Η Τουρκία και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Τουρκία και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας

Εμπόριο, επενδύσεις, μεταφορές και ενέργεια

Αθροιστικά, τα τέσσερα πλήρη μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας καλύπτουν έκταση 3,8 εκατ. τετρ. χιλιόμετρα ή ίση με 29 φορές την επικράτεια της Ελλάδας, έχουν πληθυσμό σχεδόν 115 εκατ. κατοίκους και ονομαστικό ΑΕΠ σχεδόν 1,3 τρισ. δολάρια (εκτίμηση 2017). Ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το 2017 πρώτη ήταν η Τουρκία (10.400 $/κάτοικο), δεύτερο το πλούσιο σε υδρογονάνθρακες Καζακστάν (8.600 $), το οποίο αναμένεται να την φτάσει στις αρχές της δεκαετίας του 2020, αρκετά πιο πίσω βρισκόταν το Αζερμπαϊτζάν (4.000 $) και, τέλος, στην «τρίτη ταχύτητα» η φτωχή Κιργισία (156η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο σήμερα με μόλις 1.140 δολάρια/κάτοικο). Προς την Κιργισία, σημειωτέον, η Τουρκία έχει χορηγήσει κρατική αναπτυξιακή βοήθεια (ODA) ύψους σχεδόν 1 δισ. δολαρίων. Μέχρι σήμερα, έξι Σύνοδοι Κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας έχουν λάβει χώρα, με την τελευταία το Σεπτέμβριο του 2018 στην πόλη Cholpon-Ata της Κιργισίας.

Από τα επί μέρους θεσμικά μορφώματα τα οποία εμπίπτουν στην «ομπρέλα» του εν λόγω Οργανισμού, ξεχωρίζουν, κατά την εκτίμησή μας, τα ακόλουθα: Πρώτον, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση ή TURKPA (Parliamentary Assembly of Turkic Speaking Countries), με έδρα το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν και σύσταση ήδη από το 2008. O μετέπειτα Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου, Hasanov, είχε διατελέσει, από το 2009 ως το 2013, Γραμματέας της TURKPA. Δεύτερον, το Τουρκικό Επιχειρηματικό Συμβούλιο (Turkish Business Council), η δημιουργία του οποίου αποφασίστηκε στην Σύνοδο Κορυφής της Αλμάτυ στο τέλος του 2011. Τρίτον, η επιστημονικού και ερευνητικού χαρακτήρα Διεθνής Τουρκική Ακαδημία (International Turkic Academy) με έδρα την Αστανά του Καζακστάν. Αυτή ιδρύθηκε το 2010 ως αμιγώς καζακική ιδέα, αλλά, τον Αύγουστο του 2012, στην Σύνοδο Κορυφής των Τουρκόφωνων στο Μπίσεκ, αποφασίστηκε όπως υπαχθεί στο Συμβούλιο Συνεργασίας και έκτοτε κατέστη διεθνής θεσμός [14]. Σε κάθε περίπτωση, το Συμβούλιο Συνεργασίας των Τουρκόφωνων Κρατών έχει, εκτός από οικονομική, και κατεξοχήν πολιτική διάσταση, όπως επιβεβαιώνουν οι τακτικές συναντήσεις των Υπουργών Εξωτερικών, στις οποίες θίγονται και θέματα ασφάλειας [15]. Όλα τα θεσμικού χαρακτήρα κείμενα (πρωτόκολλα, μνημόνια κατανόησης κλπ) που καθορίζουν τις περιοχές συνεργασίας είναι διαθέσιμα, και μάλιστα και στην αγγλική γλώσσα, στην ιστοσελίδα του Οργανισμού [16]. Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση της τουρκικής παρουσίας στις τρεις εκείνες χώρες όπου έχει καταγραφεί η μεγαλύτερη παρουσία της, ήτοι, κατά σειρά σπουδαιότητας, σε Αζερμπαϊτζάν, σε Τουρκμενιστάν και σε Καζακστάν.

ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ

Λόγω εγγύτητας, η σχέση των δύο είναι πάρα πολύ στενή: Σχεδόν 4.000 τουρκικές επιχειρήσεις συνεργάζονται με το Αζερμπαϊτζάν, με πολλές εξ αυτών να έχουν και φυσική παρουσία στην χώρα (από τις 25.000 αλλοδαπούς εργαζόμενους στο Αζερμπαϊτζάν, 12.000 ή σχεδόν 50% είναι Τούρκοι υπήκοοι), ενώ, από την άλλη, 1.600 αζερικές επιχειρήσεις συνεργάζονται με την Τουρκία. Σε θεσμικό επίπεδο, φορείς όπως το διμερές Επιχειρηματικό Συμβούλιο, Turkey-Azerbaijan Business Council,και ο Επιχειρηματικός Σύνδεσμος, Azerbaijan-Turkey Business Association [17], επιδεικνύουν ιδιαίτερη δραστηριότητα στη σύσφιξη των οικονομικών σχέσεων. Η Τουρκία είναι ο ένας εκ των δύο μεγαλύτερων εξαγωγέων προς το Αζερμπαϊτζάν, μαζί με την Ρωσία, με την οποία παραδοσιακά εναλλάσσεται στην πρώτη θέση: Το «μερίδιο αγοράς» της στο Αζερμπαϊτζάν είναι σταθερά γύρω στο 15% τα τελευταία έτη. Από την άλλη, οι εξαγωγές του Αζερμπαϊτζάν προς Τουρκία υπολείπονται σημαντικά εκείνων προς άλλες χώρες, τόσο στο πετρέλαιο [18], όπου κύρια αγορά είναι η Ιταλία, όσο και στα αγροτικά προϊόντα, που απορροφώνται από την Ρωσία. Ο όγκος εμπορίου (εισαγωγές και εξαγωγές αθροιστικά) μεταξύ των δύο χωρών ανήλθε σε 2,65 δισ. δολάρια το 2017, αυξημένος κατά 14,8% σε σχέση με το 2016.

Στο φυσικό αέριο, ήδη από το 2007 εξάγεται προς Τουρκία η παραγωγή του κύριου αζερικού κοιτάσματος, του «Σαχ Ντενίζ φάση 1», διά μέσου του αγωγού ΒΤΕ (Baku-Tbilisi-Erzerum). Το 2018 ξεκίνησε η εξαγωγή φυσικού αερίου προς Τουρκία και από το «Σαχ Ντενίζ φάση 2», με τον νέο αγωγό αερίου ΤΑΝΑΡ (Trans-Anatolian), που επί του παρόντος φτάνει μέχρι το Εσκί Σεχίρ. Η εξαγόμενη προς Τουρκία ποσότητα θα φτάσει προοδευτικά τα 6 δισ. κ.μ. ετησίως, έναντι περίπου 5 δισ. κ.μ. ετησίως από το Σαχ Ντενίζ φάση 1. Από το 2020 ο ίδιος ακριβώς αγωγός (ΤΑΝΑΡ) θα τροφοδοτεί με αζερικό φυσικό αέριο και την Ελλάδα, συνδεόμενος στον Έβρο με τον αγωγό ΤΑΡ (Trans-Adriatic). Ποσοστό 58% του συνολικού κόστους κατασκευής του ΤΑΝΑΡ επί τουρκικού εδάφους, δηλαδή περίπου 5 δισ. δολάρια, το επωμίστηκε το Αζερμπαϊτζάν και δη η κρατική εταιρεία SOCAR.