Η επανάσταση του Imran Khan αποτυγχάνει

Πριν από έξι μήνες, ο Imran Khan, ο χαρισματικός πρώην αστέρας του κρίκετ, εξελέγη πρωθυπουργός του Πακιστάν. Αρχικά, η νίκη του φαινόταν σαν μια νίκη του στρατού στον επί δεκαετίες αγώνα του για την εξουσία με τους πολιτικούς του Πακιστάν -μια διαμάχη που κράτησε την χώρα αενάως αδύναμη και ασταθή. Οι διεθνείς παρατηρητές και οι εγχώριοι πολιτικοί αντίπαλοι του Khan κατηγορούσαν τον πακιστανικό στρατό ότι παρενέβη στις εκλογές για να ευνοήσει τον Khan και το κόμμα του, το Πακιστανικό Κίνημα Δικαιοσύνης (PTI). Και όντως, ο στρατός πιθανότατα προσπάθησε να στρέψει τις εκλογές προς τον Χαν, μέσω μιας καταστολής στα μέσα μαζικής ενημέρωσης [1] και της παρενόχλησης και του εκφοβισμού [2], προτιμώντας το PTI από το αντίπαλο κόμμα Πακιστανικός Μουσουλμανικός Σύνδεσμος Nawaz (Pakistan Muslim League-Nawaz, PML-N) ο ηγέτης του οποίου, ο φυλακισμένος πρώην πρωθυπουργός Nawaz Sharif, είχε γίνει όλο και περισσότερο πρόθυμος να αψηφήσει τον στρατό κατά την διάρκεια των ετών του στην εξουσία.

Ο Imran Khan με τον Κινέζο πρωθυπουργό Li Keqiang στη Μεγάλη Αίθουσα του Λαού, στο Πεκίνο, τον Νοέμβριο του 2018. JASON LEE / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Αλλά ακόμα κι αν ο Χαν ανήλθε στην εξουσία με την βοήθεια των στρατηγών του Πακιστάν, δεν είναι η μαριονέτα τους. Κατά την διάρκεια της [προεκλογικής] εκστρατείας, έδειξε ότι είναι ένας επιδέξιος πολιτικός που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει φιλόδοξες υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις και ανάπτυξη για να υφάνει έναν ευρύ συνασπισμό σε μια χώρα όπου η πολιτική συχνά κατακερματίζεται ανάλογα με εθνικές και επαρχιακές γραμμές. Αλλά παρόλο που η πολιτική κατανόηση του Khan (και η στήριξη του στρατού) του έδωσε πλεονέκτημα καθώς ξεκίνησε την θητεία του, μια κρίση χρέους και μια έντονη πολιτική αντιπολίτευση τον εμπόδισαν σε μεγάλο βαθμό να εφαρμόσει την ατζέντα του. Πέρα από μια απροσδόκητη καταστολή των φονταμενταλιστών, ο Χαν δεν έχει ακόμη εκπληρώσει τις φιλόδοξες προεκλογικές υποσχέσεις του. Και η συμμαχία του με τον στρατό μπορεί να του προκαλέσει θλίψη καθώς θα προχωρά.

ΠΑΓΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ο Χαν διεξήγαγε εκστρατεία με μια κλασική λαϊκιστική πλατφόρμα κατά της διαφθοράς. Παρουσίασε τον εαυτό του και το PTI ως αουτσάϊντερ, οι οποίοι θα μπορούσαν να προσφέρουν μια νέα εναλλακτική λύση απέναντι στα δύο εδραιωμένα πολιτικά κόμματα της χώρας, το PML-N και το Πακιστανικό Λαϊκό Κόμμα, αμφότερα με επικεφαλής οικογενειακές δυναστείες και περιβαλλόμενα από διαφθορά και φήμες για κακοδιοίκηση. Η αντιπολιτευτική πλατφόρμα του Khan και το ότι ο ίδιος ήταν μια διασημότητα προσέλκυσαν ένα εκλογικό σώμα πολύ απογοητευμένο από το status quo. Το PTI κέρδισε σχεδόν το 32% των ψήφων, ξεπερνώντας το 24% του δεύτερου PML-N. Ίσως πιο σημαντικό, ο Χαν απόλαυσε υποστήριξη από πολλά διαφορετικά τμήματα της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των παλαιότερων φιλελευθέρων που τον θυμούνταν ως λαμπρό αστέρι του κρίκετ, ψηφοφόρων που έχουν προτίμηση στον στρατό και, κρίσιμα, της συντηρητικής νεολαίας του Πακιστάν (64% του πληθυσμού είναι κάτω των 30 ετών) .

Η επιτυχία του στο αξίωμα θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να εκπληρώνει τις σαρωτικά φιλόδοξες υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις. Λίγο μετά τις εκλογές, ο Χαν ανακοίνωσε ότι θα καταστήσει το Πακιστάν ένα Ισλαμικό κράτος πρόνοιας βασισμένο στην Μεδίνα της εποχής του Προφήτη Μωάμεθ, με βελτιωμένη δημόσια υγεία και εκπαίδευση, καλύτερες θέσεις εργασίας για τους νέους και ένα δίχτυ ασφαλείας για τους φτωχούς. Πολλοί χαιρέτισαν τον Χαν, δικαιολογημένα, για την εισαγωγή στον εθνικό διάλογο ζητημάτων όπως η μητρική υγεία και ο παιδικός υποσιτισμός. Οι προηγούμενες πακιστανικές κυβερνήσεις, αντιθέτως, ήταν ικανοποιημένες να υπόσχονται υποδομές και προστασία στους υποστηρικτές τους, εις βάρος περιθωριοποιημένων ομάδων (ιδίως των γυναικών και των παιδιών) και της ευρείας κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.

Ένα τέτοιο πρόγραμμα, ωστόσο, είναι πιο εύκολο να περιγραφεί από το να υλοποιηθεί. Ούτε ο Χαν ούτε η πλειοψηφία των υπουργών του έχουν κάποια κυβερνητική εμπειρία. Και πριν ξεκινήσουν την αναπτυξιακή ατζέντα τους, αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν το εξωτερικό χρέος του Πακιστάν. Ο Χαν αγωνίστηκε προεκλογικά με ορμή ενάντια στην αποδοχή δανείων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά η απροθυμία του να λάβει χρήματα από το ΔΝΤ τον άφησε χωρίς καμία προφανή λύση για την κρίση χρέους που κληρονόμησε από τους προκατόχους του. Τους τελευταίους μήνες, κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση ύψους 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ωστόσο, η οικονομία του Πακιστάν βρίσκεται σε καθοδική πορεία: Ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί και οι τιμές των ΔΕΚΟ έχουν διογκωθεί. Συνεπώς, ο μέσος Πακιστανός βρίσκει ελάχιστη ανακούφιση με την ρητορική του Χαν υπέρ των φτωχών. Και οι μεταρρυθμίσεις που θα χρειαστεί να εφαρμόσει ο Χαν για να αρχίσουν να διορθώνουν την οικονομία, όπως η διεύρυνση της φορολογικής βάσης του Πακιστάν και η αύξηση των τιμολογίων των ΔΕΚΟ, θα είναι πολιτικά μη δημοφιλείς.

Ομοίως, στον τομέα της υγείας και της εκπαίδευσης, ο Χαν μπορεί να καυχηθεί για λίγα ουσιαστικά επιτεύγματα τους τελευταίους μήνες. Ο σχεδιασμός των πακιστανικών συστημάτων εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης, τα οποία μεταβιβάζουν μεγαλύτερη εξουσία στις επαρχίες, σημαίνει ότι ο Χαν μπορεί να ελέγχει την πολιτική εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης μόνο στις δύο επαρχίες που κυβερνά το κόμμα του, την Punjab και την Khyber Pakhtunkhwa. Στην Πουντζάμπ, ο Χαν έχει κάνει τουλάχιστον ένα θετικό, ορατό βήμα: Ξεκίνησε την ανάπτυξη ενός προγράμματος ασφάλισης υγείας που στοχεύει τους φτωχότερους από τους φτωχούς. Ωστόσο, ο επικεφαλής υπουργός του στην Πουντζάμπ, ο Sardar Usman Buzdar, θεωρείται ευρέως ως αναποτελεσματικός [3], περιορίζοντας τις προοπτικές για γνήσια μεταρρύθμιση.

