Η τέχνη μιας νέας συμφωνίας με το Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η τέχνη μιας νέας συμφωνίας με το Ιράν

Τι πραγματικά σκέφτονται οι διπλωμάτες του κόσμου για το τελικό παιχνίδι του Trump στο Ιράν

Πριν από έναν χρόνο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, αποσύρθηκε από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν με το σκεπτικό ότι ήθελε μια ευρύτερη, καλύτερη συμφωνία. Επικρίνοντας το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής και την κλίμακα του Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), ο Trump έκανε έκκληση για μια συμφωνία που θα επιβάλλει αυστηρότερους και διαρκέστερους περιορισμούς στο πυρηνικό έργο του Ιράν, περιορίζοντας παράλληλα το πρόγραμμα των βαλλιστικών πυραύλων της Τεχεράνης και παρεμποδίζοντας την παρέμβασή της σε γειτονικές χώρες. Για να φτάσει σε μια τέτοια μεγάλη συμφωνία, η διοίκηση Trump έχει υποσχεθεί να επιτύχει την υποστήριξη περιφερειακών παικτών, καθώς και του Κογκρέσου.

14052019-1.jpg

Ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί καθώς απευθύνεται στο Innovation and Industry Forum κατά την διάρκεια επίσημης επίσκεψης στην Βέρνη της Ελβετίας, τον Ιούλιο του 2018. DENIS BALIBOUSE / REUTERS
---------------------------------------------------------

Πόσο βιώσιμο είναι το φιλόδοξο σχέδιο του Trump; Μαζί με τους συναδέλφους μου στο Chatham House, έβαλα αυτό το ερώτημα μεταξύ άλλων σε 75 αναλυτές και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε δέκα χώρες: Ηνωμένες Πολιτείες, Ιράν, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Ισραήλ, Ρωσία, Κίνα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία. Οι ερωτηθέντες αξιολόγησαν την πιθανότητα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ακόμη θα μπορούσαν να διεκδικήσουν μια μεγάλη συμφωνία με το Ιράν. Επίσης, απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικά με τα πυρηνικά, περιφερειακά και βαλλιστικών πυραύλων ζητήματα που βρίσκονταν υπό διαπραγμάτευση.

Από αυτή την έρευνα, μπορούμε να καθορίσουμε το πώς αυτοί που γνωρίζουν περισσότερα –και είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν σε μελλοντικές συνομιλίες- αξιολογούν την πολιτική του Trump για το Ιράν και τις προοπτικές επιτυχίας της. Οι ερωτηθέντες ήταν εν πολλοίς σκεπτικοί και πολλοί επεσήμαναν τα ίδια ελλείμματα. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ επιζήτησε κάτι –δηλαδή, μια συμφωνία- που απαιτεί διπλωματία, αλλά στην συνέχεια προσέγγισε σταθερά μόνο με τα πιο τραχιά μέσα καταναγκασμού. Η Ουάσινγκτον έχει περικόψει περαιτέρω τις προοπτικές της, αποτυγχάνοντας να καλλιεργήσει τις ευρωπαϊκές συμμαχίες της ή να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για να συμμετάσχει η Τεχεράνη στις συνομιλίες. Η χθεσινή ανακοίνωση ότι το Ιράν θα περιορίσει την συμμόρφωσή του ως προς τμήματα της πυρηνικής συμφωνίας, αποδεικνύει θετικά ότι η προσέγγιση Trump δεν λειτουργεί.

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΗΔΕΝΙΚΟΥ ΑΘΡΟΙΣΜΑΤΟΣ

Οι περισσότεροι από αυτούς που πήραμε συνέντευξη, θεώρησαν ότι η πολιτική της Ουάσιγκτον για «μέγιστη πίεση» στο Ιράν δεν ανταποκρίνεται στον δηλωμένο στόχο της να φέρει το Ιράν πίσω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Λιγότερο από το 20% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι μια μεγάλη συμφωνία με το Ιράν ήταν εφικτή. Οι υπόλοιποι ερωτηθέντες ήταν διχασμένοι. Κάποιοι σκέφτονταν ότι μια βελτιωμένη JCPOA βρίσκεται στην σφαίρα του δυνατού, ενώ άλλοι είδαν περισσότερες δυνατότητες σε ξεχωριστές διαπραγματεύσεις για να αντιμετωπιστούν διακριτά ζητήματα, ενώ άλλοι δεν μπορούσαν να προβλέψουν καμία συμφωνία εντελώς.

