Η λαϊκή ισχύς αυξάνεται στην Αφρική

Ένα νέο κύμα λαϊκής ισχύος αναδύεται στην Αφρική. Στις 2 Απριλίου, ένα μη-βίαιο κίνημα αντίστασης στην Αλγερία κατάφερε να πιέσει τον Abdelaziz Bouteflika να παραιτηθεί μετά από 20 χρόνια ως πρόεδρος. Εννέα ημέρες αργότερα, οι διαδηλωτές στο Σουδάν γιόρταζαν την εκδίωξη του Ομάρ αλ-Μπασίρ, προέδρου του Σουδάν επί 30 χρόνια, μετά από μια τριήμερη εξέγερση [1] κατά του καθεστώτος του.

Οι μη βίαιες ανατροπές των Μπουτεφλίκα και Μπασίρ δεν αποτελούν εκτροπές. Αντικατοπτρίζουν μια εκπληκτική τάση σε ολόκληρη την ήπειρο: Παρά τις συνήθεις αντιλήψεις για την Αφρική ως κατεστραμμένη από την βία και τις συγκρούσεις, από το 2000, οι περισσότερες εξεγέρσεις υπήρξαν άοπλες και ειρηνικές. Κατά την τελευταία δεκαετία, οι μαζικές εξεγέρσεις στην Αφρική αντιπροσώπευαν μια στις τρεις από τις μη βίαιες εκστρατείες που αποσκοπούσαν στην ανατροπή δικτατοριών σε όλο τον κόσμο. Η Αφρική έχει δει 25 νέα, μη βίαια μαζικά κινήματα -σχεδόν διπλάσια από την Ασία, την επόμενη πιο ενεργή περιοχή με 16 [κινήματα].

Διαδηλωτές στο Χαρτούμ, στο Σουδάν, τον Απρίλιο του 2019. UMIT BEKTAS / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Από την δεκαετία του 1970, οι μη βίαιες εξεγέρσεις της Αφρικής είχαν επίσης το υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας στον κόσμο. Περίπου το 58% των εξεγέρσεων που επιδιώκουν την ανατροπή δικτατοριών έχουν πετύχει, σε χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Μπουρκίνα Φάσο, η Ακτή του Ελεφαντοστού, η Μαδαγασκάρη, το Μάλι, η Νότια Αφρική, η Τυνησία, η Ζάμπια και, πιο πρόσφατα, η Αλγερία και το Σουδάν. Αυτό υπερβαίνει κατά πολύ το ποσοστό επιτυχίας 44% για τα κινήματα εναντίον αυταρχικών καθεστώτων σε όλες τις άλλες περιοχές.

Τι εξηγεί την εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα των αφρικανικών μαζικών κινημάτων; Ένας παράγοντας είναι η μακρόχρονη κληρονομιά της Αφρικής έναντι της αποικιοκρατικής και της νεο-αποικιοκρατικής διακυβέρνησης. Ο Μαχάτμα Γκάντι έθεσε τα θεμέλια της πολιτικής αντίστασής του κατά της βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία μέσα σε 21 χρόνια οργανώνοντας μετανάστες εργαζόμενους στη Νότια Αφρική. Τα σύγχρονα αφρικανικά κινήματα έχουν βαθιές ρίζες, από τις αντι-φορολογικές εκστρατείες που διεξήχθησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1900 εναντίον των Βρετανών κατακτητών μέχρι τις συντονισμένες ενέργειες για μποϊκοτάζ στις επιχειρήσεις υποστήριξης του απαρτχάιντ το 1990 στη Νότιο Αφρική. Τα κινήματα στην Αλγερία και το Σουδάν εμφανίστηκαν σε πολλά κύματα [2] και απηχούσαν διαμαρτυρίες του παρελθόντος [3] -στην Αλγερία, με τις γενικές απεργίες που σημειώθηκαν κατά την διάρκεια του αγώνα ανεξαρτησίας, τις τοπικές μικρο-ταραχές [4] και τις εθνικές αναταραχές από το 2010 έως το 2012˙ και στο Σουδάν, με τις εξεγέρσεις του 1964 και του 1985. Εκτός από την ιστορική γνώση που κληρονόμησε η σημερινή γενιά διαδηλωτών, τέσσερις άλλοι βασικοί παράγοντες στηρίζουν την επιτυχία των εξεγέρσεων στην Αφρική. Οι ακτιβιστές κινητοποίησαν μαζικά κινήματα, εξασφάλισαν την συμμετοχή και την ηγεσία γυναικών, προκάλεσαν ενεργή ή σιωπηρή υποστήριξη από τις στρατιωτικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες ασφαλείας, και εξασφάλισαν την περιφερειακή συναίνεση.

ΤΑ ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ

Για να επιτύχουν τα εθνικά κινήματα, πρέπει να εμπνεύσουν τη μαζική συμμετοχή [5] που διασχίζει περιφερειακά, γενεαλογικά, ταξικά, εθνικά και θρησκευτικά σύνορα. Η πολιτική αντίσταση της Αφρικής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηγετική και οργανωτική ισχύ των επαγγελματικών ενώσεων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και άλλων θεσμών, όπως είναι οι εκκλησίες, για να επικοινωνούν τις αρχές ενός κινήματος σε ένα ευρύ φάσμα συμμετεχόντων. Κατά την διάρκεια της πρόσφατης εξέγερσης της Αλγερίας ένας δημοσιογράφος και μέλος της ένωσης εκδοτών βιβλίων τύπωσε τις «18 εντολές» [6] που έπρεπε να ακολουθήσουν οι διαδηλωτές για να εξασφαλίσουν ότι η αντίσταση θα παρέμενε μη βίαιη και αποτελεσματική. Στο Χαρτούμ και στο Ομντουρμάν, ο Σύλλογος Σουδανών Επαγγελματιών συγκέντρωσε μέλη του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης και της δικαιοσύνης υπό μια μη-δεολογική ομπρέλα [7]. Βοήθησε επίσης τους συμμετέχοντες στην εξέγερση να διατηρήσουν μη βίαιη πειθαρχία και να μιλήσουν με ενιαία φωνή. Οι διαμαρτυρίες στην Ζιμπάμπουε εναντίον του Ρόμπερτ Μουγκάμπε, ενός από τους μακροβιότερους προεδρεύοντες στην Αφρική, σιγόβραζαν για χρόνια, αλλά απείλησαν τον ηγέτη μόνο όταν ένας χαρισματικός πάστορας, ο Evan Mawarire, άρχισε να κινητοποιεί [8] επαγγελματίες και νέους. Αυτές οι προσπάθειες έδωσαν ζωή σε ένα έτος διαμαρτυριών από βετεράνους, εκκλησιαζόμενους, δικηγόρους, φτωχούς εργαζόμενους και άλλους, ανατρέποντας τελικά τον Μουγκάμπε το 2017.

Κατά την τελευταία δεκαετία, η κινητοποίηση επιτεύχθηκε όταν οι ακτιβιστές ξεπέρασαν τις ταυτότητές τους. Με το 62% του πληθυσμού της Αφρικής κάτω από την ηλικία των 25 ετών, οι επιτυχημένοι συνασπισμοί έχουν εξαρτηθεί από την κινητοποίηση της στήριξης των νέων, όπως στο κίνημα Y'en a Marre της Σενεγάλης (2011) και το Balai Citoyen της Μπουρκίνα Φάσο (2013). Στην Αλγερία, νέοι [9] έχουν γεμίσει τους δρόμους διαμαρτυρόμενοι για την ανεργία, αλλά το ίδιο, επίσης, έχουν κάνει και οι γονείς και οι παππούδες τους που θέλουν καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.