Το γεωπολιτικό «τετράγωνο» ΗΠΑ-Ρωσίας-Ιράν-Σ. Αραβίας

Ακόμη και εάν ένας σουνιτικο-σιιτικός εθνικός ιρακινός στρατός ήταν σε θέση να αναλάβει την διατήρηση της τάξης μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ, θα έπρεπε κανείς να αναμένει την παραμονή μερικών δεκάδων χιλιάδων Αμερικανών στρατιωτών στο Ιράκ σε βάσεις στρατηγικά τοποθετημένες, έτσι ώστε να εγγυώνται την ασφαλή λειτουργία των τεράστιων πετρελαιοπαραγωγών πεδίων του βόρειου, και πρωτίστως νοτιοδυτικού και νοτιοανατολικού Ιράκ, όπου και εντοπίζεται το 80% του συνόλου των ενεργών πετρελαιοπαραγωγών πεδίων της χώρας. Ακόμη και η έκθεση του δικομματικού Iraq Study Group που σε συνάρτηση με την απώλεια του ελέγχου του Κογκρέσου από τους Ρεπουμπλικάνους τον Νοέμβριο του 2006, συνέβαλε στην αποχώρηση των Rumsfeld και Wolfowitz από την ηγεσία του Πενταγώνου, προέβλεπε ήδη από το 2006 την αορίστου χρόνου παραμονή περίπου 20.000 Αμερικανών στρατιωτικών σε υποστηρικτικό ρόλο της όποιας ιρακινής κυβέρνησης τελικά επικρατούσε στους παράλληλους εμφυλίους πολέμους που διέλυαν την εθνική συγκρότηση της χώρας [6].

Εξ’ ίσου σημαντικό ήταν το λάθος του προέδρου Obama να υποτιμήσει την επιρροή που είχε οικοδομήσει η Τεχεράνη έναντι σχεδόν του συνόλου του σιιτικού πολιτικού φάσματος του Ιράκ για μια περίπου δεκαετία μετά την πτώση του σανταμικού καθεστώτος. Όταν, όμως, ο Obama υποχρεώθηκε να φύγει από την κυβέρνηση al-Maliki, θα έπρεπε να γνωρίζει ότι το Ιράκ που άφηνε πίσω του δεν ήταν ούτε «σταθερό» ούτε «αυτοδύναμο» όπως ο ίδιος το χαρακτήρισε στις 14 Δεκεμβρίου 2011 [7]. Το αποτέλεσμα ήταν ότι όταν ο Obama συνειδητοποίησε το λάθος του, η απόπειρα των Αμερικανών να κρατήσουν έστω και 3.000-5.000 στρατιώτες στο Ιράκ πέραν της διορίας υποχώρησης της 31ης Δεκεμβρίου 2011, συγκρούστηκε τόσο με τις εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες της ιρακινής πολιτικής σκηνής όσο και με την καταλυτική ιρανική πολιτική επιρροή επί της Βαγδάτης, που εδραιώθηκε με την κυβέρνηση του al-Maliki [8].

Ο πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ Αλ Άσαντ χαιρετά υποστηρικτές του κατά την διάρκεια των προσευχών του Eid al-Adha σε ένα τζαμί στην Δαμασκό της Συρίας, στις 21 Αυγούστου 2018. SANA/Handout via REUTERS
------------------------------------------------------------------------------------------

