Γιατί ένας κωμικός κέρδισε σαρωτικά την προεδρία της Ουκρανίας

Το παγκόσμιο κύμα λαϊκιστικής διαμαρτυρίας [2] που ξεκίνησε με το Brexit [3] και την εκλογή του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, έφτασε σε νέα ύψη στην Ουκρανία το προηγούμενο Σαββατοκύριακο. Ένας κωμικός αουτσάιντερ, η εκστρατεία του οποίου αποτέλεσε μια αίθουσα αντήχησης για την δημόσια δυσαρέσκεια στο πιο διεφθαρμένο έθνος της Ευρώπης, κέρδισε σαρωτική νίκη στον προεδρικό αγώνα. Ο νεο-εκλεγείς πρόεδρος της Ουκρανίας, Volodymyr Zelenskiy, είναι από πολλές απόψεις η ιδανική προσωποποίηση της τάσης που σαρώνει σήμερα την παγκόσμια πολιτική. Ένας γνώστης των μήντια και τηλεοπτική διασημότητα που δεν έχει ασχοληθεί ποτέ προηγουμένως με πολιτικό αξίωμα, έχει κάνει αρετή την απειρία του, απεικονίζοντας τον εαυτό του ως καθημερινό υποψήφιο που δεν έχει κηλιδωθεί από την σήψη μέσα στο σύστημα. Η εκπληκτική επιτυχία του Zelenskiy -κέρδισε την ουκρανική προεδρία με διαφορά ρεκόρ και θριάμβευσε σε όλες εκτός από μια από τις 24 διοικητικές περιφέρειες της χώρας- ισοδυναμούσε με ψήφο μη εμπιστοσύνης σε ολόκληρη την ουκρανική πολιτική τάξη. Ενώ οι άλλοι λαϊκιστές εκμεταλλεύτηκαν καυτά ζητήματα ή φλέρταραν την υποστήριξη μεταξύ των αγνοημένων δημογραφικών στοιχείων, ο Zelenskiy μπόρεσε να χαλυβδώσει ένα ολόκληρο έθνος για να τον υποστηρίξει σε αυτό που ήταν σίγουρα μια από τις μεγαλύτερες ψηφοφορίες διαμαρτυρίας που έγιναν ποτέ.

ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ

Ποιο ήταν το μυστικό του Zelenskiy; Κατέβηκε για πρόεδρος ως εικονικός υποψήφιος, παρακάμπτοντας τις παραδοσιακές συγκεντρώσεις, τις πολιτικές ομιλίες και συνεντεύξεις Τύπου τασσόμενος υπέρ των συναυλιών κωμωδίας, των επιδέξιων μηνυμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και των προσεκτικά επιμελημένων εμφανίσεων σε φιλικά κανάλια. Η πιο πρωτότυπη και αποτελεσματική πλατφόρμα της καμπάνιας του ήταν αναμφισβήτητα η επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά «Υπηρέτης του λαού», στην οποία πρωταγωνιστεί ως ένας κατά τύχην πρόεδρος, ο οποίος κάνει σταυροφορία ενάντια στην διαφθορά.

Ο Ουκρανός προεδρικός υποψήφιος Volodymyr Zelenskiy αντιδρά μετά την ανακοίνωση του πρώτου exit poll στην έδρα της προεκλογικής εκστρατείας του στο Κίεβο, τον Απρίλιο του 2019. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Έχοντας ξεκινήσει το 2015, η εκπομπή χρησίμευσε ως το τέλειο όχημα για έναν υποψήφιο διαμαρτυρίας, επιτρέποντας στο αστέρι της να εμφανιστεί ως ένας έντιμος άνθρωπος σε έναν κόσμο πολιτικής αμαρτίας. Η φανταστική Ουκρανία που απεικονίζεται στον «Υπηρέτη του Λαού» είναι μια γκροτέσκα παρωδία μιας ήδη ατελούς πραγματικότητας. Ένα τυπικό επεισόδιο της εκπομπής μεταφέρει την ηθική χρεοκοπία των δημοκρατικών θεσμών της χώρας ενισχύοντας παράλληλα το νοσηρό είδος του πολιτικού κυνισμού που ευνοείται από πολλούς, αν όχι τους περισσότερους, Ουκρανούς. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Gallup [4], οι Ουκρανοί έχουν τα χαμηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης στην κυβέρνησή τους, με μόλις 9% να εκφράζουν την πίστη τους στις Αρχές. Σε αυτό το τοξικό περιβάλλον, η χιουμοριστική και συμπαθητική απεικόνιση από τον Zelenskiy ενός καλοπροαίρετου πολιτικού αρχάριου, χτύπησε μια ηχηρή χορδή. Φαινόταν να μην έχει σημασία το γεγονός ότι η τρίτη σεζόν του τηλεοπτικού σόου, η οποία έκανε πρεμιέρα την παραμονή της προεδρικής ψηφοφορίας, ήταν μια ελάχιστα συγκαλυμμένη προέκταση της εκστρατείας του. Μέχρι τότε, οι προεδρικές προσδοκίες του κωμικού είχαν ήδη κερδίσει ένα πάτημα στον εθνικό ψυχισμό.

