Το Brexit και το Grexit

Η χαοτική κατάσταση που επικρατεί στην Βρετανία με επίκεντρο το Brexit αποτελεί μια μικρογραφία των δυναμικών που έχουν δημιουργηθεί στην Ευρώπη σήμερα. Δυναμικών που είναι αποτέλεσμα των πολλαπλών κρίσεων που βιώνει η ήπειρος, αλλά και των λανθασμένων χειρισμών τόσο των Βρυξελλών, όσο και των εθνικών κυβερνήσεων. Δυναμικών που έχουν οδηγήσει στην άνοδο των λαϊκιστών σε όλη την Ευρώπη, δίνοντάς τους την δυνατότητα να επηρεάζουν τις εξελίξεις. Δυναμικών που απειλούν ευθέως το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.

Τι είδαμε στην Βρετανία; Είδαμε τον θυμό που δημιουργεί η μαζική απώλεια των θέσεων εργασίας που μεταφέρθηκαν σε χώρες με φθηνό εργατικό δυναμικό. Παράλληλα, είδαμε έντονες μεταναστευτικές ροές για τις οποίες δεν υπήρχε η κατάλληλη προετοιμασία, οι οποίες σε συνδυασμό με την άνοδο του ισλαμικού εξτρεμισμού, δημιούργησαν φόβο στις κοινωνίες. Τέτοιες ραγδαίες αλλαγές είναι φυσικό να γεννήσουν ανασφάλεια για το μέλλον. Επιπλέον, η αδυναμία αποκόλλησης από στερεότυπα του παρελθόντος -κυρίως το ένδοξο παρελθόν της βρετανικής αυτοκρατορίας- παρουσίαζε ανέκαθεν ως ανεπιθύμητο συμβιβασμό τις διεθνείς συσσωματώσεις όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα από την σκοπιά των μεγαλύτερων σε ηλικία Βρετανών.

Ο αρχηγός του Κόμματος Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP), Nigel Farage, δείχνει μια αφίσα της εκστρατείας για το δημοψήφισμα του Brexit στο Λονδίνο, στις 16 Ιουνίου 2016. Η αφίσα παραπέμπει σε μετανάστες που εισέρχονται στην ΕΕ, ίσως δε και στην Βρετανία.. REUTERS/Stefan Wermuth
----------------------------------------------------------------------------------------

Η κατάσταση αυτή αποτέλεσε, φυσικά, βούτυρο στο ψωμί των λαϊκιστών, οι οποίοι παρουσίασαν την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ενσάρκωση όλων των δεινών της παγκοσμιοποίησης. Οι αφετηρίες τους ήταν διαφορετικές. Σε αρκετές περιπτώσεις ήταν καθαρά ξενοφοβικές, ακολουθώντας τα χνάρια ηγετών όπως η Λεπέν που ανήλθαν ρίχνοντας λάδι στην φωτιά της μισαλλοδοξίας. Σε άλλες περιπτώσεις, η γραμμή υπέρ του Brexit τόνιζε την ανάγκη προάσπισης των εθνικών οικονομικών συμφερόντων απέναντι στις δυνάμεις του διεθνισμού. Μια τέτοιας μορφής επιχειρηματολογία βρήκε προφανώς απήχηση σε εθνικιστές, αλλά και σε ακροαριστερούς που οραματίζονταν την προοπτική οικοδόμησης του σοσιαλισμού εντός των τειχών (μια προσέγγιση που βαφτίστηκε «Lexit», από την συνένωση των λέξεων «left» και «exit»). Ανεξαρτήτως επί μέρους πτυχών, το αφήγημα του Brexit διαπνεόταν από το μοτίβο που αποτελεί σήμα-κατατεθέν των λαϊκιστών: Υποσχόταν την γη της επαγγελίας. Τη μαγική λύση για όλα τα προβλήματα που καθιστούσε περιττή οποιαδήποτε επαφή με την πραγματικότητα. Παράλληλα, φυσικά, οι «Leavers» δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν στοιχεία που ήταν οφθαλμοφανώς ψευδή. Ενδεικτικός αυτής της προσέγγισης ήταν ο ισχυρισμός ότι η Βρετανία θα εξοικονομούσε 350 εκατομμύρια λίρες την εβδομάδα, τις οποίες, δήθεν, έδινε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα μπορούσε να τις χρησιμοποιήσει για να χρηματοδοτήσει το δημόσιο σύστημα υγείας. Το εν λόγω σλόγκαν έλαβε ιδιαίτερη δημοσιότητα όταν τοποθετήθηκε σε πούλμαν, με τον όρο «Brexit bus» να συμβολίζει, πλέον, στον βρετανικό δημόσιο διάλογο, τις ψεύτικες υποσχέσεις των υποστηρικτών του Brexit -κάτι σαν το δικό μας «Πρόγραμμα Θεσσαλονίκης».

Η κατάληξη και πάλι θα μπορούσε να είναι διαφορετική, όμως, αν το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα είχε δείξει καλύτερα αντανακλαστικά. Αν αντιλαμβανόταν όχι μόνο το μέγεθος της αγανάκτησης των ψηφοφόρων, αλλά και το γεγονός ότι η αγανάκτηση αυτή είχε βάση στα προσωπικά τους βιώματα: Ότι οι υποστηρικτές του Brexit δεν ήταν, δηλαδή, απλά μια επί μέρους μερίδα γραφικών / ρατσιστών / αδαών, αλλά ένας σημαντικός όγκος πολιτών που ένιωθε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέφραζε έναν κόσμο που προχωρά και τους αφήνει πίσω. Αντ’ αυτού είδαμε μια υπεροπτική στάση να υιοθετείται, όχι μόνο από τους εκπροσώπους του πολιτικού κατεστημένου, αλλά και από εκπροσώπους της πανεπιστημιακής κοινότητας και των media. Μια στάση που συνδύαζε τον ελιτισμό με τον εκφοβισμό, δηλαδή έλεγε ουσιαστικά: «Δεν είστε αρκετά μορφωμένοι για να καταλάβετε την καταστροφή που θα δημιουργήσει το Brexit», επιβεβαιώνοντας, στα μάτια πολλών, το παραδοσιακό αφήγημα περί λονδρέζικων ελίτ που βλέπουν απαξιωτικά τον μέσο Βρετανό, και συσπειρώνοντας, φυσικά, περαιτέρω τους αντιπάλους, όπως συνέβη, για παράδειγμα με την δήλωση της Χίλαρυ Κλίντον περί κάποιων «deplorables» που ψηφίζουν Τραμπ. Στην καλύτερη περίπτωση, η επιχειρηματολογία των Remainers εστίαζε σε μια τεχνοκρατικής υφής υπεράσπιση των πλεονεκτημάτων της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία φυσικά δεν είχε καμία ελπίδα να αγγίξει τον μέσο ψηφοφόρο.

Μπροστά σε μια τέτοια προσέγγιση, το αφήγημα που συμπυκνωνόταν στο σλόγκαν της καμπάνιας του του Leave «Take back control» είχε ξεκάθαρη υπεροχή. Έκανε απευθείας επίκληση στον πληγωμένο εγωισμό των ψηφοφόρων. «Δεν έχετε πια έλεγχο της ζωής σας. Σας τον πήρε το πολιτικό σύστημα και η παγκοσμιοποίηση. Μην ακούτε τους καταστροφολόγους. Ψηφίζοντας Leave ξαναπαίρνετε την τύχη σας στα χέρια σας, όπως σας αξίζει».

Και έτσι μια ολόκληρη χώρα έπαιξε το μέλλον της στα ζάρια, επιλέγοντας μια πορεία χωρίς πυξίδα. Την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, παραμένει απολύτως αβέβαιη η έκβαση αυτής της διαδικασίας. Το μόνο βέβαιο είναι ότι αυτοί που υπόσχονταν ότι η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα οδηγήσει σε κήπους με τριαντάφυλλα πλέον σιωπούν, ενώ η συζήτηση στο βρετανικό κοινοβούλιο περιστρέφεται γύρω από το πώς θα εξασφαλιστούν οι μικρότερες δυνατές απώλειες για την χώρα, με μηδαμινή πρόοδο σε κομβικά ζητήματα όπως αυτό των συνόρων με την Ιρλανδία. Το «Brexit Chaos» αποτελεί, πλέον, έναν από τους πιο πολυχρησιμοποιημένους όρους σε τίτλους πολιτικής αρθρογραφίας και συνοψίζει απόλυτα την πολιτική κατάσταση της χώρας.