Δέκα περίπου χρόνια μετά την απελευθέρωση του Ιράκ από την δικτατορία του Saddam Hussein, οι αμερικανικές δυνάμεις που άφησαν σχεδόν 5.000 νεκρούς στα ιρακινά χώματα, εκδιώχθηκαν παρά την βούληση της Ουάσινγκτον [9] από την πλουσιότερη πετρελαιοφόρα περιοχή της Μέσης Ανατολής μετά την Σαουδική Αραβία, με βεβαιωμένα αποθέματα πετρελαίου εφάμιλλα με εκείνα του Ιράν. Η παρουσία των αμερικανικών πετρελαϊκών εταιριών στο Ιράκ είναι ιδιαιτέρως περιορισμένη και επικεντρώνεται στην συμμετοχή της Exxon στην αύξηση της παραγωγής πετρελαίου από το πεδίο West Qurna και στην παρουσία της Chevron στην Erbil του κουρδικού Ιράκ, όπου ακόμη δεν έχει ολοκληρώσει το εξερευνητικό/γεωτρητικό της έργο [10]. Οι Αμερικανοί σε καμία περίπτωση δεν ελέγχουν ή ποδηγετούν τις ιρακινές πετρελαϊκές επιλογές και δεν τέθηκε ποτέ ουσιαστικό ζήτημα αποχώρησης του Ιράκ από τον ΟΠΕΚ, του οποίου η χώρα αποτελεί ιδρυτικό μέλος, και μετατροπής του σε αμερικανικό πετρελαϊκό προτεκτοράτο. Εάν οι Αμερικανοί εισέβαλλαν στο Ιράκ για να το ελέγξουν από πετρελαϊκή άποψη, όπως διατείνονται διάφοροι αναλυτές [11], μάλλον θα πρέπει να έχουν απογοητευθεί από το αποτέλεσμα.

Είναι δε αξιοσημείωτο ότι όταν αποχώρησαν οι Αμερικανοί το 2011, η ιρακινή πετρελαϊκή παραγωγή είχε αυξηθεί οριακά από τα 2,5 εκατομμύρια βαρέλια/ημέρα του 2001 στα 2,8 εκατ. β/η το 2011. Η εντυπωσιακή αύξηση της ιρακινής πετρελαϊκής παραγωγής που πλέον έχει φτάσει να ανταγωνίζεται εκείνη του Ιράν και μετά βεβαιότητας θα την ξεπεράσει «διασφαλίζοντας» την δεύτερη θέση στο εσωτερικό του ΟΠΕΚ μετά την επανενεργοποίηση των αμερικανικών κυρώσεων κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2018, αποτελεί επίτευγμα των ιρακινών κυβερνήσεων. Παρά την πίεση του ISIS, ιδίως μετά το 2014, οι Ιρακινοί αύξησαν την παραγωγή τους από τα 2,8 εκατ. β/η το 2011 στα 4,52 εκατ. β/η το 2017, μια αύξηση σχεδόν της τάξης του 65%, επίτευγμα που κατά την ίδια περίοδο ξεπέρασαν μόνο οι ΗΠΑ [12]. Ενδεικτικό του μεγέθους που έχει το ιρακινό επίτευγμα είναι το γεγονός ότι το ιστορικό ζενίθ της ιρακινής πετρελαϊκής παραγωγής (3,75 εκατ. β/η) είχε σημειωθεί το 1979, πριν ο Saddam Hussein βυθίσει την χώρα του σε 24 χρόνια αδιάκοπων πολέμων και διεθνών οικονομικών κυρώσεων [13].

Ο ιρακινός πόλεμος (2003-2011) κόστισε στις ΗΠΑ συνολικά 1,7 τρισ. δολάρια εκ των οποίων 61 δισ. επενδύθηκαν στην ανοικοδόμηση των υποδομών και την οικοδόμηση της ομοσπονδιακής λειτουργίας της χώρας και των οργανικών θεσμών προστασίας της, με σημαντικότερο τον Ιρακινό στρατό [14]. Ωστόσο, το μέγεθος της αμερικανικής αποτυχίας, αλλά και του στρατηγικού σφάλματος του Obama να απαγκιστρωθεί από το Ιράκ, θα αναδειχθεί μετά την επάνοδο -ήδη από το 2012- του ISIS στο σουνιτικό τρίγωνο του Ιράκ. Η κατάρρευση του κυρίως σιιτικά επανδρωμένου, ιρακινού ομοσπονδιακού στρατού απέναντι στις «ταξιαρχίες» του ISIS το πρώτο εξάμηνο του 2014, συνέβαλλαν καταλυτικά στη μετέπειτα γιγάντωση του ISIS και την αυτο-ανακήρυξή του σε Χαλιφάτο τον Ιούνιο του 2014.