Παρόλο που ο υποψήφιος Zelenskiy ήταν κατά κάποιο τρόπο σχεδόν αδιαίρετος από τον προεδρικό ρόλο που έπαιξε στην τηλεόραση, είχε υπάρξει οικείο όνομα στην Ουκρανία εδώ και δεκαετίες. Ο Zelenskiy εισήλθε για πρώτη φορά στην εθνική συνείδηση στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ως μέρος ενός φοιτητικού συγκροτήματος που πρωτοβγήκε από την αφάνεια στην εξαιρετικά δημοφιλή τηλεοπτική κωμωδία KVN. Ο Zelenskiy αναδείχθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της συναυλίας και σύντομα ήταν ένα αστέρι από μόνος του. Έκτοτε έχει παραμείνει υπό το δημόσιο φως, με τις κωμικές του παρουσίες πανταχού παρούσες στην τηλεόραση της Ουκρανίας και τις ζωντανές του παραστάσεις να προσελκύουν ακροατήρια με διασημότητες, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών που συνήθως σατιρίζει.

Δεν απολαμβάνουν όλοι τον κωμικό Zelenskiy. Σε όλη την πρόσφατη προεκλογική εκστρατεία, οι επικριτές του στόχευσαν την συνήθειά του να αστειεύεται με βάρος της Ουκρανίας ως απόδειξη ότι δεν έχει πατριωτισμό, και η συνήθειά του να κοροϊδεύει τις μειονότητες έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Παρ’ όλα αυτά, το ευχάριστο πρόσωπό του στην οθόνη, σε συνδυασμό με την καθαρή μακροζωία του [στην TV], συνδυάστηκαν για να του δώσουν την αύρα ενός παλιού φίλου. Μια ολόκληρη γενιά Ουκρανών έχει σχεδόν κυριολεκτικά μεγαλώσει με τον Zelenskiy. Αυτή η αίσθηση προσωπικής οικειότητας αποδείχθηκε ανεκτίμητη κατά την διάρκεια του προεδρικού αγώνα, επιτρέποντάς του να παραμείνει ασαφής στις λεπτομέρειες της πολιτικής, δίνοντας έμφαση στα διαπιστευτήρια του καθενός.

ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ

Η απογοήτευση που εκμεταλλεύτηκε ο Zelenskiy δεν είναι καινούργια. Από τότε που απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991, η Ουκρανία αγωνίστηκε με μια διάχυτη κουλτούρα διαφθοράς που τροφοδότησε όχι μια, αλλά δύο μεταπολεμικές επαναστάσεις. Ούτε η «πορτοκαλί επανάσταση» του 2004 ούτε η επανάσταση Euromaidan την περίοδο 2013-14 κατάφεραν να επιφέρουν θεμελιώδεις αλλαγές, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την άνοδο ενός λαϊκιστική αουτσάιντερ. Αυτό ήταν άσχημα νέα για τον αντίπαλο του Zelenskiy, τον νυν πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο. Ο Ποροσένκο δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας ιδιαίτερα διεφθαρμένος πολιτικός, τουλάχιστον όχι σύμφωνα με τα πρότυπα της Ουκρανίας. Το μεγάλο έγκλημά του είναι η αντιληπτή αποτυχία του να σπάσει την θεσμοθετημένη διαφθορά που διεισδύει στην ουκρανική κρατική μηχανή. Αυτό τελικά υπερέβη τα σημαντικά επιτεύγματά του στην οικοδόμηση του έθνους και στην διπλωματία. Κατά την διάρκεια της προεδρίας του Poroshenko, η Ουκρανία αναχαίτισε με επιτυχία την υβριδική εισβολή της Ρωσίας και δημιούργησε έναν στρατό ικανό να επιβάλλει στο Κρεμλίνο μια παύση για σκέψη. Ο Ποροσένκο υπέγραψε συμφωνία σύνδεσης με τις Βρυξέλλες και κέρδισε για τους Ουκρανούς ταξίδια χωρίς βίζα από την ΕΕ. Υπό την επιμέλεια του, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας εξασφάλισε ιστορική αυτοκεφαλία ή, αλλιώς, ανεξαρτησία από το Πατριαρχείο της Μόσχας. Αυτά τα γεωπολιτικά γεγονότα, ωστόσο, έλαβαν χώρα απέναντι σε ένα φόντο σκανδάλων δωροδοκιών και παρασκηνιακών συναλλαγών, που φάνηκε να διαφέρουν ελάχιστα από τις δυσάρεστες απατεωνίες προηγούμενων διοικήσεων.

Ο Ποροσένκο έγινε πρόεδρος μόλις τρεις μήνες μετά την σφαγή στην κεντρική πλατεία του Κιέβου, η οποία σημάδεψε την τραγική κορύφωση των διαδηλώσεων του 2013-14, και έκτοτε πέρασε ολόκληρη την προεδρία του σε μια κατάσταση αδήλωτου πολέμου με την υπερδύναμη γείτονα της Ουκρανίας. Για πολλούς Ουκρανούς, αυτό κάνει ασυγχώρητη την φαινομενική προθυμία του να ανεχτεί την συνεχιζόμενη διαφθορά. Αν οι θυσίες της Euromaidan και οι πολύ μεγαλύτερες απώλειες που προκλήθηκαν από την επακόλουθη εισβολή της Ρωσίας δεν επαρκούν για να προκαλέσουν μια αποφασιστική αλλαγή στην πολιτική κουλτούρα, τότε ίσως είναι καιρός να δοκιμαστεί κάτι εντελώς διαφορετικό.

Ο Zelenskiy είναι σίγουρα διαφορετικός, αλλά κανείς δεν έχει καμία ιδέα για το τι είδους πρόεδρος θα είναι. Ο κωμικός θα αναλάβει σύντομα μια τεράστια και ασταθή χώρα σε πόλεμο με την Ρωσία και [μια χώρα που] αγωνίζεται να επαναπροσδιορίσει την θέση της στον κόσμο. Θα το πράξει, ενώ θα είναι επιβαρυμένος με τις απίθανες προσδοκίες ενός εκλογικού σώματος που έχει προβάλει τις διάφορες ελπίδες του και τα όνειρά του στο λευκό χαρτί της υποψηφιότητάς του. Όλοι γνωρίζουν σε τι αντιτίθεται ο Zelenskiy θεωρητικά, αλλά ποια είναι τα πραγματικά του σχέδια;

Αναπόφευκτα, έχει χαρακτηρίσει την καταπολέμηση της διαφθοράς ως την πρώτη του προτεραιότητα. Αυτό πιθανότατα θα ξεκινήσει με γενικές αλλαγές προσωπικού στο πλαίσιο κυβερνητικών θεσμών και μια ώθηση για την παύση της ασυλίας από την σύλληψη που απολαμβάνουν σήμερα τα μέλη του Κοινοβουλίου, οι δικαστές και άλλα μέλη των πολιτικών τάξεων. Επίσης, υπάρχει συζήτηση για συμβολικά τεχνάσματα, όπως η μετακίνηση των γραφείων της προεδρικής διοίκησης εκτός του σοβιετικής εποχής κτιρίου που καταλαμβάνουν σήμερα. Οι παρατηρητές περιμένουν με αγωνία τον πρώτο σημαντικό πολιτικό διορισμό του ως πρόεδρος, ο οποίος θα παράσχει σαφέστερη ένδειξη της δέσμευσής του για πραγματική μεταρρύθμιση.

Ίσως το σημαντικότερο τεστ των διαπιστευτηρίων του Zelenskiy για την καταπολέμηση της διαφθοράς θα είναι η μελλοντική του σχέση με τον ολιγάρχη Ihor Kolomoisky, ο οποίος θεωρείται ευρέως ως ο προστάτης του. Ο Zelenskiy οφείλει μεγάλο μέρος της διασημότητάς του στην κάλυψη που δέχεται από το τηλεοπτικό κανάλι 1+1 του Kolomoisky, και οι αντίπαλοί του έχουν κατηγορήσει [5] τον κωμικό ότι ήταν μια μαριονέτα που αγωνίστηκε για το αξίωμα μόνο για να ρυθμίσει μια προσωπική διαφορά μεταξύ του ολιγάρχη και του Ποροσένκο. Ο Kolomoisky υπέστη πολλές απώλειες κατά την διάρκεια της προεδρίας του Ποροσένκο, κυρίως την εθνικοποίηση της PrivatBank του. Ζούσε για ορισμένο χρονικό διάστημα σε αυτο-εξορία στο Ισραήλ, αλλά τώρα σχεδιάζει να επιστρέψει στην Ουκρανία. Οποιαδήποτε μεταγενέστερη ανάκαμψη στα πλούτη του Kolomoisky θα υποβληθεί σε τεράστιο έλεγχο και θα έχει την πιθανότητα να εκτροχιάσει εξ ολοκλήρου την πολιτική καριέρα του Zelenskiy.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Με τις δραστηριότητες κατά της διαφθοράς να λειτουργούν ως το άλφα και το ωμέγα της προεδρίας του Zelenskiy, άλλες περιοχές θα λάβουν λιγότερη προσοχή. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος με την Ρωσία θα είναι αναγκαστικά ένας από τους βασικούς προβληματισμούς του, αλλά παρόλο που ο Zelenskiy μίλησε για την φιλοδοξία του να τερματίσει την σύγκρουση, είναι απίθανο να αποκλίνει πολύ από τον προκάτοχό του στο να αρνείται να συμβιβαστεί με το Κρεμλίνο. Αντ’ αυτού, πρότεινε την διεύρυνση της μορφής των υφιστάμενων ειρηνευτικών συνομιλιών για να συμπεριλάβει το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες, κάτι που σίγουρα δεν θα τον κάνει αγαπητό στη Μόσχα. Αυτό δεν αποκλείει την δυνατότητα προόδου προς την ειρήνη, αλλά κάνει πιο ρεαλιστικό ως αποτέλεσμα την συνέχιση του σημερινού αιματηρού αδιεξόδου.

Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ο Zelenskiy θα διατηρήσει σχεδόν σίγουρα την σημερινή γεωπολιτική τροχιά της Ουκρανίας, αλλά έχει επίσης υποσχεθεί να θέσει σε δημοψήφισμα σημαντικές εθνικές αποφάσεις όπως η ένταξη στο ΝΑΤΟ. Οι δεσμοί με την Ρωσία πιθανότατα θα παραμείνουν σε βαθιά κατάψυξη, παρά το γεγονός ότι οι αντίπαλοι του Zelenskiy πέρασαν μεγάλο μέρος της προεδρικής εκστρατείας απεικονίζοντάς τον ως ανδρείκελο του Κρεμλίνου. Στην πραγματικότητα, υπάρχει πολύ μικρό περιθώριο προσέγγισης σε μια σχέση που έχει δηλητηριαστεί από πέντε χρόνια πολέμου και που περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από την επιμονή της Ρωσίας ότι είναι μια απλή θεατής της σύγκρουσης.

Μια αυτοαποκαλούμενη ως ενοποιητική προσωπικότητα, ο Zelenskiy θα κρατήσει την απόστασή του από τα εθνικά ζητήματα ταυτότητας που έχουν επανειλημμένα διχάσει την ουκρανική κοινωνία από το 1991. Παρόλο που υποστηρίζει τους ρωσόφωνους Ουκρανούς, θα αποφύγει τις προσπάθειες ενίσχυσης του επίσημου καθεστώτος για την ρωσική γλώσσα και αντί γι’ αυτό θα διατηρήσει τα ισχύοντα μέτρα που διασφαλίζουν την ουκρανική γλώσσα. Ομοίως, είναι απίθανο να αναστρέψει τις προσπάθειες να αναγνωριστεί ο αγώνας της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας κατά του σοβιετικού καθεστώτος στα μέσα του εικοστού αιώνα, αλλά θα προσπαθήσει να μετατοπίσει την έμφαση σε λιγότερο πολωμένο έδαφος, τιμώντας τους ήρωες της σύγχρονης Ουκρανίας. Μπορεί να υιοθετήσει μια πιο χαλαρή στάση απέναντι στο ρωσικό πολιτιστικό περιεχόμενο στα ουκρανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά οι περισσότεροι περιορισμοί θα παραμείνουν σε ισχύ όσο συνεχίζεται ο σημερινός πόλεμος πληροφόρησης του Κρεμλίνου κατά της Ουκρανίας. Αυτή η αποστασιοποιημένη πρακτική προσέγγιση της εθνικής ταυτότητας θα αποξενώσει μερικούς, αλλά μετά από πέντε χρόνια έντονης οικοδόμησης έθνους, πολλοί Ουκρανοί θα επικροτήσουν μια επιστροφή στα ζητήματα «του ψωμιού και του βουτύρου».

ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΑΙΝΟ ΣΤΗΝ ΠΙΕΣΗ

Καθώς η Ουκρανία προετοιμάζεται για την προεδρία του Zelenskiy, υπάρχει μια αίσθηση ενός ολόκληρου έθνους που ετοιμάζεται να βουτήξει στο άγνωστο. Ο ίδιος ο Zelenskiy θα πρέπει να προσαρμοστεί σε ένα περιβάλλον άγνωστο και απίστευτα πιεστικό, όπου δεν θα μπορεί πλέον να κρύβεται από τον Τύπο ή από τους πολιτικούς του αντιπάλους. Για έναν άνθρωπο πιο συνηθισμένο στον έπαινο και τις κοινοτυπίες της κοινωνίας της showbiz, αυτό θα έρθει ως μια απότομη αφύπνιση. Ο νεο-εκλεγείς πρόεδρος της Ουκρανίας δήλωσε ότι σχεδιάζει να υπηρετήσει μόνο μια πενταετή θητεία πριν παραδώσει τα ηνία σε μια νέα γενιά πολιτικών. Αυτή είναι πιθανώς μια προσπάθεια να τονιστεί ότι δεν θεωρεί τον εαυτό του πολιτικό καριέρας και αναμένει να επιστρέψει πλήρως στην προηγούμενη ύπαρξή του ως διασημότητα όταν τελειώσει την σωτηρία της χώρας. Σε αυτό το στάδιο, η απλή επιβίωση σε μια πενταετή θητεία θα αποτελούσε αξιοσημείωτο επίτευγμα για έναν άνθρωπο του οποίου το κύριο προσόν είναι η πλήρης απουσία προσόντων.

Η εκστρατεία του Zelenskiy ήταν ένα λαμπρό παράδειγμα λαϊκισμού εναντίον του κατεστημένου, αλλά πρέπει να κάνει το άλμα από εικονικός υποψήφιος σε πρόεδρος. Καθώς οι προκλήσεις της πραγματικής λειτουργίας μιας χώρας αρχίζουν να συσσωρεύονται, μπορεί να φτάσει να νοσταλγεί τις ημέρες της τηλεοπτικής προεδρίας του, όταν τίποτα δεν ξέφευγε από το σενάριο. Η όρεξη της Ουκρανίας για αλλαγή εκτόξευσε τον Zelenskiy σε μια ιστορική εκλογική νίκη, αλλά η ίδια όρεξη θα μπορούσε γρήγορα να τον καταβροχθίσει αν τώρα αποτύχει να αποδώσει.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2019-04-24/why-comedian-...

Σύνδεσμοι:
[1] http://bunews.com.ua/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-10-17/power-populism
[3] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2017-10-16/why-briti...
[4] https://news.gallup.com/poll/247976/world-low-ukrainians-confident-gover...
[5] https://www.politico.eu/article/volodomyr-zelenskiy-ihor-kolomoisky-the-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition