Ήρθε η ώρα για θεληματικότερη ελληνική στάση; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ήρθε η ώρα για θεληματικότερη ελληνική στάση;

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις ως παράγων διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής
Περίληψη: 

Ίσως να παρουσιάζεται για την Ελλάδα ένα παράθυρο ευκαιρίας σχετικά με μια στενότερη συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, επ’ ωφελεία αμφοτέρων των κρατών. Τα γεγονότα που συμβαίνουν, κυρίως η αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά και πολιτική του προέδρου της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, σπρώχνουν την Ελλάδα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω και πρόεδρος του American Hellenic Institute στην Ελλάδα.

Για να παραφράσω τον Άγγλο ποιητή John Donne που έγραψε το περίφημο «No man is an island», επίσης «κανένα κράτος δεν είναι απομονωμένο», και «όταν κτυπά η καμπάνα κτυπά για όλους μας».

Η φράση αυτή συμπυκνώνει την αλληλεξάρτηση των κρατών τόσο παγκοσμίως όσο και περιφερειακά. Με τον εκμηδενισμό των αποστάσεων, την άμεση μετάδοση της πληροφορίας και την δυνατότητα σχεδόν ταυτόχρονης ανταπόκρισης σε τυχόν εχθρική ενέργεια, η γεωπολιτική και η γεωοικονομία καθίστανται όλο και πιο σοβαροί παράγοντες στην λήψη των αποφάσεων.

Αυτό φαίνεται και από το πώς εξελίχθηκε η γεωπολιτική παγκοσμίως και κυρίως στην Ευρώπη. Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ρωσία, ούσα τρωτή σε επιθέσεις από την Ευρώπη (όρα Ναπολέοντα και Χίτλερ) προσπάθησε να θωρακισθεί με το να υψώσει, κατά τον Τσόρτσιλ, το «Σιδηρούν Παραπέτασμα», δηλ. τα κράτη-δορυφόροι να υποστούν το βάρος της επιθέσεως και της ανάσχεσης του πιθανού εχθρού, δηλ. τα χρησιμοποίησε σαν νεκρή ζώνη (buffer zone).

04052019-1.jpg

Εύζωνας στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, σε φωτογραφία του εκλιπόντος Γιάννη Μπεχράκη, από το 2015. REUTERS/Yannis Behrakis
--------------------------------------------------------------------------------------

Πάντοτε οι Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και οι τοπικές δυνάμεις, προσπαθούσαν μέσω κυρίως της λεγόμενης «soft power» («ήπια ισχύς») να επηρεάσουν τα όμορα και τα συναλλασσόμενα μαζί τους κράτη και, αν ανήκουν σε αντίθετο μπλοκ, να τα αποσπάσουν και να τα ενσωματώσουν στο δικό τους.

Η πρώτη απόπειρα χρήσης της ήπιας ισχύος στην νεώτερη ιστορία είναι η τελωνειακή ένωση που έγινε το 1834 μεταξύ της Πρωσίας και 17 άλλων κρατιδίων της σημερινής Γερμανίας. Χρειάστηκαν 15 χρόνια για να το επιτύχουν και ήταν η απαρχή της ενοποίησης της Γερμανίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Αμβούργο και η Βρέμη, λόγω του ότι είχαν διέξοδο στην θάλασσα και επομένως δυνατότητα ανεξάρτητου εμπορίου, δεν ενοποιήθηκαν μέχρι το 1888, και, ακόμη και μετά, το λιμάνι του Αμβούργου παρέμεινε ανεξάρτητο.

Στην περίοδο από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι της πτώσεώς της, η Σοβιετική Ένωση επιθυμούσε αρχικώς να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Βρετανία –έχουμε το παράδειγμα της Ελλάδος όπου ο Στάλιν ανάγκασε τον Τίτο να κλείσει τα σύνορα για να μην προμηθεύονται οπλισμό οι συμμορίτες και να παραμείνει η Ελλάδα στο Δυτικό στρατόπεδο.

Δυστυχώς για την παγκόσμια ειρήνη, ο Ρούζβελτ πέθανε μεσούσης της θητείας του και ανέλαβε ο Harry Truman, ο οποίος ήταν σαφώς αντισοβιετικός και κατέβαλε προσπάθειες να περιορίσει την Σοβιετική Ένωση μέσα στο Σιδηρούν Παραπέτασμα.

Μέχρι τελευταίως, υφίστατο στην Δύση η πεποίθηση ότι ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν δημιούργημα της Ρωσίας. Προσφάτως, μετά το άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων και των αρχείων άλλων χωρών φαίνεται ότι για το γεγονός ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό και οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες δημιούργησαν έναν «κλοιό» πέριξ της Ρωσίας δια της ιδρύσεως του ΝΑΤΟ, της ανοικοδόμησης της Δυτικής Γερμανίας με την βοήθεια των πρώην Ναζί που την διοικούσαν, καθώς και την χρηματοδότηση μέσω του Σχεδίου Marshall των πλείστων χωρών της Ευρώπης και όχι μόνο.

Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης έγινε μόδα το «τέλος της ιστορίας» (όπως το διετύπωσε ο Francis Fukuyama) ότι πλέον η ανθρωπότητα οδεύει προς ένα κοινό, δημοκρατικό και φιλελεύθερο μέλλον όπου οι πόλεμοι και οι αντιπαραθέσεις δεν θα είχαν πλέον λόγο ύπαρξης.

Ίσως η παγκόσμια συνεργασία να εξελισσόταν πολύ καλύτερα εάν η Ρωσία του Gorbachev γινόταν μέλος του ΝΑΤΟ, όπως επιθυμούσε ο Ρώσος πρόεδρος και του είχαν υποσχεθεί προφορικά οι Αμερικανοί, και εάν η Γερμανία παρέμενε διηρημένη. Η Margaret Thatcher ήταν ενάντια στην ενοποίηση καθώς και η Ρωσία, αλλά ο Helmut Kohl εξαγόρασε τον Gorbachev με το να χρηματοδοτήσει την επιστροφή των Ρώσων πίσω στις εστίες τους (η Ρωσία τότε δεν είχε την δυνατότητα να αναλάβει την υλοποίηση του σχεδίου επιστροφής), έπεισε δε και τον Reagan ότι μια μεγάλη Γερμανία ως σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών θα ήταν προς όφελός τους ποικιλοτρόπως.

Δυστυχώς, τον Gorbachev διαδέχθηκε ο Boris Yeltsin ο οποίος διέλυσε τα πάντα στην Ρωσία και άνοιξε τον δρόμο στον Putin ο οποίος σιγά αλλά σταθερά επανέφερε την Ρωσία στην ρόλο της περιφερειακής υπερδύναμης. Όμως, η ευκαιρία για δημοκρατία και ενσωμάτωση της Ρωσίας στους Δυτικούς θεσμούς είχε παρέλθει.

Με την στενή περικύκλωση της Ρωσίας, την επιβολή απαγορεύσεων (embargo), την εφαρμογή αντιποίνων από την Ρωσία, την κατάληψη της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσσετίας στην Γεωργία, την κατάληψη της Κριμαίας, την ανάπτυξη στρατευμάτων με βαρύ οπλισμό από την Βαλτική μέχρι την Μαύρη Θάλασσα και την Μεσόγειο, η αντιπαράθεση κλιμακώνεται και παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις. Όσο δε και να θέλει ο Donald Trump να «τα βρει» με τον Putin, το αμερικανικό στρατιωτικό κατεστημένο είναι κάθετα αντίθετο. Η δε Ευρωπαϊκή Ένωση πιέζεται για ακόμη μεγαλύτερα embargo κατά της Ρωσίας.

Ο ΠΑΡΑΓΩΝ ΚΙΝΑ