14052019-2.jpg

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ κηρύσσοντας την πρόθεσή του να αποσυρθεί από το JCPOA στον Λευκό Οίκο, τον Μάιο του 2018. JONATHAN ERNST / REUTERS
-------------------------------------------------------------

Όταν ρωτήθηκαν γιατί η πολιτική της διοίκησης του Trump δεν ήταν μέχρι σήμερα πιο επιτυχημένη, περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες επεσήμαναν διαιρέσεις και ανταγωνισμούς εντός της διοίκησης για την πολιτική του Ιράν. Ενώ ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε σαφώς την επιθυμία του για μια συμφωνία με το Ιράν, άλλα μέλη της διοίκησης έχουν στείλει αντιφατικά μηνύματα, όπως σημείωσαν οι ερωτηθέντες. Συγκεκριμένα, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, John Bolton, και ο υπουργός Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, επικοινώνησαν ιδεολογικά κίνητρα και αποσταθεροποιητικούς στόχους που έρχονταν σε αντίθεση με την συναλλακτική προσέγγιση του Προέδρου. Ορισμένοι συνεντευξιαζόμενοι, συμπεριλαμβανομένων Αμερικανών και από τις δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος, εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι ο Μπόλτον και ο Πομπέο θα προσπαθούσαν να υπονομεύσουν την επιτυχία οποιασδήποτε συζήτησης με το Ιράν. Οι Ιρανοί που ερωτήθηκαν εξέφρασαν την απροθυμία τους να διαπραγματευτούν με μια διοίκηση που θεωρούν διαιρεμένη και αποδιοργανωμένη.

Η διοίκηση έχει εγκλωβίσει τον εαυτό της περαιτέρω με το να ακολουθεί αυτό που πολλοί ερωτηθέντες αντιλαμβάνονται ως προσέγγιση μηδενικού αθροίσματος ως προς το Ιράν. Μιλώντας στο Ίδρυμα Heritage το περασμένο Μάιο, ο Pompeo απαρίθμησε 12 αιτήματα (αργότερα πρόσθεσε ένα 13ο, σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα) για συμπερίληψη σε οποιαδήποτε νέα συμφωνία με το Ιράν. Ορισμένοι από τους συνεντευξιαζόμενούς μας προσδιόρισαν αυτόν τον κατάλογο ως την αρχική θέση διαπραγμάτευσης των ΗΠΑ, αν και ποτέ δεν είχε διατυπωθεί δημόσια ως τέτοιος. Τα αιτήματα περιλαμβάνουν την παύση του εμπλουτισμού [του ουρανίου], τον τερματισμό του πολλαπλασιασμού των βαλλιστικών πυραύλων, την απελευθέρωση των ατόμων με διπλή υπηκοότητα που κρατούνται σε ιρανικές φυλακές, και την διακοπή της υποστήριξης στις ομάδες πληρεξουσίων των Ιρανών σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Οι ερωτηθέντες μας, τείνουν να συμφωνούν ότι τα ζητήματα αυτά αξίζουν την προσοχή. Αλλά η απαρίθμησή τους ως απαιτήσεις και το επανειλημμένο και δημόσιο σφυροκόπημα του Ιράν, μας είπαν, δεν προσέφεραν κανένα άνοιγμα για νέες διαπραγματεύσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επανεπέβαλαν κυρώσεις, οι οποίες έχουν περιορίσει την οικονομική ανάπτυξη του Ιράν και έχουν προκαλέσει πόνο στην κυβέρνηση και τον πληθυσμό του˙ αλλά οι κυρώσεις δεν άλλαξαν την συμπεριφορά της Τεχεράνης στην περιοχή ούτε την ώθησαν να δεχθεί οποιαδήποτε από τις απαιτήσεις. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέθεταν ότι η Τεχεράνη θα συνθηκολογούσε υπό την πίεση, σημείωσαν οι συνεντευξιαζόμενοί μας, υποτίμησαν σοβαρά την σταθερότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας και παρερμήνευσαν την αξιολόγηση ασφαλείας της και την κοσμοθεωρία της. Εάν το Ιράν πρόκειται να ξεκινήσει μια νέα διαπραγμάτευση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, σημείωσαν οι ειδικοί, θα χρειαστεί να σωθούν τα προσχήματα -κάτι που καθιστά αδύνατη μια πολιτική μέγιστης πίεσης χωρίς δελεασμούς ή εξωραϊσμούς.

ΓΝΩΡΙΖΕ ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΣΟΥ

Η κυβέρνηση Trump, σημείωσαν οι ερωτηθέντες μας, έχει μέχρι τώρα αποτύχει να λάβει υπόψη τις πιθανές απαιτήσεις των Ιρανών, αν επρόκειτο να συμφωνήσουν σε νέες συνομιλίες. Η ανακούφιση από τις κυρώσεις είναι ένα προφανές ζήτημα, αλλά οι Ιρανοί θα μπορούσαν επίσης να ζητήσουν εγγυήσεις ασφαλείας, μια περιφερειακή πυρηνική συνεννόηση, παραχωρήσεις για περιφερειακά προγράμματα βαλλιστικών πυραύλων, και ακόμη μια περαιτέρω απόσυρση των δυνάμεων των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή. Αντί να εξετάσουν τα πιθανά αιτήματα και τις κόκκινες γραμμές του Ιράν, οι διπλωμάτες με τους οποίους μιλήσαμε προέβησαν σε εικασίες ότι η διοίκηση του Trump υποθέτει ότι η Τεχεράνη επιδιώκει την αποκατάσταση πλήρων διπλωματικών δεσμών με την Ουάσινγκτον. Αλλά η ιρανική ηγεσία σχεδόν σίγουρα δεν ενδιαφέρεται για ένα τέτοιο αποτέλεσμα, όπως μας είπαν οι περισσότεροι ειδικοί, επειδή η Ισλαμική Δημοκρατία αντιλαμβάνεται τις Ηνωμένες Πολιτείες ως θεμελιωδώς εχθρικές προς τη μορφή της διακυβέρνησής της.

Η υπέρμετρη στήριξη της κυβέρνησης Trump στην καταναγκαστική ισχύ των κυρώσεων υπογραμμίζει την αδυναμία της να κατανοήσει την διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Τεχεράνη. Η πολιτική των κυρώσεων μπορεί να εξαρτάται από την πεποίθηση ότι το Ιράν άρχισε διαπραγματεύσεις με την διοίκηση του Ομπάμα το 2012 εξαιτίας του οικονομικού πόνου που προκάλεσε το εμπάργκο πετρελαίου και οι οικονομικοί περιορισμοί. Αλλά ακόμα και εκείνη την εποχή, οι αναλυτές σε ολόκληρο τον κόσμο επεσήμαναν τη μετατόπιση της θέσης των Ηνωμένων Πολιτειών στον εμπλουτισμό [ουρανίου] ως το πραγματικό στήριγμα της μόχλευσης. Μεταξύ των ετών 2003 και 2013, οι Ηνωμένες Πολιτείες προχώρησαν από το να απαιτούν από το Ιράν να μην εμπλουτίζει καθόλου ουράνιο -η σημερινή θέση της διοίκησης του Trump- στο να αναγνωρίσουν ότι ως συμβαλλόμενο μέρος της συνθήκης για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, το Ιράν είχε δικαίωμα περιορισμένου εμπλουτισμού. Το JCPOA επέτρεψε τον εμπλουτισμό μέχρι 3,67% για 15 χρόνια. Πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι η κυβέρνηση Trump δεν μπορεί να επανεκκινήσει τις διαπραγματεύσεις χωρίς να αναγνωρίσει ομοίως τα δικαιώματα του Ιράν -αυτή την φορά, με το να αναγνωρίσει τις ανησυχίες της Τεχεράνης για την περιφερειακή ασφάλεια.

Το γεγονός ότι η διοίκηση Trump προφανώς έδωσε τόσο λίγη σκέψη στην προετοιμασία του εδάφους για τις διαπραγματεύσεις, κάνει πολλούς ειδικούς να το ξανασκεφθούν. Λένε ότι η Ουάσινγκτον δεν έχει συμβουλευτεί Αμερικανούς πρώην διαπραγματευτές πυρηνικής ενέργειας ή διατλαντικούς εταίρους. Περίπου ένας χρόνος πέρασε από την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το JCPOA και η Ουάσιγκτον δεν έκανε τίποτα για να μετριάσει την οργή που κρυφοκαίει στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Το ξέφτισμα αυτών των δεσμών ίσως να μην φαίνεται σημαντικό βραχυπρόθεσμα, καθώς η Ευρώπη αγωνίζεται να φέρει το βάρος της διατήρησης του JCPOA στην ζωή. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή συνεργασία θα είναι αποφασιστικής σημασίας για την επίτευξη οποιασδήποτε νέας διαπραγμάτευσης.

ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΕΝΑΝ ΕΝΤΙΜΟ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ

Μεταξύ των συνεντευξιαζόμενών μας, υπήρξαν μερικοί που πίστευαν ότι μια μεγάλη συμφωνία είναι ακόμα δυνατόν να συμβεί. Χωρίς εξαίρεση, αυτοί οι ερωτηθέντες ήταν είτε Αμερικανοί είτε Ιρανοί (συγκεκριμένα, οι Αμερικανοί που ρωτήσαμε και οι οποίοι συμμετείχαν στο JCPOA, δεν μοιράστηκαν αυτήν την προοπτική). Εκείνοι που μπορούσαν να οραματιστούν την επίτευξη μιας νέας συμφωνίας επεσήμαναν ότι τα ζητήματα που είχε αφήσει άλυτα το JCPOA πραγματικά μπορούσαν να επιλυθούν μόνο με μια συμφωνία μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον. Μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να παράσχουν στο Ιράν τις εγγυήσεις ασφαλείας και τις συνολικές άρσεις κυρώσεων που απαιτούνται για μια μεγαλύτερη συμβιβαστική συμφωνία, υποστηρίζουν αυτοί οι ερωτηθέντες. Επιπλέον, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανησυχίες του Ισραήλ και του Αραβικού Κόλπου. Αυτοί οι συνεντευξιαζόμενοι είδαν την Ευρώπη, που βρίσκεται στη μέση, ως μη ιδιαίτερα σχετική με τον διάλογο.

Και όμως, η συντριπτική πλειοψηφία των ειδικών σε ολόκληρο τον κόσμο ήταν πολύ σκεπτικοί για το ότι η διοίκηση Trump θα μπορούσε να διευκολύνει μια μεγάλη συμφωνία. Πολλοί ισχυρίστηκαν ότι τρίτα μέρη όπως η Ρωσία, η Κίνα, το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία, εκμεταλλεύονταν το αδιέξοδο με το Ιράν για δικούς τους πολιτικούς σκοπούς. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες από την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δεν μπόρεσαν καν να ενθαρρύνουν την ανανέωση των συνομιλιών των ΗΠΑ με το Ιράν και οι Ρώσοι και οι Κινέζοι ειδικοί εκτιμούν ότι οι χώρες τους δεν ήταν διατεθειμένες να επεκταθούν πέρα από τις περιορισμένες προσπάθειες που είχαν ήδη καταβάλει για την διατήρηση του JCPOA .

Εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ επιδιώκει πραγματικά αυτή την ευρύτερη, καλύτερη συμφωνία, η διοίκησή του πρέπει να επανεκτιμήσει την στρατηγική της για το Ιράν. Αντί απλώς να εντείνει τις μονομερείς κυρώσεις που δεν έχουν ακόμη φέρει κανένα σημαντικό αποτέλεσμα, η διοίκηση θα πρέπει να οικοδομήσει γέφυρες πάλι με την Ευρώπη και να προετοιμάσει τα είδη των ανοιγμάτων και δελεασμών που έφεραν αποτελεσματικά το Ιράν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στο παρελθόν.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2019-05-09/art-new-iran-deal

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition