί υπέρμαχοι του Brexit, οι οποίοι υποσχέθηκαν κάποτε ότι η χώρα θα μείνει ενσωματωμένη στην αγορά της ΕΕ και τις τελωνειακές ρυθμίσεις, τώρα το αποκηρύττουν αυτό ως μια πρόταση που θα έκανε την χώρα «υποτελή». Η ΕΕ, παρατηρώντας το γεγονός αυτό, είναι εξαιρετικά απίθανο να προσφέρει περαιτέρω σημαντικές παραχωρήσεις, δεδομένου ότι γνωρίζει ότι θα ενθυλακωθούν, και αμέσως θα αντικατασταθούν από περαιτέρω -και όλο και πιο απίθανες- απαιτήσεις. Η έλλειψη οποιασδήποτε πιθανής πλειοψηφίας για οποιαδήποτε πιθανή συμφωνία σημαίνει ότι οι Βρετανοί ηγέτες έχουν συνεχίσει να μετατοπίζονται από απίθανη θέση σε απίθανη θέση, ελπίζοντας ότι κάπως κάτι θα αλλάξει.

Ίσως και να αλλάξει. Είναι τουλάχιστον πιθανό ότι καθώς οι πολιτικοί θα ξυπνήσουν στην αληθινή απελπισία της κατάστασης του Ηνωμένου Βασιλείου, θα γίνουν πιο ευέλικτοι. Η Ένωση των Αγροτών του Ulster, η οργάνωση των αγροτών της Βόρειας Ιρλανδίας που είναι ένα από τα προπύργια του αγροτικού ενωτισμού του Ulster, έχει αρχίσει να υποστηρίζει ότι ένα σκληρό σύνορο θα βλάψει τα μέσα διαβίωσης των μελών του. Μερικοί ευρωσκεπτικιστές πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου του Raab [15], συνειδητοποιούν ησύχως [16] ότι μια μη-συμφωνία Brexit μπορεί να παραλύσει την βρετανική οικονομία. Η ελπίδα της Μέι, όσο μικρή κι αν είναι, είναι ότι οι απελπιστικές περιστάσεις θα οδηγήσουν τους ενωτικούς ή τους ευρωσκεπτικιστές να υποχωρήσουν, ή ότι η επικείμενη κρίση θα επαναπροσδιορίσει την κοινοβουλευτική πολιτική γύρω από τους κεντρώους Εργατικούς, Συντηρητικούς και Φιλελεύθερους Δημοκράτες πολιτικούς, οι οποίοι θα μπορούσαν προσωρινά να συμμαχήσουν και να καταφέρουν μια συμφωνία. Προς το παρόν, ωστόσο, υπάρχουν λίγες ορατές ενδείξεις ότι αυτό θα συμβεί. Ακόμα κι αν υπάρχει μια πλειοψηφία στα χαρτιά για μια τέτοια συμφωνία, η Μέι γνωρίζει ότι πιθανώς θα σπάσει το Συντηρητικό Κόμμα στα δύο. Αντίθετα, οι πιθανότητες ενός μη-deal Brexit που σχεδόν κανείς δεν θέλει, συνεχίζουν να αυξάνονται, επειδή δεν υπάρχει καλύτερη απάντηση γύρω από την οποία οι άνθρωποι να μπορούν να ενωθούν.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2018-11-20/no-dea...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.prospectmagazine.co.uk/arts-and-books/cakeism-brexit-linguis...
[2] https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/boris-johnson-eu-referend...
[3] https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/brexit-fact-check-fro...
[4] https://www.ft.com/content/73ac4a5c-d83f-11e8-a854-33d6f82e62f8?kbc=19b9...
[5] https://twitter.com/BrexitLawNI/status/1063016332222963712
[6] https://www.ft.com/content/6def3d2e-e8fa-11e8-885c-e64da4c0f981
[7] https://www.irishtimes.com/news/politics/dup-hits-out-at-taoiseach-s-des...
[8] https://www.irishtimes.com/news/world/brexit/foster-accuses-irish-govern...
[9] https://www.breakingnews.ie/ireland/focus-on-irish-border-is-allowing-th...
[10] https://www.irishtimes.com/news/world/uk/absurd-eu-border-plan-risks-no-...
[11] https://www.theguardian.com/politics/2018/nov/15/jacob-rees-mogg-to-send...
[12] https://twitter.com/DominicRaab?ref_src=twsrc%5Egoogle%7Ctwcamp%5Eserp%7...
[13] https://www.ft.com/content/4dbe3434-e8ef-11e8-a34c-663b3f553b35
[14] https://www.theguardian.com/politics/2018/nov/18/jeremy-corbyn-to-set-ou...
[15] https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/nov/08/dominic-raab-brita...
[16] https://www.irishtimes.com/news/world/uk/conservatives-fear-of-a-no-deal...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition