Η Τουρκία και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Τουρκία και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας

Εμπόριο, επενδύσεις, μεταφορές και ενέργεια

Μολονότι οι τουρκικές εξαγωγές προς Τουρκμενιστάν υποχώρησαν το 2017 στα επίπεδα του 1,04 δισ. δολαρίων, δηλαδή πολύ πιο κάτω από το ιστορικό υψηλό των 2,23 δισ. δολάρια (2014), παραμένουν αξιόλογες σε μια αγορά 5 εκατ. κατοίκων και σχετικά χαμηλού εισοδήματος. Στις κατασκευές, όμως, η Τουρκία κυριολεκτικά διαπρέπει: Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή εάν ισχυριζόταν κανείς ότι το μισό από το σύγχρονο -μετά το 1991- Τουρκμενιστάν το έχουν κτίσει Τούρκοι. Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του τουρκικού ΥΠΕΞ, οι τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες έχουν ήδη υλοποιήσει μέχρι σήμερα πάνω από 1.400 τεχνικά έργα παντός είδους, συνολικής αξίας 48 δισ.. $ (!) Η τουρκική παροικία στο Τουρκμενιστάν (μια χώρα εξαιρετικά «κλειστή» στον έξω κόσμο, που εκδίδει ετησίως μόλις 1.000–1.500 θεωρήσεις σε αλλοδαπούς) αριθμεί περίπου 10.000 άτομα [20]. Οι ετησίως 200.000 Τουρκμένοι επισκέπτες στην Τουρκία την καθιστούν έναν εξαιρετικά δημοφιλή τουριστικό προορισμό, με τη βοήθεια, βεβαίως, και των Τουρκικών Αερογραμμών (THY) [21].

Ο επιχειρηματίας εκείνος που «άνοιξε» την τουρκμένικη αγορά ήταν ο μεγιστάνας της κλωστοϋφαντουργίας Ahmet Çalık, ιδιοκτήτης της Çalık Holding (στην οποία, σημειωτέον, εργαζόταν από το 1999 έως το 2013 ο γαμπρός του Τούρκου προέδρου κ. Erdoğan και νυν κορυφαίος υπουργός, κ. Berat Albayrak). Πρόκειται για αξιοσημείωτο εταιρικό όμιλο με διεθνή παρουσία σε 22 χώρες σήμερα και 37.000 εργαζόμενους, ο οποίος προοδευτικά επεκτάθηκε και σε άλλους κλάδους, όπως οι τράπεζες και η ενέργεια. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, λοιπόν, ο κ. Çalık μετέβη στο Τουρκμενιστάν προκειμένου να επενδύσει σε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας και κατέστη προσωπικός φίλος του ιστορικού ηγέτη της χώρας, του περίφημου Saparmurat Niyazov (1940-2006). Ο τελευταίος, μάλιστα, τον έχρισε τελικά… υπουργό της κυβέρνησής του, μια τιμή ασφαλώς πρωτοφανής για ξένο υπήκοο. Έκτοτε, η Çalık Holding υλοποίησε πάνω από 120 σημαντικά έργα σε ολόκληρη την χώρα, συμπεριλαμβανομένων οκτώ μεγάλων θερμοηλεκτρικών σταθμών. «Οι τουρκικές εταιρείες διαδραμάτισαν μεγάλο και θετικό ρόλο σε αυτές τις χώρες, οι οποίες επιτέλεσαν έκτοτε σημαντική πρόοδο – Ευχαριστούμε τις κυβερνήσεις τους για την εμπιστοσύνη που μας έδειξαν», δήλωσε το 2010 ο κ. Çalık στο πρακτορείο Reuters [22].

Ο μεγαλύτερος -ουσιαστικά ο μοναδικός- λιμένας του Τουρκμενιστάν σε ολόκληρη την Κασπία είναι το Τουρκμενμπάσι, το οποίο έλαβε την σημερινή ονομασία του το 1993 από τον προαναφερθέντα πρόεδρο Niyazov και σημαίνει «Ηγέτης όλων των Τουρκμένων» (αυτός ήταν ο τίτλος τον οποίο είχε προσδώσει στον εαυτό του). Σε συνδυασμό με τον νέο λιμένα του Μπακού στο Αλάτ, μόλις 180 ναυτικά μίλια δυτικότερα, το Τουρκμενμπάσι φιλοδοξεί να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο διαμετακόμισης αγαθών στον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού». Η αναβάθμιση του εν λόγω λιμένα, ένα κολοσσιαίο έργο ύψους δύο δισ. δολαρίων, έλαβε χώρα την περίοδο 2013-2018 με βασικό ανάδοχο την κατασκευαστική εταιρεία GAP του ομίλου Çalık. Ο εν λόγω λιμένας θεωρείται στρατηγικής σημασίας και για το Αφγανιστάν, που προσπαθεί πλέον να επικοινωνήσει με τη Δύση μέσω ενός μεταφορικού διαδρόμου υπό την ονομασία «Lapis Lazuli» (Τουρκμενιστάν-Κασπία-Τουρκία). Το 2014, η χώρα ενεργοποίησε εκ νέου τη συμμετοχή της στη σύμβαση διεθνών μεταφορών TIR/Transport International Routier και, το Δεκέμβριο του 2018, έστειλε πιλοτικά τα πρώτα εννέα φορτηγά αυτοκίνητα στην Τουρκία [23].

To 2014, το Τουρκμενιστάν δρομολόγησε την κατασκευή ενός από τα μεγαλύτερα εργοστάσια GTL (gas to liquids) στον κόσμο, κόστους 1,7 δισ. δολαρίων, που ολοκληρώθηκε τελικά στο τέλος του 2018. Από την επεξεργασία 1,8 δισ. κυβ. μέτρων φυσικού αερίου ετησίως, θα παράγει 600.000 τόνους βενζίνη των 92 οκτανίων. Οι τρεις κύριοι επενδυτές πίσω από το πρότζεκτ ήταν η TurkmenGas, η ιαπωνική Kawasaki Heavy Industries και η τουρκική Rönesans Türkmen. Η μητρική εταιρεία της τελευταίας, Rönesans Holding, ιδρύθηκε το 1993 και ανήκει στον 50χρονο σήμερα μεγιστάνα Erman Ilicak [24]. Σε λιγότερο από 25 χρόνια ύπαρξης, η τουρκική «Αναγέννηση» κατάφερε να εξελιχθεί σε μια από τις πιο εξωστρεφείς κατασκευαστικές εταιρείες της Τουρκίας –και όχι μόνο: Είναι σήμερα η 38η μεγαλύτερη στον κόσμο και η 10η στην Ευρώπη μεταξύ των κατασκευαστικών, με ίδια κεφάλαια 6,5 δισ. $, ετήσιο κύκλο εργασιών 3,5 δισ. $ και 67.000 εργαζόμενους. Δραστηριοποιείται ήδη δυναμικά σε 20 χώρες παγκοσμίως εκτός Τουρκίας, με έμφαση στην ΚΑΚ (μόλις έχει κατασκευάσει και τα δύο ψηλότερα κτίρια ολόκληρης της Ευρώπης, σε Μόσχα και Αγία Πετρούπολη).

Στο πάγιο ενδιαφέρον της Τουρκίας υπέρ του προτεινόμενου «Διακασπιακού Αγωγού» μεταφοράς φυσικού αερίου (Trans-Caspian Pipeline) από το Τουρκμενιστάν προς την Δύση έχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν. Υπενθυμίζουμε ότι ήδη από το 1998 έχει υπογραφεί Διακρατική Συμφωνία Τουρκίας-Τουρκμενιστάν για την κατασκευή του, ενώ το 2015 η Διακήρυξη του Ασγκαμπάτ συνέστησε τετραμερή Ομάδα Εργασίας (Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν, Τουρκμενιστάν, ΕΕ) σε επίπεδο υφυπουργών για την προώθησή του [25]. Μολονότι οι δυσκολίες -τεχνικές, οικονομικές και γεωπολιτικές- παραμένουν, η πρόσφατη υπογραφή, τον Αύγουστο του 2018, της διεθνούς Σύμβασης για το Νομικό Καθεστώς της Κασπίας στο Ακτάου, αυξάνει κάπως τις πιθανότητες να υλοποιηθεί. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι ο μεγαλύτερος ξένος «παίκτης» στον ενεργειακό κλάδο του Τουρκμενιστάν είναι η China National Petroleum Corporation, η οποία ελέγχει σε μεγάλο βαθμό και την παραγωγή (upstream) και τις εξαγωγικές οδεύσεις αγωγών (midstream).

ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