Ενεργειακός καταλύτης στην Ανατολική Μεσόγειο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ενεργειακός καταλύτης στην Ανατολική Μεσόγειο

Οι ηγεμονικές προκλήσεις για την Άγκυρα και οι δυνατότητες Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου*

Η πρώτη συνθήκη αφορά την χρησιμότητα της συνεργασίας για τους εταίρους τους και στην προκείμενη περίπτωση τον βαθμό στον οποίο το Ισραήλ θα δεσμεύσει τα συμφέροντά του σε μια πολιτική εναρμονισμένη με τους μείζονες σκοπούς της Κύπρου και συνεκδοχικά της Ελλάδας. Η χρησιμότητα συνδέεται με την συναντίληψη της απειλής, και το επίπεδο της απειλής ελέγχεται βάσει των παραμέτρων της γεωγραφικής εγγύτητας, της ισορροπίας επιθετικών δυνατοτήτων, της ισορροπίας λανθάνουσας ισχύος και των εκλαμβανομένων προθέσεων. Η συναντίληψη της απειλής έχει οδηγήσει σε πλείστες περιπτώσεις στην στρατηγική ευθυγράμμιση (strategic alignment) ακόμη και μεταξύ εχθρών, εφόσον αυτοί έχουν έναν υπέρτερο κοινό εχθρό. Στην προκείμενη περίπτωση, τόσο ο τουρκικός ηγεμονισμός όσο και η αναγκαιότητα αντισυσπειρώσεων είναι εμφανείς.

Η δεύτερη συνθήκη ερμηνεύει και γιατί υφίσταται απειλή για το Ισραήλ, πέραν της προφανούς εναντίον της Κύπρου. Δεχόμενοι, σε συνάρτηση με το θεωρητικό κεκτημένο των διεθνών σχέσεων, ότι η ιδεολογία ή η θρησκεία δεν ορίζονται ως ανεξάρτητες μεταβλητές, αλλά ως στρατηγικά μέσα επίτευξης κρατικών σκοπών, εμφανίζεται η δυνατότητα ανάλυσης των εν λόγω μεταβλητών ως μέρη μιας –όπως αναφέρει ο Νικόλαος Ραπτόπουλος– «στρατηγικής εικόνας» [8]. Η «ισλαμοποίηση» της τουρκικής στρατηγικής συμπεριφοράς αποτελεί παρατηρούμενο γεγονός, ανεξαρτήτως αν πραγματοποιήθηκε λόγω της ιδεολογικής προσήλωσης των νέων ελίτ στο Ισλάμ ή αν η θρησκεία επιλέχθηκε ως το ιδανικό εργαλείο στρατηγικής διείσδυσης στη Μέση Ανατολή και ευρύτερα στον μουσουλμανικό κόσμο. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, η Τουρκία έπρεπε να λάβει ορισμένες αποφάσεις ενάντια στη βούληση του Ισραήλ –και των ΗΠΑ– και έτσι, να διαρρήξει την προκείμενη στρατηγική σχέση της. Όσο ο νεο-οθωμανισμός αποκτά χαρακτηριστικά εγγύτερα στον επαναστατισμό του Martin Wight, δηλαδή ενός ηθικοπλαστικού ιδεολογήματος με επίκεντρο και κυρίαρχο ένα συγκεκριμένο κράτος, καθώς και όσο η επιτυχία του εξαρτάται από τον βαθμό προσέγγισης του μουσουλμανικού κόσμου, τόσο οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις εισέρχονται σε περίοδο εντάσεων.

Η τρίτη συνθήκη, σε πλήρη συνάρτηση με τα ανωτέρω, σχετίζεται με τον βαθμό σύγκλισης των συμφερόντων. Επί του προκειμένου, υπάρχει ευδιάκριτο κοινό διακύβευμα, με αυτό να επαληθεύεται και στις ως άνω παρατιθέμενες δηλώσεις του Charles Davidson. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ταυτίσει την έννοια της ενεργειακής ασφαλείας με την διασφάλιση του σταθερού και ανεμπόδιστου ενεργειακού εφοδιασμού της κοινής αγοράς των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης [9]. Η συγκεκριμένη θέση συνδέεται με την βιωσιμότητα της εσωτερικής παραγωγής, την κατοχή επαρκών στρατηγικών αποθεμάτων και κυρίως την διατήρηση και επαύξηση πολλαπλών και διαφοροποιημένων διόδων μεταφοράς από αντιστοίχως πολλαπλούς και διαφοροποιημένους παραγωγούς, δεδομένης και της διαρκώς αυξανόμενης εσωτερικής ζήτησης. Έτσι, η ΕΕ αντιμετωπίζει την πρόκληση της ενεργειακής ασφάλειας υπό το πρίσμα της υλοποίησης της προτεραιότητας της διαφοροποίησης των παραγωγών ενέργειας και των διόδων ενεργειακού εφοδιασμού, ενώ τα κράτη-παραγωγοί της Ανατολικής Μεσογείου αντιμετωπίζουν την πρόκληση εξυπηρέτησης αυτού του σκοπού με αντάλλαγμα την αποκόμιση οικονομικών και πολιτικών κερδών.

Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΤΟΧΕΥΣΕΙΣ ΤΗΣ

Πώς τοποθετείται η Τουρκία έναντι όλων αυτών των γεωπολιτικών δεδομένων; Κατ’ αρχάς, η Άγκυρα έχει διακηρύξει ως στόχο τη μετατροπή της σε διεθνή ενεργειακό κόμβο αποθήκευσης και όχι απλώς σε χώρα διαμετακόμισης ενεργειακών πόρων [10]. Στην εν λόγω φιλοδοξία αντικατοπτρίζεται η βούληση αναβάθμισης του γεωπολιτικού ρόλου της με σκοπό τη μεγιστοποίηση των εσόδων, τον περιορισμό των μονοδιάστατων ενεργειακών εξαρτήσεων και τη μετατροπή της ενέργειας σε πολιτικο-στρατηγικό εργαλείο. Συγκεκριμένα, το κράτος-διαμετακομιστής εστιάζει απλώς στην συλλογή τελών διέλευσης, καθώς συμφωνεί να παραχωρεί το έδαφός του για την κατασκευή αγωγών μεταφοράς, ενώ το κράτος αποθήκευσης ενέργειας διατελεί ένα διευρυμένο ρόλο πέραν της απόκτησης τελών διέλευσης. Ενέχει μείζονα θέση επί της αγοράς διατηρώντας αγωγούς, μονάδες αποθήκευσης, τερματικούς σταθμούς, διυλιστήρια και πάσης φύσεως εγκαταστάσεις. Με αυτόν τον τρόπο, λαμβάνει –τρόπον τινά– θέση παρόχου.

Υπό την προοπτική εξυπηρέτησης του εν λόγω στρατηγικού σκοπού, η Τουρκία δε θα μπορούσε να αγνοήσει το τεράστιο δυναμικό της Ανατολικής Μεσογείου και το ιδανικό εφαλτήριο της στρατηγικής της δύναται να είναι προφανώς το Κυπριακό. Η Τουρκία, όπως διαφάνηκε και στις συζητήσεις στη Γενεύη στις αρχές του 2017, επιζητά την δημιουργία ενός «εξαμβλωματικού κρατικού υβριδίου», σύμφωνα με τα λόγια του καθηγητή Ιωάννη Μάζη [11], το οποίο κατ’ ουσία θα εργαλειοποιηθεί προκειμένου να δύναται η Άγκυρα να προβάλει ισχύ εντός του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα «δορυφοροποιηθεί» το ίδιο κατά τις νεοοθωμανικές επιταγές. Άλλωστε, κατά τον Αχμέτ Νταβούτογλου, «η Τουρκία πρέπει να επιδιώκει συνεχώς την εξασφάλιση εγγυήσεων που θα της παρέχουν το δικαίωμα παρέμβασης στα ζητήματα που αφορούν τις μουσουλμανικές μειονότητες των Βαλκανίων. Η νομιμότητα της επέμβασης της Κύπρου, που αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα στην σύγχρονη εποχή, κατέστη δυνατή εντός ενός τέτοιου νομικού πλαισίου» [12]. Υπόδειγμα, συνεπώς, η Κύπρος και το καθεστώς των εγγυήσεων για μια επιτυχημένη νεο-οθωμανική πολιτική.

25012019-2.jpg

Ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου και ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έξω από το Προεδρικό Μέγαρο στην Λευκωσία, στις 28 Ιανουαρίου 2016. REUTERS/Yiannis Kourtoglou
------------------------------------------------------------------------