Οι εσωτερικοί εχθροί του ΝΑΤΟ

Πέραν των σταθεροποιητικών του επιπτώσεων στην ευρύτερη ήπειρο, υπάρχει ένας άλλος λόγος που ο φιλελεύθερος δημοκρατικός χαρακτήρας του ΝΑΤΟ κατέληξε να έχει σημασία: Εν τη απουσία κοινής εξωτερικής απειλής, η δεσμευτική δύναμη των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών και θεσμών έχει καταστεί ουσιώδης για την αποτελεσματικότητα της συμμαχίας. Η ικανότητα του ΝΑΤΟ να διεξάγει επιχειρήσεις ασφαλείας εξαρτάται από την πολιτική συνοχή του καθώς και από τις στρατιωτικές δυνατότητες των μελών του. Λίγοι αμφισβητούν την συνοχή του ΝΑΤΟ όταν γίνεται επίκληση του άρθρου 5 της ιδρυτικής συνθήκης του -δηλαδή όταν ένας σύμμαχος δέχεται άμεση επίθεση. Οι κοινές εξωτερικές απειλές δημιουργούν ενιαίες απαντήσεις. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, για παράδειγμα, τα μέλη του ΝΑΤΟ προσχώρησαν γρήγορα στην εκστρατεία των ΗΠΑ ενάντια στο, υπό διακυβέρνηση Ταλιμπάν, Αφγανιστάν.

Ωστόσο, όταν η συμμαχία αντιμετωπίζει ένα ζήτημα ασφάλειας που δεν επικαλείται το άρθρο 5, η συνοχή της συμμαχίας είναι λιγότερο βέβαιη, διότι τα μέλη έχουν διαφορετικές προτεραιότητες που καθοδηγούν τους κόστους-οφέλους υπολογισμούς τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η φιλελεύθερη προσήλωση στο κράτος δικαίου διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο. Η συμμαχία έχει αποδειχθεί συνεκτική όταν ενεργεί εκτός Ευρώπης και όταν τα στοιχήματα είναι καλά εδραιωμένα στο διεθνές δίκαιο, όπως συνέβη κατά την παρέμβασή της στην Λιβύη το 2011, η οποία υποστηρίχθηκε από ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Σε άλλες περιπτώσεις, όταν η συμμαχία αντιμετώπισε πιο διάχυτες και αμφισβητούμενες προκλήσεις στον τομέα της ασφάλειας, μια κοινή δέσμευση στις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες αποδείχθηκε ακόμη πιο σημαντική για την διατήρηση της συνοχής. Δείτε τα Βαλκάνια: Το 1995, το ΝΑΤΟ διεξήγαγε την επιχείρηση Deliberate Force για την προστασία των ασφαλών περιοχών των Ηνωμένων Εθνών στην Βοσνία, οι οποίες είχαν υποστεί επίθεση από ένοπλες ομάδες εθνικών Σέρβων. Και το 1999, διεξήγαγε μια ακόμη αεροπορική επιχείρηση εναντίον των ενόπλων δυνάμεων εκείνου που απέμεινε από την Γιουγκοσλαβία για να αποτρέψουν στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον εθνοτικών Αλβανών στο Κοσσυφοπέδιο. Και στις δύο εκστρατείες, το άρθρο 5 δεν εφαρμόστηκε επειδή κανένα μέλος του ΝΑΤΟ δεν είχε δεχθεί άμεση επίθεση. Ούτε η συμμαχία ενεργούσε υπό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Αυτές οι παρεμβάσεις δοκίμασαν την πολιτική ικανότητα της συμμαχίας, αλλά τελικά τα μέλη συνενώθηκαν γύρω από την κοινή δέσμευσή τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μια αρχή που θα κατοχυρωθεί στο διεθνές δίκαιο το 2005 ως «ευθύνη προστασίας» (responsibility to protect ή R2P). Η ικανότητα της συμμαχίας να αποτρέπει τις μαζικές βιαιοπραγίες στα κράτη που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ ήταν επομένως τόσο προϊόν των αξιών των μελών του όσο και προϊόν των στρατιωτικών τους πόρων.

Αντιθέτως, όταν οι δημοκρατικές αξίες και θεσμοί έχουν πάει προς την αντίθετη κατεύθυνση, η συμμαχία έχει διχαστεί. Συγκρίνετε τις παρεμβάσεις του ΝΑΤΟ στους βαλκανικούς πολέμους με την διαίρεσή του κατά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003. Αν και η κυβέρνηση Μπους ισχυρίστηκε ότι το Ιράκ απειλούσε την παγκόσμια ασφάλεια με την επιδίωξη όπλων μαζικής καταστροφής (ένας τομέας διεθνούς δικαίου πολύ πιο εδραιωμένος από την R2P), το ΝΑΤΟ ήταν μακράν του να είναι ενωμένο για το ζήτημα. Στην πραγματικότητα, η Γαλλία και η Γερμανία ήταν μεταξύ των πιο ηχηρών επικριτών της εισβολής. Παρότι οι παρεμβάσεις του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια ήταν νομικά προβληματικές, οι σύμμαχοι εξακολουθούσαν να είναι ενωμένοι στην επιδίωξή τους λόγω της κοινής τους δέσμευσης υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αλλά όταν το πράγμα έφτασε στο Ιράκ, χωρίς μια δικαιολογία που να βασίζεται στον φιλελευθερισμό, δεν ήταν όλοι πρόθυμοι να υποστηρίξουν μια παρέμβαση πέραν του πεδίου του άρθρου 5.

Ο Orban φθάνει για την σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Βαρσοβία της Πολωνίας, τον Ιούλιο του 2016. KACPER PEMPEL / REUTERS
---------------------------------------------------------------------

ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΩΝΤΑΣ ΜΑΚΡΑΝ

Στα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα, μερικοί παρατηρητές, συμπεριλαμβανομένης και εμού, ανησυχούσαν ότι η αξιοπιστία των κριτηρίων εισδοχής του ΝΑΤΟ υπονομεύθηκε από νέα μέλη που κατάφεραν να ανταποκριθούν στα πρότυπα του ΝΑΤΟ μόνο για να οπισθοδρομήσουν μετά την ένταξή τους στην συμμαχία. Όταν οι διεθνείς οργανισμοί αυξάνουν τους συμμετέχοντές τους, συχνά γίνονται πιο δυσκίνητοι και αργοί στο να δράσουν. Οι μεγαλύτεροι αριθμοί σημαίνουν μεγαλύτερη ποικιλία σε συμφέροντα και προτεραιότητες. Το ΝΑΤΟ υποστήριξε ότι μια κοινή δέσμευση υπέρ της φιλελεύθερης δημοκρατίας θα μετριάσει αυτή την πρόκληση, αλλά αυτό θα ήταν αλήθεια μόνο αν τα νέα μέλη υποστήριζαν αυτές τις αξίες μετά την ένταξή τους. Εκείνη την εποχή, φοβόμουν ότι τα μακρόχρονα μέλη του ΝΑΤΟ τύγχαναν εκμετάλλευσης από κράτη όπως η Ουγγαρία, η οποία είχε κάνει υποσχέσεις για πολιτική μεταρρύθμιση που δεν είχε την πρόθεση να τηρήσει. Το να δοθεί «ελευθέρας» σε αυτούς που οπισθοδρομούν θα έβλαπτε την αξιοπιστία του ΝΑΤΟ και θα ζημίωνε την ικανότητά του να καλλιεργεί φιλελεύθερες αξίες. Και αν το ΝΑΤΟ γινόταν απρόθυμο να επιβάλει τις ενταξιακές του προϋποθέσεις, η πιο σημαντική πολυμερής συμμαχία των Ηνωμένων Πολιτειών θα γινόταν γεμάτη από αδύναμους δεσμούς.