Το άλλο χάσμα γενεών του Ιράν, 40 χρόνια μετά

Ήταν αργά το απόγευμα μιας κρύας χειμωνιάτικης μέρας. Ελαφρύ χιόνι είχε καλύψει την Τεχεράνη το προηγούμενο βράδυ και περνούσα την ημέρα μου στο γραφείο παραγωγής μιας μικρής κινηματογραφικής μονάδας της παραστρατιωτικής πολιτοφυλακής Basij. Έκανα έρευνα στους πολιτιστικούς παραγωγούς στις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές οργανώσεις της Ισλαμικής Δημοκρατίας [1], και οι νέοι που εργάστηκαν σε αυτή την κινηματογραφική μονάδα συμφώνησαν να μου μιλήσουν με την προϋπόθεση της ανωνυμίας.

Υποστηρικτές του Αγιατολάχ Χομεϊνί στην Τεχεράνη, τον Φεβρουάριο του 1979. HANDOUT / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Ο Αλί, ένας 20χρονος Basij επεξεργαστής φιλμ (film editor), ήρθε στο γραφείο όπου καθόμουν, μαζί με τον 24χρονο συνάδελφό του Mustafa. Ο Ali εργαζόταν σε μια σειρά για την κρατική τηλεόραση σχετικά με τα ΜΜΕ των ΗΠΑ και την αντίθεσή τους ως προς την Ισλαμική Δημοκρατία. Μεταφέροντας τον φορητό υπολογιστή του, μας έδειξε με ενθουσιασμό το τελευταίο του εύρημα, ένα κομμάτι του CNN πριν από την υπογραφή της συμφωνίας του Ιράν σχετικά με το γιατί το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) [2] και η Basij είναι τόσο ισχυροί στο Ιράν. Το κομμάτι απεικόνιζε τις ένοπλες δυνάμεις του Ιράν ως ομοιογενές πλήθος γενειοφόρων ανδρών με βλοσυρά πρόσωπα, ντυμένους με στολές ή μαύρα πουκάμισα, ακούγοντας τον ανώτατο ηγέτη. Ο Mustafa και ο Ali παρακολούθησαν την έκθεση με πλατιά χαμόγελα. Ο Αλί γύρισε προς μένα όταν τελείωσε και είπε: «Μου φαίνεται αστείο το πώς μας απεικονίζουν οι Δυτικοί. Το κάνουν να φαίνεται σαν ότι ο ηγέτης [Ali Khamenei] λέει κάτι και εμείς απλά συντασσόμαστε». Γέλασε. «Υπάρχει κάτι στο Ιράν που να δουλεύει τόσο ομαλά; Πρέπει να έρθουν και να δουν πόσο μπερδεμένα είναι όλα εδώ. Τι είναι αυτό που τους κάνει να πιστεύουν ότι ανάμεσα στα πάντα που οριακά λειτουργούν -από την οικονομία μας, μέχρι την κυκλοφορία [στους δρόμους] μας, μέχρι την επαγγελματική μας κουλτούρα- η Basij είναι τόσο καλά οργανωμένη;».

Σε όλη την πόλη την επόμενη εβδομάδα, παρακολούθησα μια συνάντηση της παραγωγής με μια ομάδα ηγετών του IRGC που ήταν υπεύθυνη για τα ΜΜΕ. Όλοι οι άνδρες στην αίθουσα βρίσκονταν στις αρχές της ηλικίας των 50. Οι ένθερμοι επαναστάτες της πρώτης δεκαετίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας επιθυμούσαν σήμερα να τροποποιήσουν το σύστημα, με το να ελαφρύνουν τους κοινωνικούς και πολιτιστικούς περιορισμούς και να ανοίξουν το πολιτικό σύστημα στον μεγαλύτερο ανταγωνισμό, αλλά διαφωνούσαν μεταξύ τους για το πώς θα μοιάζουν οι αλλαγές αυτές. Συμφώνησαν, ωστόσο, ότι έπρεπε να καλλιεργήσουν ένα ευρύτερο ακροατήριο για τα μέσα [ενημέρωσης] τους και ότι οι νέοι Basij, όπως ο Ali και ο Mustafa, δεν πρέπει να κάνουν ιδεολογικές ταινίες που να προσελκύουν μόνο μικρά ακροατήρια. Ο νεαροί Basij «είναι το πραγματικό μας πρόβλημα», θρήνησε ο Alireza, υπολοχαγός της Επαναστατικής Φρουράς. «Είναι τόσο [απόλυτοι ανάμεσα στο] μαύρο και άσπρο στην προοπτική τους, και βάζουν μια μεγαλύτερη σφήνα ανάμεσα σε εμάς και τον λαό».

«Η αλαζονεία τους είναι δηλητήριο για μας», πρόσθεσε ο Javad, ένας διοικητής στην φρουρά. Αναφερόμενος στον οκταετή πόλεμο με το Ιράκ που κατανάλωσε την πρώτη μετεπαναστατική δεκαετία, είπε: «Δεν θα άντεχαν ούτε μια μέρα στα χαρακώματα του πολέμου».

ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ

Στα περισσότερα από τα δέκα χρόνια που πέρασα ερευνώντας μεταξύ των παραγωγών των μέσων μαζικής ενημέρωσης στους Φρουρούς της Επανάστασης της Ισλαμικής Δημοκρατίας, την Basij και την Ansar-e Hezbollah, βρήκα έναν κόσμο στον οποίο οι άνδρες που συνδέονταν με τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας διεξήγαγαν έντονες συζητήσεις για το μέλλον της Ισλαμικής Δημοκρατίας και πολεμούσαν μεταξύ τους για τους πόρους. Τα θεσμικά όργανα που μελετούσα ήταν μακράν του να είναι μονολιθικά, ούτε ήταν καθαρά ιδεολογικά στην προοπτική τους. Οι ανησυχίες των ανδρών που βοηθούσαν στην δημιουργία της τεράστιας παραγωγής των μήντια της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν περιορίζονταν στην θρησκεία και την ισλαμική πολιτική. Αντιθέτως, έτειναν να επικεντρώνονται στις τάξεις, τις γενεαλογικές διαφορές και την κοινωνική κινητικότητα. Τα ευρήματά μου με οδήγησαν να αμφισβητώ όχι μόνο τις υπάρχουσες απεικονίσεις αυτών των ανδρών αλλά γενικότερα το κυρίαρχο πλαίσιο ανάλυσης όταν πρόκειται για την κατανόηση της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Από το 1979, όταν η επανάσταση σάρωσε μια χώρα που μόλις έναν χρόνο νωρίτερα ο Αμερικανός πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ είχε χαιρετίσει ως «νησί σταθερότητας», οι Αμερικανοί πολιτικοί αγωνίστηκαν για να κατανοήσουν μια αναταραχή που όχι μόνο τους τύφλωσε, αλλά εξέφραζε έναν βαθιά αισθητό αντι-ιμπεριαλισμό, καθώς οι Ιρανοί απαιτούσαν ανεξαρτησία από την Ουάσιγκτον. Τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης περιέγραψαν την ιρανική κοινωνία ως «κυριευμένη από τρέλα» [3] και τους Ιρανούς ως τυφλωμένους από θρησκευτικό πάθος και επιδιώκοντες να γίνουν μάρτυρες [4] με κάθε κόστος. Τέτοιες εξηγήσεις μπορεί να έχουν ανταποκριθεί σε μια άμεση ανάγκη να κατανοηθούν με απλούς όρους -και να υπονομευθούν- η επαναστατική κυβέρνηση και ο γηραιός Αγιατολάχ που βρέθηκε στο τιμόνι της. Όμως, όσοι έχουν δει την πολιτική του Ιράν εδώ και 40 χρόνια αποκλειστικά μέσω του πρίσματος του Ισλάμ, έχουν παραβλέψει την σημαντική κοινωνική δυναμική που υποστηρίζει το καθεστώς.