Πώς η πολωνική αριστερά θα μπορούσε να επιστρέψει

Ο Pawel Adamowicz, για πολύ καιρό δήμαρχος του Γκντανσκ, κρατούσε ένα πυροτέχνημα χειρός (roman candle) σε ένα φιλανθρωπικό γεγονός στις 13 Ιανουαρίου, όταν ένας άνθρωπος πήδηξε στην σκηνή και τον μαχαίρωσε επανειλημμένα. Χιλιάδες ψηφοφόροι του Adamowicz τον είδαν να πέφτει. Πολλοί έσπευσαν να δώσουν αίμα˙ άλλοι παρέμειναν κολλημένοι στις οθόνες κατά την διάρκεια της νύχτας καθώς οι γιατροί προσπαθούσαν να σώσουν τον δήμαρχο με χειρουργικές επεμβάσεις έκτακτης ανάγκης και μετάγγιση αίματος σχεδόν 26 λίτρων. Αλλά δύο από τις πληγές είχαν αγγίξει την καρδιά του Adamowicz και μια τρίτη είχε τρυπήσει τα έντερά του. Πέθανε την επόμενη μέρα.

Ο Robert Biedron στην ίδρυση του νέου κόμματός του, Wiosna, στην Βαρσοβία, τον Φεβρουάριο του 2019. AGENCJA GAZETA / REUTERS
--------------------------------------------------------------------

Dziki kraj: «Μια άγρια χώρα». Αυτή ήταν η άμεση ανταπόκριση του φίλου του Adamowicz, Jerzy Owsiak, ενός δημοσιογράφου και ιδρυτή της φιλανθρωπίας στην εκδήλωση της οποίας μιλούσε ο Adamowicz. Μια τέτοια δημόσια δολοφονία δεν είχε συμβεί στην Πολωνία για σχεδόν έναν αιώνα. Για κάποιους, έφερε στο μυαλό τούς πυροβολισμούς κατά του πρώτου Πολωνού προέδρου, Gabriel Narutowicz, το 1922.

Η δολοφονία του Adamowicz έφερε ένα ζοφερό φως στην ιλιγγιώδη στροφή προς την δεξιά που έκανε η Πολωνία [3] τα τελευταία χρόνια. Ο δήμαρχος του Γκντανσκ ήταν μια προοδευτική φιγούρα που υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των γυναικών, των ομοφυλόφιλων, των μειονοτήτων και των μεταναστών. Το 2017, το δεξιό νεανικό κίνημα της Πολωνίας εξέδωσε για τον Adamowicz ένα συμβολικό «πιστοποιητικό θανάτου» ως τιμωρία για τις φιλελεύθερες πολιτικές του. Το κυβερνών κόμμα στην Βαρσοβία, το Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), δεν καταδίκασε αυτή την κίνηση. Φιλοκυβερνητικοί δημόσιοι τηλεοπτικοί σταθμοί συσσώρευαν ακόμη και τις δικές τους μη αποδειχθείσες κατηγορίες κατά του Adamowicz το 2018, υπονοώντας ότι είχε δεσμούς με διεφθαρμένους κατασκευαστές ακινήτων και τραπεζίτες. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, η επιτροπή δεοντολογίας της Πολωνικής Ένωσης Δημοσιογράφων εξέδωσε μια δήλωση που περιγράφει την κάλυψη της δημόσιας τηλεόρασης για τον δήμαρχο ως σκόπιμη και συνεπή ψευδή διαστρέβλωση.

Την εβδομάδα μετά τον θάνατο του Ανταμόβιτς, ο ηγέτης του PiS, Jaroslaw Kaczynski, και δύο από τους αντιπροέδρους του κόμματός του στην Βουλή, απουσίασαν από ένα προγραμματισμένο λεπτό σιωπής για τον φονευμένο πολιτικό. Το PiS αρνήθηκε επίσης να υπογράψει μια πολυκομματική καταδίκη για την δολοφονία του Adamowicz, επειδή επαινούσε πάρα πολλά από τα επιτεύγματά του.

Dziki kraj, πράγματι. Η δολοφονία του Adamowicz δείχνει τις μεγάλες δυσκολίες που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει η αντιπολίτευση της Πολωνίας. Αλλά προτείνει επίσης στρατηγικές μέσω των οποίων αυτή η αντιπολίτευση θα μπορούσε να ξαναγυρίσει στην εξουσία. Η τραγωδία βοήθησε να χαλυβδωθεί η υποστήριξη για νέα λαϊκά κινήματα που επέτρεψαν στην πολωνική αριστερά να ανακτήσει την εθνική προσοχή μέσω της τοπικής πολιτικής. Εάν οι προσπάθειες αυτές αποδειχθούν επιτυχείς, η πολωνική αριστερά μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για διχασμένες και αποθαρρυμένες αριστερές δυνάμεις αλλού, αποδεικνύοντας ότι οι πολιτικές διαιρέσεις διορθώνονται καλύτερα με την ενασχόληση με τις τοπικές ανησυχίες παρά με το να γίνει προσπάθεια να υπερκεραστούν [οι διαιρέσεις].

Η ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Για την πολωνική αντιπολίτευση, ο χρόνος κυλά. Η Πολωνία θα διεξαγάγει εκλογές και στα δύο κοινοβουλευτικά σώματα –την Sejm ή αλλιώς Βουλή, και την Γερουσία- το φθινόπωρο του 2019. Πριν από τέσσερα χρόνια οι εκλογές αυτές κατέστρεψαν την αριστερά, καθώς κανένας αριστερός πολιτικός (εκτός από μερικούς αγροτικούς ακτιβιστές) δεν εισήλθε σε κανένα από τα δύο σώματα του κοινοβουλίου. Η πλειοψηφία των εδρών πήγε στο PiS˙ το κεντρώο κόμμα Πλατφόρμα Πολιτών (Civic Platform, PO) και οι φιλελεύθεροι πήραν τις υπόλοιπες. Αυτά τα αποτελέσματα συγκλόνισαν και τις δύο πλευρές και ερευνήθηκαν προσεκτικά. Σχολιαστές των μέσων ενημέρωσης κατηγόρησαν τα μέλη του ΡΟ, το φιλελεύθερο συντηρητικό, χριστιανοδημοκρατικό πρώην κυβερνών κόμμα, για παρεοκρατία και εφησυχασμό. Το ΡΟ είχε έρθει στην εξουσία το 2007 υποσχόμενο την ταχεία και δραματική κοινωνική και οικονομική φιλελευθεροποίηση. Στα οκτώ χρόνια που ακολούθησαν, υποχώρησε στον θαμπό, χωρίς κατεύθυνση κεντρισμό. Η αριστερά, εν τω μεταξύ, έκανε πολλή ενδοσκόπηση μετά το 2015 για τον εσωτερικό κατακερματισμό της. Σύμφωνα με την πολωνική νομοθεσία, ένα κόμμα μπορεί να κερδίσει έδρες στο κοινοβούλιο μόνο αν συγκεντρώσει τουλάχιστον το 5% των ψήφων. Εάν κατέβαιναν στις εκλογές ως μια μονάδα αντί να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, ορισμένα αριστερά κόμματα θα μπορούσαν να έχουν συμπληρώσει αυτό την προϋπόθεση.

Σήμερα, οι πολιτικοί της πολωνικής αριστερής αντιπολίτευσης εξακολουθούν να εκπροσωπούν ελλιπώς τις αλληλεπικαλυπτόμενες ομάδες συμφερόντων. Κάποιοι, όπως το Πολωνικό Λαϊκό Κόμμα, αγωνίζονται για μια προστατευτική γεωργική οικονομία. Άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του Razem, επικεντρώνονται στην φιλελεύθερη κοινωνική πολιτική, στα εργασιακά δικαιώματα και στην αστική ανάπτυξη. Παρόλο που οι νέοι Πολωνοί δεν συσχετίζουν πλέον την αριστερά με την Σοβιετική Ένωση, ο δεσμός αυτός παραμένει ισχυρός και ενοχλητικός για τους πρεσβύτερούς τους. Η σημερινή αριστερά περιλαμβάνει ανοιχτά φιλοδυτικές παρατάξεις που υποστηρίζουν την συμμόρφωση της Πολωνίας με τα πρότυπα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που η Πολωνία αρνήθηκε επί του παρόντος σε τομείς όπως ο νόμος για τα μέσα ενημέρωσης και η αποδοχή των προσφύγων. Και στην άκρα αριστερά, υπάρχουν τροτσκιστικές ομάδες που θέλουν να καταργήσουν εντελώς τον καπιταλισμό.

Με τα δεξιά κόμματα να ανεβαίνουν σε ολόκληρη την Ευρώπη, πολλοί στην πολωνική αριστερά θεωρούν επείγουσα την ανάγκη ενοποίησης της αντιπολίτευσης και της παροχής αξιόπιστων υποψηφίων για τις κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές που θα προκύψουν το 2019 και το 2020. Μια σειρά από νίκες φέτος και το επόμενο έτος θα σταθεί απέναντι στην δεξιά τάση [4] της ηπείρου. Ορισμένες δημοσκοπήσεις [5] και πολιτικοί προτείνουν το PO ως το κόμμα που είναι καλύτερα σε θέση να μεσολαβήσει μεταξύ των διαφόρων εκλογικών σωμάτων της αριστεράς. Ένας από τους ηγέτες του PO, ο Donald Tusk, προεδρεύει σήμερα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Σε προεδρικές δημοσκοπήσεις, οι ψηφοφόροι τον βλέπουν ως πιθανό πρωταγωνιστή το 2020. Αλλά οι χαμένες εκλογές του 2015 εξακολουθούν να ρίχνουν μια μακρά σκιά στον Τουσκ και σε άλλους ηγέτες του ΡΟ και ο Τουσκ δεν έχει δηλώσει καμία πρόθεση να αφήσει την τρέχουσα θέση του.

Ηγέτες από πολωνικά κόμματα της αντιπολίτευσης σε ένα συνέδριο στην Βαρσοβία, τον Σεπτέμβριο του 2018. AGENCJA GAZETA / REUTERS
-----------------------------------------------------

Τα ερωτήματα που αντιμετωπίζουν οι πολωνικές αριστερές ομάδες φέτος δεν θα πρέπει να φαίνονται άγνωστα στους Αμερικανούς Δημοκρατικούς που προετοιμάζονται για το 2020. Πώς θα πρέπει να μοιάζει ένα ισχυρό αντι-συντηρητικό κίνημα; Η μετριοπάθεια ή η πολεμική θα προσελκύσει περισσότερο ένα κοινό όλο και περισσότερο απρόθυμο να πάει να ψηφίσει; Και τι είδους πολιτική πλατφόρμα μπορεί να ενοποιήσει μια κατακερματισμένη, πολυγενεακή αριστερά; Όπως και οι ομόλογοί τους πέρα από τον Ατλαντικό, οι Πολωνοί αριστεροί διχάζονται μεταξύ μιας ανάγκης για συμβιβασμό και μιας επιθυμίας για σαρωτικές, ριζικές αλλαγές. Και όπως οι Αμερικανοί ομόλογοί τους, είναι πρόθυμοι να αντικαταστήσουν, ή τουλάχιστον να αναμορφώσουν, την ελίτ του κόμματός τους.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΠΙΚΕΣ

Η ελπίδα για την πολωνική αριστερά έχει πηγάσει από απροσδόκητα σημεία. Στις δημοσκοπήσεις, το PiS διατηρεί ποσοστά έγκρισης περίπου 40%. Αλλά η αντιπολίτευση έχει αρχίσει να απομειώνει την κυριαρχία της δεξιάς -και να συνενώνεται εσωτερικά- μέσω εκστρατειών στον λαό. Πέρυσι, η αντιπολίτευση κέρδισε εκλογές στην τοπική αυτοδιοίκηση στις περισσότερες μεγάλες πόλεις. Φέτος, ορισμένοι από αυτούς τους νεοεκλεγμένους δημάρχους και μέλη δημοτικών συμβουλίων έχουν κάνει φιλόδοξες προσπάθειες για να συγκεντρώσουν υποστήριξη σε μεγαλύτερες περιοχές και ίσως ακόμη και στο έθνος.

Πριν από το θάνατό του, ο Ανταμόβιτς ήταν ένα παράδειγμα τέτοιου ανερχόμενου τοπικού ηγέτη. Ήταν περισσότερο μια ενοποιητική παρά μια ριζοσπαστική φιγούρα. Ένας ουσιαστικός Καθολικός, ο Adamowicz είχε κατέβει στις εκλογές ως συντηρητικός στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Όταν πρωτοέγινε δήμαρχος του Γκντανσκ, απέρριψε αιτήματα για παρέλαση ομοφυλοφίλων. Αλλά ο Adamowicz σταδιακά κινήθηκε προς τα αριστερά, παίρνοντας μαζί του πολλούς από τους θρησκευόμενους ψηφοφόρους του. Εργάστηκε για να καταστήσει το Γκντανσκ ασφαλές για τους ανθρώπους της LGBTQ [κοινότητας], τους πρόσφυγες και άλλους. Αυτή η συμπεριληπτικότητα σηματοδοτεί μια έντονη αντίθεση με τον αποπροσανατολιστικό φόβο του PiS για τον άλλο. Ο Adamowicz έδειξε ότι η κοινωνική ανοχή θα μπορούσε να ενσταλαχθεί σε ένα πολωνικό καθολικό σύστημα πεποιθήσεων. Η κατοχή του δήμου του Γκντανσκ, όπου ιδρύθηκε το κίνημα της Αλληλεγγύης στην δεκαετία του '80, αύξησε την συμβολική σημασία των στάσεων του Adamowicz. Όπου το PiS είχε επιδιώξει να εξισώσει τον πατριωτισμό με μια συντηρητική προοπτική, η προοδευτική παραδοσιοκρατία του Adamowicz τον ξαναδιεκδίκησε για την αριστερά.

Μετά τον θάνατο του Adamowicz, το στυλ της λαϊκής πολιτικής που έκανε χαρακτηριστικό, κέρδισε σε δυναμική. Ο Robert Biedron, ακτιβιστής και πρώην δήμαρχος της πόλης Slupsk, ξεκίνησε ανεξάρτητα μια φιλόδοξη λαϊκή δουλειά στις αρχές του χειμώνα. Ο Biedron ολοκλήρωσε τον Δεκέμβριο του 2018 μια πολύ επαινεθείσα θητεία ως δήμαρχος και, αντί να προσπαθήσει για επανεκλογή, πέρασε τους τελευταίους δύο μήνες περιοδεύοντας στην Πολωνία, κάνοντας αυτό που ονομάζει «συνεδρίες προβληματισμού». Στη μια πόλη μετά την άλλη, ο Biedron ζήτησε από τους ντόπιους να προσθέτουν τις απαιτήσεις τους σε ένα φορητό μαυροπίνακα. Κατά την διάρκεια πολύωρων συναντήσεων στα δημαρχεία, ο ίδιος και το ακροατήριό του επικεντρώθηκαν σε μια κοινή πολιτική πλατφόρμα.

Η περιοδεία του Biedron ήταν μια σαφής απόπειρα για την δημιουργία ενός νέου κόμματος αριστεράς, του οποίου το όνομα και την πλατφόρμα ανακοίνωσε τελικά την περασμένη εβδομάδα. Το Wiosna (Άνοιξη) θα καταπολεμήσει την κλιματική αλλαγή με την σταδιακή κατάργηση των πολωνικών ανθρακωρυχείων. Θα βελτιώσει το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, θα αυξήσει τον κατώτατο μισθό και θα επιβάλει φόρους στην Καθολική Εκκλησία. Θα φιλελευθεροποιήσει τους συντηρητικούς νόμους της Πολωνίας για τις αμβλώσεις και θα νομιμοποιήσει τους ομοφυλοφιλικούς γάμους ή τουλάχιστον τα σύμφωνα συμβίωσης. Το 2011, ο Biedron έγινε ο πρώτος ανοιχτά ομοφυλόφιλος που υπηρέτησε στο πολωνικό κοινοβούλιο. Τόσο πριν όσο και μετά τη νίκη του, υπέφερε ομοφοβικές σωματικές επιθέσεις. Η γενναιότητα της υπεράσπισης των LGBTQ από αυτόν, του έχει από καιρό προσδώσει διεθνή αναγνώριση.

Χιλιάδες Πολωνοί παρακολούθησαν τις συνεδρίες προβληματισμού και την ιδρυτική σύνοδο του Wiosna. Ο Biedron στρατολόγησε ένα ποικίλο προσωπικό στην εκστρατεία για την εθνική περιοδεία του, η οποία αύξησε τον λαϊκό ενθουσιασμό, οδηγώντας τον διεθνή Τύπο [6] να τον συγκρίνει ήδη με τον Γάλλο πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν. Από την πλευρά του, ο Biedron συνεχίζει να κάνει παραλληλισμούς μεταξύ του ίδιου και του αποθανόντος δημάρχου του Γκντανσκ. «Πρέπει να εκπληρώσουμε την κληρονομιά του [Adamowicz]», ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα [7]. «Οι αξίες που υπερασπίστηκε είναι οι αξίες μας».

Για όλα αυτά, η δημόσια εικόνα του Biedron είναι από πολλές απόψεις πολύ διαφορετική από αυτή του Pawel Adamowicz. Ο Adamowicz αντλούσε από το πολυπολιτισμικό παρελθόν της Πολωνίας και από τα δικά του της κύριας τάσης (mainstream), αντικομουνιστικά διαπιστευτήρια. Ο Biedron, από την άλλη πλευρά, ενσαρκώνει ένα πρωτοφανές μέλλον. Ενώ ο Adamowicz προσήλκυε μετριοπαθείς ψηφοφόρους μέσω του καθολικισμού του, ο Biedron είναι ένας κοσμικός, αυτοαποκαλούμενος άθεος που προσελκύει ένα διαφορετικό τμήμα του πολιτικού κέντρου. Αλλά σε ηλικία 42 ετών, ο Biedron, όπως και ο Adamowicz, είναι ένας χαρισματικός πολυσυλλεκτικός υποψήφιος ο οποίος τονίζει την συμπεριληπτικότητα και έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς τα πίσω, στην τοπική πολιτική. Ο τοπικός πολιτικός ακτιβισμός αυτών των δύο ανδρών έχει δώσει στην σύγχρονη Πολωνία ένα νέο μοντέλο για τον σχηματισμό πολιτικών συμμαχιών. Έχει γεμίσει κάποιους θεατές με ελπίδα και άλλους με μια αίσθηση φόβου.

Η δοκιμαστική υποψηφιότητα του Biedron θα έρθει τον Μάιο, όταν το Wiosna συμμετάσχει στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αν το κόμμα έχει καλές επιδόσεις, μπορεί να γίνει ανταγωνιστικό σε εθνικό επίπεδο. Κάποιοι φοβούνται ότι η Πολωνία δεν είναι έτοιμη για ομοφυλόφιλο πρωθυπουργό, αλλά ο Biedron απορρίπτει τέτοιες επικρίσεις. Τις έχει ήδη ακούσει, όταν κατέβηκε για δήμαρχος το 2014 και κέρδισε.

Ό, τι κι αν συμβεί στις φετινές εκλογές, η άνοδος του Biedron και η δολοφονία του Adamowicz προοιωνίζονται πολιτική αλλαγή. Η πολιτική προσοχή απομακρύνεται από τους συνήθεις υπόπτους στην Βαρσοβία και οδεύει προς τις εκλογικές περιφέρειες έξω από την κύρια τάση (mainstream) και έξω από την πρωτεύουσα. Μόνο το 51% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων συμμετείχαν στον τελευταίο γύρο των πολωνικών κοινοβουλευτικών εκλογών. Εάν οι ψηφοφόροι που ανησυχούν για την εθνικιστική βία και την πολιτική αναταραχή που καταλαμβάνει την Ευρώπη αποφασίσουν να πάνε στις κάλπες, η κυριαρχία του PiS θα μπορούσε να τερματιστεί. Μια νίκη του Wiosna, από μόνο του ή σε συνασπισμό, θα έδινε ένα ενθαρρυντικό παράδειγμα για τα αριστερά κόμματα που προσπαθούν να αναδομηθούν σε ολόκληρη την Δύση. Πριν από τέσσερα χρόνια, η Πολωνία έγινε η δεύτερη ευρωπαϊκή χώρα, μετά την Ουγγαρία, που βίωσε μια δεξιά εκλογική ανατροπή. Φέτος, υπάρχει η ελπίδα, η ανανεωμένη τοπική πολιτική της να μπορέσει να σηματοδοτήσει μια αντίθετη τάση.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2019-02-14/how-polish-lef...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Flat-Protagonists-Theory-Novel-Character/dp/01904...
[2] https://www.amazon.com/Spaces-Feeling-Awareness-Modernist-Literature/dp/...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/central-europe/2016-09-21/poland...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2018-04-16/eastern-europ...
[5] https://www.wprost.pl/kraj/10051268/W-2019-roku-nie-wygra-PiS-Sondaz-uja...
[6] https://www.economist.com/europe/2018/09/20/can-a-young-gay-mayor-change...
[7] http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,24426591,konwencja-nowej-pa...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition