Το Ισραήλ και η Χαμάς χρειάζονται ο ένας τον άλλο

Ο πόλεμος, όπως και η πολιτική, δημιουργεί παράξενες φιλίες. Το Ισραήλ [1] προετοιμάζεται επί του παρόντος για μια δυνητικά δραματική αντιπαράθεση με την Χαμάς. Την περασμένη εβδομάδα, η οργάνωση εκτόξευσε πυραύλους κατά του Ισραήλ, και έκανε έκκληση για μια πορεία ενός εκατομμυρίου ανθρώπων [2] αυτό το Σαββατοκύριακο κατά μήκος των συνόρων Ισραήλ-Γάζας για να σηματοδοτήσουν την επέτειο της περσινής Πορείας Επιστροφής. Οι διαμαρτυρίες μπορεί είτε να αποτύχουν είτε να πυροδοτήσουν έναν εντατικό κύκλο σύγκρουσης. Ό, τι και να συμβεί, δεν θα υπονομεύσει την περίεργη σχέση αλληλεξάρτησης που αναδύθηκε μεταξύ της Χαμάς και της ισραηλινής κυβέρνησης, ιδιαίτερα υπό τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu. Αυτοί οι δύο βασικοί δρώντες της Μέσης Ανατολής περιφρονούν αλλά κι εξαρτώνται ο ένας από τον άλλον.

Ένας Ισραηλινός στρατιώτης περπατά προς μια σειρά τανκς κοντά στην Γάζα, τον Μάρτιο του 2019. AMIR COHEN / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------------

Το Ισραήλ και η Χαμάς είναι απίθανοι εταίροι. Ζητούν την καταστροφή ο ένας του άλλου και έχουν βρεθεί σε τρεις μεγάλες στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ τους [3], πιο πρόσφατα το 2014. Ωστόσο, αυτοί οι δύο ορκισμένοι εχθροί έχουν από καιρό συνεργαστεί λόγω πρακτικής αναγκαιότητας. Σε ορισμένα ζητήματα -συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης της σύγκρουσής τους μέσω της Αιγύπτου και της πρόληψης της επανένωσης της Γάζας και της Δυτικής Όχθης από την Παλαιστινιακή Αρχή- οι στόχοι τους μέχρι που ευθυγραμμίζονται. Παρόλο που κανείς τους δεν θέλει να το παραδεχτεί, το Ισραήλ και η Χαμάς χρειάζονται ο ένας τον άλλον.

ΤΟ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΖΕΥΓΑΡΙ

Για όσο διάστημα υπάρχει η Χαμάς, έχει διατηρήσει μια παράξενη λειτουργική σχέση με το Ισραήλ. Την δεκαετία του '70, πριν ακόμη την ίδρυση της Χαμάς, το Ισραήλ πίστευε ότι οι Παλαιστινιακές Ισλαμιστικές Ομάδες θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως χρήσιμο αντίβαρο στην Φατάχ, το πιο κοσμικό, επαναστατικό και (εκείνο τον καιρό) βίαιο πολιτικό κόμμα που κυριαρχούσε στον Οργανισμό για την Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης (Palestine Liberation Organization, PLO). Για να υπονομεύσει την Φατάχ, το Ισραήλ επέτρεψε σε αυτές τις ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των προδρόμων της Χαμάς, κάμποση ελευθερία για να οργανωθούν στην Γάζα. Το 1979, το Ισραήλ αναγνώρισε επίσημα μια ισλαμική φιλανθρωπία που δημιούργησε ο Αχμάντ Γιασίν, ένας από τους συνιδρυτές της Χαμάς. Μέσα σε πέντε χρόνια, ο Yassin θα συλληφθεί για λαθρεμπόριο όπλων και οι Ισραηλινοί θα τον σκοτώσουν [4] τον Μάρτιο του 2004 σε μια προσπάθεια να σταματήσουν τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς.

Στην δεκαετία του '70, οι ισλαμιστές της Γάζας χρειάζονταν την συναίνεση του Ισραήλ προκειμένου να αναπτυχθούν. Αλλά από το 1987, όταν ιδρύθηκε η Χαμάς ως ανεξάρτητος οργανισμός, η ιδεολογική νομιμοποίηση της ομάδας βασίστηκε στην αξίωσή της να διεξάγει έναν υπαρξιακό αγώνα με το εβραϊκό κράτος. Το παράδοξο αυτό συνεχίστηκε μέχρι σήμερα, με την πρόσθετη ειρωνεία ότι η Χαμάς, η οποία έχει κυβερνήσει την Λωρίδα της Γάζας από το 2007, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό για την επιβίωσή της από το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Οι Ισραηλινοί και οι Αιγύπτιοι αποφασίζουν αν θα επιτρέψουν τις παραδόσεις χρημάτων του Κατάρ στους κατοίκους της Γάζας, πόση ηλεκτρική ενέργεια θα παράσχουν στο τοπικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, και πόσο μακριά μπορούν να ταξιδέψουν οι ψαράδες από την ακτή˙ με λίγα λόγια, καθορίζουν τι επιτρέπεται -και ποιος επιτρέπεται να ταξιδεύει προς και από- την περιοχή.

Η Χαμάς χρησιμοποιεί το οπλοστάσιό της από ρουκέτες για να διατηρήσει την εγχώρια εικόνα του ένοπλου αγώνα ενάντια στο Ισραήλ και ως μόχλευση για να αναγκάσει το Ισραήλ να κάνει περιοδικές οικονομικές παραχωρήσεις. Χρησιμοποιώντας την ελεγχόμενη κλιμάκωση, η ομάδα επιδιώκει να υπενθυμίσει στο Ισραήλ ότι η Γάζα θα παραμείνει απειλή, εκτός εάν το Ισραήλ ανταποκριθεί σε μερικά από τα αιτήματά της, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης υποδομών, των απελευθερώσεων κρατουμένων, και μιας ουσιαστικής χαλάρωσης των ισραηλινών περιορισμών στην διακίνηση αγαθών και ανθρώπων μέσα και έξω από την Γάζα. Ωστόσο, η Χαμάς περπατά σε τεντωμένο σκοινί: Θέλει να πιέσει το Ισραήλ χωρίς να προκαλέσει μια μαζική αντίδραση από το Ισραήλ. Η οργάνωση, δηλαδή, πρέπει και να αγωνιστεί κατά του Ισραήλ και να συνεργαστεί μαζί του. Και για το Ισραήλ, η πικρή πραγματικότητα είναι ότι παρά την τρομοκρατία και τις προσπάθειες της Χαμάς για να ριζοσπαστικοποιήσει Παλαιστινίους, η οργάνωση είναι η λιγότερο κακή εναλλακτική λύση για την λειτουργικότητα της Γάζας. Το αποτέλεσμα είναι η τρέχουσα δυναμική –μια βολική διευθέτηση που αναμιγνύεται με αντιπαράθεση.

ΚΑΛΟΙ ΦΙΛΟΙ

Κατά καιρούς, το Ισραήλ και η Χαμάς φαίνεται να ενδιαφέρονται για μια πιο μακροπρόθεσμη συμφωνία. Τον Μάιο του 2018, για παράδειγμα, η ισραηλινή υπηρεσία πληροφοριών ενημέρωσε την πολιτική ηγεσία της χώρας ότι η Χαμάς, αντιμέτωπη με την επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών στην Γάζα, ήταν ανοικτή [5] για να συμφωνήσει σε μια ετήσια κατάπαυση του πυρός ως αντάλλαγμα μιας χαλάρωσης του ισραηλινού αποκλεισμού, της απελευθέρωσης κρατουμένων της Χαμάς, και της ανάπτυξης υποδομών. Και νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, προέκυψαν αναφορές [6] ότι το Ισραήλ, μέσω της Αιγύπτου, προσέφερε παραχωρήσεις με αντάλλαγμα την εγγύηση ότι η Χαμάς θα εμπόδιζε να γίνουν βίαιες οι διαδηλώσεις αυτού του Σαββατοκύριακου.

Το γεγονός ότι και οι δύο πλευρές επιχειρούν περιοδικά τέτοιες συμφωνίες, δείχνει ότι το Ισραήλ και η Χαμάς συνειδητοποιούν ότι η συνολική νίκη επί του άλλου είναι απίθανη ή τουλάχιστον απαράδεκτα δαπανηρή. Η Χαμάς γνωρίζει ότι χρειάζεται την εκ των πραγμάτων αποδοχή του Ισραήλ για να εξασφαλίσει τον έλεγχό της στην Γάζα και για να εκτονώσει την λαϊκή οργή για τις επί τόπου τρομερές συνθήκες˙ γνωρίζει επίσης ότι δεν μπορεί να νικήσει τον ισραηλινό στρατό και ότι πρέπει να διατηρήσει καλές σχέσεις με την Αίγυπτο, η οποία ελέγχει την κρίσιμη διέλευση στην Ράφα και που τώρα συνεργάζεται στενά με το Ισραήλ για να προσπαθήσει να προλάβει μια κλιμάκωση. Το Ισραήλ, ιδιαίτερα υπό τον Netanyahu, από την πλευρά του αποδείχθηκε ιδιαίτερα απρόθυμο να αναλάβει ρίσκα. Ο Νετανιάχου δεν θέλει μια σημαντική επιχείρηση στο έδαφος της Γάζας, όπως εκείνη που πραγματοποιήθηκε το 2014, ειδικά τώρα, μόνο λίγες εβδομάδες πριν από τις ισραηλινές εκλογές. Και το Ισραήλ δεν επιθυμεί να ξανακαταλάβει την Γάζα, από την οποία αποσύρθηκε το 2005.

Ωστόσο, η αποτυχία των δύο πλευρών να συμφωνήσουν σε μια βιώσιμη συμφωνία δείχνει ότι αμφότερες, με τον δικό τους τρόπο, επωφελούνται από το status quo. Για τον Netanyahu, η Χαμάς είναι ίσως η λιγότερο κακή επιλογή στην Γάζα. Οι Ισραηλινοί ανησυχούν για τους δεσμούς της Χαμάς με το Ιράν και την ικανότητά της να εκτοξεύει πυραύλους κατά του Ισραήλ (την περασμένη Δευτέρα, για παράδειγμα, ένας πύραυλος που ξεκίνησε από την Γάζα κατέστρεψε ένα σπίτι [7] βόρεια του Τελ Αβίβ). Αλλά το Ισραήλ έχει λίγες καλές επιλογές. Μια ισραηλινή επανακατάληψη της Γάζας θα είχε υπερβολικά μεγάλο κόστος και οι Αιγύπτιοι δεν πρόκειται να αναλάβουν την ευθύνη για την περιοχή. Η καταστροφή της Χαμάς, εν τω μεταξύ, θα δημιουργούσε ένα κενό το οποίο θα μπορούσε να καλυφθεί από ακόμα πιο επικίνδυνες τζιχαντιστικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των θυγατρικών του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) που λειτουργούν τώρα στην αιγυπτιακή χερσόνησο του Σινά. Η Χαμάς είναι επίσης χρήσιμη -παρέχει έναν εύκολο στόχο για την ισραηλινή προπαγάνδα, αλλά είναι επίσης μια ομάδα με την οποία το Ισραήλ γνωρίζει ότι μπορεί να διαπραγματευθεί, είτε μέσω της Αιγύπτου, του ΟΗΕ, είτε ίσως (κατά περίπτωση) άμεσα.

Θεωρητικά, οι Ισραηλινοί θα μπορούσαν να πιέσουν ώστε η πιο μετριοπαθής Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ), που κυριαρχείται από την Φατάχ, να επιστρέψει στην Γάζα, από την οποία εκδιώχθηκε από το πραξικόπημα της Χαμάς το 2007. (Ίσως κάτω από μια άλλη ισραηλινή κυβέρνηση, να γινόταν). Αλλά η διάσπαση των Παλαιστινίων μεταξύ της Χαμάς στην Γάζα και της -υπό την ηγεσία της Φατάχ- Παλαιστινιακής Αρχής στην Δυτική Όχθη το καθιστά αυτό αδύνατο. Και αυτός ο διχασμός εξυπηρετεί τον Νετανιάχου καλά. Το παλαιστινιακό εθνικό κίνημα μοιάζει τώρα με την κιβωτό του Νώε: Υπάρχουν δύο από όλα -δύο κρατίδια, δύο υπηρεσίες ασφαλείας, δύο κυβερνητικά συστήματα και δύο οράματα για το πώς θα πρέπει να είναι ένα μελλοντικό Παλαιστινιακό κράτος. Για τον Νετανιάχου, η Χαμάς είναι ένας φραγμός έναντι ενός ενωμένου παλαιστινιακού κινήματος επικεντρωμένου σε σοβαρές διαπραγματεύσεις για την επίτευξη μιας λύσης δύο κρατών. Η Χαμάς, εν τω μεταξύ, στοιχηματίζει τον χρόνο της για μια ευκαιρία να αναλάβει την PLO. Κανείς τους δεν θέλει να ενισχύσει τον πρόεδρο της ΠΑ, Μαχμούντ Αμπάς. Πράγματι, τόσο ο Νετανιάχου όσο και η Χαμάς θα προτιμούσαν την παρούσα κατάσταση -μια de facto κατάσταση τριών κρατών- αντί μια λύση δύο κρατών.

ΜΑΖΙ ΣΟΥ Ή ΧΩΡΙΣ ΕΣΕΝΑ

Οι υπό την ηγεσία της Χαμάς διαδηλώσεις αυτό το Σαββατοκύριακο μπορεί να προκαλέσουν ή να μην προκαλέσουν νέο γύρο κλιμάκωσης με το Ισραήλ. Αλλά ακόμα και μια σοβαρή έκρηξη είναι απίθανο να αλλάξει πολλά. Κατά την διάρκεια του πολέμου του Ισραήλ-Χαμάς το 2014 σκοτώθηκαν σχεδόν 2000 Παλαιστίνιοι [8], συμπεριλαμβανομένων 1200 αμάχων. Ωστόσο, ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος στις σχέσεις του Ισραήλ με την Χαμάς ήταν ελάχιστος. Μακριά από το να δημιουργήσουν μια μετασχηματιστική στιγμή, τα γεγονότα αυτού του Σαββατοκύριακου, όποια και αν είναι αυτά, θα είναι πιο πιθανό να σηματοδοτήσουν μια ακόμη αιματηρή φάση σε μια σύγκρουση ανάμεσα στις δύο πλευρές που φαινομενικά δεν μπορούν να ζήσουν η μια με την άλλη –αλλά ούτε η μια χωρίς την άλλη.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2019-03-29/israel-and-ham...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/israel
[2] https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5482413,00.html
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2018-02-21/israels-coming...
[4] https://www.nytimes.com/2004/03/22/world/leader-of-hamas-killed-by-missi...
[5] https://www.timesofisrael.com/hamas-said-to-offer-israel-long-term-cease...
[6] https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5485742,00.html
[7] https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-israel-launches-gaza-campai...
[8] https://www.bbc.com/news/world-middle-east-28439404

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition