Τα δυτικά Βαλκάνια είναι το νέο στοίχημα της ΕΕ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα δυτικά Βαλκάνια είναι το νέο στοίχημα της ΕΕ

Γιατί δεν πρέπει να το χάσει*

Αρχικά, ο πρώτος και κυριότερος λόγος είναι ακριβώς η προσέγγιση στην ΕΕ. Η Σερβία και το Μαυροβούνιο έχουν ξεκινήσει επίσημα διαπραγματεύσεις της ένταξης, η Βόρεια Μακεδονία και η Αλβανία είναι υποψήφιες, ενώ το Κόσσοβο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι πιθανοί υποψήφιοι. Το γεγονός αυτό, διαταράσσει τις έως σήμερα ισορροπίες ισχύος στην περιοχή. Ιδιαίτερα η Ρωσία, που έχει σημαντική επιρροή στα δυτικά Βαλκάνια, κυρίως στην Σερβία, δυσανασχετεί με την ένταξη της στην ΕΕ και επακόλουθα στο ΝΑΤΟ. Έτσι προσπαθεί να ενισχύσει την παρουσία και την δημοτικότητά της στην περιοχή, επενδύοντας στην σύσφιξη των σχέσεών της με την χώρα. Ενδεικτικό είναι ότι τον περασμένο Οκτώβριο, η Σερβία παρέλαβε έξι μαχητικά αεροσκάφη MiG-29 σοβιετικής εποχής, με τον Σέρβο πρόεδρο να εκθειάζει τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντιμίρ Πούτιν. Το «δώρο» υποδεικνύει την ρωσική στρατηγική στην Σερβία και στον κόσμο. Το Κρεμλίνο χτίζει μεθοδικά μια πολιτική επιρροής χαμηλού κόστους με θεαματικά αποτελέσματα [8]. Αν και η ΕΕ επενδύει πολύ μεγαλύτερα ποσά στην Σερβία, 11,8 δισ. ευρώ μόνο το 2016, και το 65% του εμπορίου της χώρας γίνεται με χώρες της Ένωσης, η παρουσία της Ρωσίας, η οποία παρέχει 75% του φυσικού αερίου της Σερβίας, ελέγχοντας παράλληλα την εσωτερική αγορά ενέργειας μετά το 2008 (όταν η Gazprom αγόρασε την εθνική εταιρία παραγωγής ενέργειας), είναι περισσότερο ορατή. Χρησιμοποιώντας το «χαρτί» του Πανσλαβισμού αλλά κυρίως μέσω της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η Ρωσία προσπαθεί να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα στα Βαλκάνια.

Παρόμοια πολιτική ακολουθεί και η Άγκυρα, με τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να επισκέπτεται την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στην οποία η Τουρκία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος επενδυτής, τον Μάιο του 2018, για να στείλει ένα μήνυμα τόσο στην τουρκική διασπορά όσο και στην ΕΕ δείχνοντας την επιρροή του στην περιοχή. Στην Αλβανία, η Τουρκία υπήρξε σημαντικός αρωγός για την σύσταση της Air Albania, με τον Αλβανό πρωθυπουργό, Έντι Ράμα, να ευχαριστεί τον Ερντογάν για την πολύτιμη βοήθειά του [9].

Παράλληλα, η Σαουδική Αραβία και οι χώρες του Κόλπου, χρηματοδοτούν θρησκευτικές οργανώσεις και τζαμιά για την προώθηση του Ισλάμ κυρίως στο Κόσσοβο και την Βοσνία.

Τέλος, η Κίνα, μέσω της Πρωτοβουλίας της «Ζώνη και Οδός», προωθεί επενδύσεις εκατομμυρίων στην περιοχή, που αποκτά πλέον μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον, και ειδικότερα την δημιουργία ενός σιδηροδρόμου μεγάλης ταχύτητας από το λιμάνι του Πειραιά έως την Βουδαπέστη μέσω Βελιγραδίου.

ΤΙ ΜΕΛΛΕΙ ΓΕΝΕΣΘΑΙ;

Το γεωπολιτικό παιχνίδι στα δυτικά Βαλκάνια θα γίνεται όλο και εντονότερο, όσο τα συμφέροντα μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων έρχονται σε σύγκρουση. Το σίγουρο είναι πως η ΕΕ παρά τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει πρέπει να εμφανισθεί ως η μόνη λογική βιώσιμη λύση μέσα σε αυτό το παιχνίδι ισχύος. Ωστόσο, η πολιτική των προϋποθέσεων (conditionality) δεν είναι αρκετή για να εξασφαλίσει την ομαλή είσοδο των κρατών μέχρι το 2025, όπως έχει προγραμματισθεί.

Αν και τα δυτικά Βαλκάνια έχουν προχωρήσει αρκετά από τις ανοιχτές συγκρούσεις και την εθνικιστική ρητορική της δεκαετίας του 1990, είναι γεγονός πως ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας έχει ως πρωταρχικό μέλημα τα σύνορα και την εθνική επικράτεια και τείνει να ορίζει την πολιτική επιτυχία λιγότερο με οικονομικούς όρους και περισσότερο με την εθνική υπερηφάνεια. Τα Βαλκάνια ισορροπούν ανάμεσα σε δύο αντίθετα μοντέλα: Το παραδοσιακό Βεστφαλιανό μοντέλο διακυβέρνησης βασισμένο στις αρχές της εθνικής κυριαρχίας και της Realpolitik, και στο ανερχόμενο μετα-Βεστφαλιανό μοντέλο της κυριαρχίας μέσα από την αλληλεξάρτηση, και των ανοιχτών συνόρων.

Όσον αφορά το οικονομικό πεδίο, η ΕΕ ξεκάθαρα ανάγεται στον μεγαλύτερο επενδυτή σε ολόκληρη την περιοχή. Ακόμη και μέσω της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας, η παρουσία της ΕΕ ως σταθεροποιητικού παράγοντα, όπως για παράδειγμα στην Βοσνία και το Κόσοβο (EUFOR/EULEX), δίνουν αναμφισβήτητα κύρος στην διαδικασία της ενοποίησης. Όμως, είναι αδήριτη ανάγκη το ευρωπαϊκό όραμα να «μιλήσει» όχι μόνο στις τσέπες αλλά και στις καρδιές των πολιτών των δυτικών Βαλκανίων, με πολιτικές και από τα κάτω προς τα επάνω (bottom-up), γιατί διαφορετικά, όπως υπογράμμισε ο επίτροπος για τις ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις διεύρυνσης, Γιοχάνες Χαν, «ή θα εξάγουμε σταθερότητα (στα Δ. Βαλκάνια) ή θα εισάγουμε αστάθεια».

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

*Το άρθρο αυτό έχει δημοσιευθεί στο τεύχος 55 (Δεκέμβριος 2018 – Ιανουάριος 2019) του Foreign Affairs The Hellenic Edition. Στο αρχικό κείμενο η Βόρεια Μακεδονία αναφερόταν ως πΓΔΜ.