Όσον αφορά τα θρησκευτικά θέματα, ελάχιστοι αναμένουν από τον Χαν να παραδώσει κάτι θετικό. Ως πολιτικός της αντιπολίτευσης, ήταν δημοφιλής στην θρησκευόμενη πακιστανική δεξιά -και μη δημοφιλής στους φιλελεύθερους διανοούμενους- λόγω της δέσμευσής του σχετικά με την κεντρική θέση του Ισλάμ στο Πακιστάν, την περιστασιακή υποστήριξή του για ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Πακιστανούς Ταλιμπάν και την έκκλησή του για αυστηρή επιβολή των νόμων της χώρας περί την βλασφημία. Ωστόσο, από τότε που ανέλαβε το αξίωμα, έχει κάνει δειλά βήματα προς μια πιο φιλελεύθερη προσέγγιση στα θρησκευτικά ζητήματα, αν και αυτό δεν έχει ακόμη αποτελέσει μια συνεκτική πολιτική. Η αξιοπιστία του ανάμεσα στους νεαρούς ισλαμιστές τού επιτρέπει να κάνει τέτοια βήματα. Αλλά ο νεόκοπος φιλελευθερισμός του μπορεί επίσης να σηματοδοτήσει ότι οι προηγούμενες συντηρητικές θέσεις του ήταν προϊόν πολιτικού οπορτουνισμού και ότι τώρα που είναι στην εξουσία δεν είναι πρόθυμος να ανεχτεί μια ισλαμική απειλή.

Η νέα στάση του Khan κατέστη σαφής κατά την εξέλιξη της υπόθεσης Asia Bibi. Στις 31 Οκτωβρίου, το Ανώτατο Δικαστήριο του Πακιστάν απάλλαξε την Asia Bibi, μια Χριστιανή γυναίκα την οποία ένα κατώτερο δικαστήριο είχε καταδικάσει σε θάνατο για βλασφημία. Η αθώωση εξόργισε πολλούς ισλαμιστές του Πακιστάν. Εκείνη την νύχτα, ο Χαν έκανε μια τηλεοπτική ομιλία σε εθνικό επίπεδο, με την οποία υπερασπίστηκε την ετυμηγορία του Ανωτάτου Δικαστηρίου με δυνατούς και αδιαμφισβήτητους όρους. Με αυτόν τον τρόπο, ανέλαβε την ευθύνη για το αφήγημα ενός ζητήματος για το οποίο το κράτος είναι συνήθως φοβισμένο και σιωπηλό, και έχει συχνά αφήσει να επικρατήσει η φονταμενταλιστική ρητορική. Ωστόσο, λίγες μέρες μετά την ομιλία του, ο Χαν φάνηκε να αντιστρέφεται: Αντιμέτωπος με διαδηλώσεις υπό την ηγεσία του Tehreek-e-Labbaik (TLP), ενός φονταμενταλιστικού πολιτικού κόμματος, η κυβέρνησή του υποσχέθηκε ότι θα προσπαθήσει να αποτρέψει την Asia Bibi από το να φύγει από την χώρα. Αυτή η υπόσχεση φαίνεται να ήταν μια τακτική -μόλις οι διαδηλωτές διαλύθηκαν, ο Χαν άρχισε μια καταστολή, συλλαμβάνοντας εκατοντάδες, συμπεριλαμβανομένου του ηγέτη του TLP, Khadim Rizvi. Πολλοί από τους συλληφθέντες εξακολουθούν να βρίσκονται υπό κράτηση. Όταν το Ανώτατο Δικαστήριο επιβεβαίωσε πρόσφατα την απόφασή του για την υπόθεση της Bibi, ανακηρύσσοντάς την ελεύθερη να εγκαταλείψει την χώρα αν το επιθυμούσε, η κυβέρνηση ήταν σε θέση να αποτρέψει τις διαμαρτυρίες μέσω περαιτέρω συλλήψεων.

Κανείς δεν πρέπει να περιμένει από το Πακιστάν να γίνει εντελώς ανεκτικό θρησκευτικά κατά την διάρκεια της θητείας του Χαν. Αλλά η υποστήριξη του πρωθυπουργού στην απόφαση του δικαστηρίου για την υπόθεση Bibi ήταν σημαντική, δεδομένης της παραδοσιακής προθυμίας του κράτους να παραχωρεί τον έλεγχο των θρησκευτικών ζητημάτων σε σκληροπυρηνικούς. Εάν ο Χαν είναι σε θέση να καθησυχάσει τους συντηρητικούς οπαδούς του ότι κατανοεί τις ανησυχίες τους περιθωριοποιώντας τους γνήσιους φονταμενταλιστές, μπορεί να είναι σε θέση να φέρει ισορροπία στον αγώνα μεταξύ των φιλελεύθερων και των συντηρητικών του Πακιστάν -ή όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ισορροπία, δεδομένου του αδυσώπητου εξισλαμισμού της χώρας από την εποχή της ανεξαρτησίας του. Αυτό θα σήμαινε μάλλον μια συνεχιζόμενη δέσμευση προς το Ισλάμ, αλλά μια [δέσμευση] συνδυασμένη με ανακούφιση για εκείνους, κυρίως τις θρησκευτικές μειονότητες, που υπέφεραν από τους νόμους περί βλασφημίας που θεσπίστηκαν στην δεκαετία του 1980. Για το Πακιστάν, αυτό θα ήταν ένα βήμα μπροστά.

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΩΣΤΟ

Όπως συμβαίνει με σχεδόν όλους τους Πακιστανούς πολιτικούς ηγέτες, η ικανότητα του Khan να πετύχει ως πρωθυπουργός θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την σχέση του με τον στρατό. Ενώ οι πολίτες [πολιτικοί] είναι υπεύθυνοι για την καθημερινή διακυβέρνηση, ο στρατός αναμένει ελάχιστες παρεμβάσεις από την κυβέρνηση για την εξωτερική πολιτική, ιδιαίτερα προς την Ινδία και το Αφγανιστάν. Οι ενέργειες του Χαν δείχνουν ότι θα τηρήσει αυτή την κατανόηση. Στην Ινδία, προχωρά προσεκτικά. Αν και θέλει να βελτιώσει τις σχέσεις της χώρας του με την Βομβάη, γνωρίζει ότι μια πραγματική προσέγγιση δεν είναι πιθανή, δεδομένου μάλιστα ότι η Ινδία θα διεξαγάγει εκλογές αυτή την άνοιξη, και ότι η θέση του κυβερνώντος κόμματος Bharatiya Janata για το Πακιστάν έχει γίνει μόνο πιο οξεία. Ο Χαν επέλεξε αντ’ αυτού συμβολικές κινήσεις, όπως η ανακοίνωση ενός «διαδρόμου ειρήνης» τον Δεκέμβριο, ώστε να επιτραπεί στους Ινδούς Σιχ να επισκεφθούν τους ναούς τους στο Πακιστάν χωρίς βίζα. Σχετικά με το Αφγανιστάν, ο Χαν υποστηρίζει την τρέχουσα προσπάθεια των ΗΠΑ να πραγματοποιήσουν ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Ταλιμπάν, συνεπής με την πολύχρονη στάση του υπέρ μιας πολιτικής διευθέτησης και της απόσυρσης των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, έχει υποστηρίξει επίσημα, σε συμφωνία με τις θέσεις του στρατού, ότι μια ξαφνική απόσυρση από τις ΗΠΑ θα οδηγήσει σε χάος στο Πακιστάν.

Αλλά παρόλο που ο Χαν φαίνεται να συμπορεύεται με τον στρατό για την εξωτερική πολιτική, αυτή η συμμαχία μπορεί να καταλήξει να τον υπονομεύσει εγχώρια. Η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στο Πακιστάν επλήγη κατά την διάρκεια της θητείας του. Το επίσημο αφήγημα είναι ότι τα χαμηλότερα διαφημιστικά έσοδα συνέβαλαν στις απολύσεις δημοσιογράφων και στο κλείσιμο τηλεοπτικών καναλιών. Ωστόσο, οι μόνες εφημερίδες και οι τηλεοπτικοί σταθμοί που έχουν υποφέρει είναι αυτοί που επικρίνουν τον Χαν και τον στρατό και υποστηρίζουν τον Sharif και το PML-N. Ομοίως, ο στρατός καθοδηγεί την συνεχιζόμενη λογοκρισία σχετικά με ειδήσεις, και την άμεση καταστολή του κινήματος για τα δικαιώματα των Παστούν, το οποίο διαλαλεί τις καταχρήσεις του στρατού -συμπεριλαμβανομένων των βίαιων εξαφανίσεων και των εξωδικαστικών δολοφονιών- στο βορειοδυτικό Πακιστάν. Αυτή την εβδομάδα, μετά από μια καταστολή διαδηλωτών στην Ισλαμαμπάντ, ο Χαν πήρε θέση και διέταξε την απελευθέρωση ενός ακτιβιστή που υποστηρίζει το κίνημα, αλλά αρκετοί άλλοι ηγέτες των διαδηλώσεων παραμένουν υπό κράτηση.

ΕΞΑΓΟΡΑΖΟΝΤΑΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Η υποστήριξη του στρατού προσδίδει στον Χαν -και επομένως στην δημοκρατία του Πακιστάν- την απαραίτητη σταθερότητα βραχυπρόθεσμα, αλλά η συμμαχία του με τους στρατηγούς της χώρας τον οδηγεί επίσης να υπονομεύσει (ή να επιτρέψει στον στρατό να υπονομεύσει) τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας και τα εθνοτικά κινήματα διαμαρτυρίας. Αυτές οι τάσεις δεν προοιωνίζονται κάτι καλό για την υγεία της δημοκρατίας του Πακιστάν. Ωστόσο, ο Χαν δεν έχει εύκολες επιλογές: Μπορεί είτε να επιμείνει με αυτή την συμμαχία, αγοράζοντας την σταθερότητα της κυβέρνησής του με αντάλλαγμα το να ενεργοποιήσει τον αυταρχισμό του στρατού, είτε να αντισταθεί στον στρατό και να χάσει την σταθερότητά του. Θα επιλέξει το πρώτο.

Η επιτυχία του ως πρωθυπουργός θα εξαρτηθεί από το τι θα κάνει με αυτή την σταθερότητα. Μέχρι στιγμής, μπερδεμένος από την κρίση του χρέους, δεν έχει κάνει πολλά. Έχει καταφέρει ελάχιστα για να βελτιώσει τις κοινωνικές υπηρεσίες ή την οικονομική θέση των απλών Πακιστανών και η υπομονή τους αρχίζει να εξαντλείται. Αφού εξασφάλισε κάποια χρηματοδότηση από την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, μπορεί να αρχίσει να βρίσκει τον δρόμο του στην οικονομία, αν και θα πρέπει να κάνει πολλά περισσότερα από όσα έκανε κατά την διάρκεια των πρώτων έξι μηνών της θητείας του προκειμένου να έχει θετικό αντίκτυπο. Αλλά στην θρησκεία, όπου κανείς δεν περίμενε να αποδώσει, ο Χαν βοήθησε -τουλάχιστον οριακά, και τουλάχιστον για την ώρα- να μετακινηθεί η βελόνα προς ένα πιο ανεκτικό Πακιστάν. Αυτό είναι λιγότερο από όσα πολλοί ελπίζουν από τον Χαν. Αλλά δεν είναι μικρό επίτευγμα.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/pakistan/2019-02-13/imran-khans-...

Συνδέσεις:
[1] http://www.ft.com/content/ec3b15f2-6a21-11e8-8cf3-0c230fa67aec
[2] http://www.theguardian.com/world/2018/jul/21/pakistan-imran-khan-electio...
[3] http://herald.dawn.com/news/1398689

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition