Ο νέος εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο νέος εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης

Και τι μπορούν να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες γι’ αυτό

Στις 4 Απριλίου, ο Khalifa Haftar [3], ο ηγέτης της πολιτοφυλακής που ελέγχει την ανατολική Λιβύη, ξεκίνησε μια μεγάλης κλίμακας επίθεση για την κατάληψη της πρωτεύουσας, Τρίπολης. Η επίθεση σηματοδότησε την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων [4] για την συγκρότηση μιας προσωρινής κυβέρνησης μεταξύ του Haftar και των βασικών ηγετών στην δυτική Λιβύη, και πυροδότησε τον τρίτο εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης από το 2011.

Ο Haftar προφανώς ήλπιζε να αποκτήσει γρήγορα μια βάση στην Τρίπολη, καθιερώνοντας τον εαυτό του ως τον αναμφισβήτητο ηγέτη της Λιβύης. Αυτό που συνέβη αντ’ αυτού ήταν ότι οι ένοπλες ομάδες στην δυτική Λιβύη κινητοποιήθηκαν για να αντιμετωπίσουν την αρπαγή της εξουσίας από αυτόν. Όλον τον περασμένο μήνα, οι δυνάμεις του Haftar -ένας συνασπισμός τακτικών στρατιωτικών μονάδων και πολιτοφυλακών που αποκαλούν τον εαυτό τους ως Εθνικό Στρατό της Λιβύης [LNA]- έχουν κολλήσει στα προάστια της Τρίπολης, χάνοντας αργά έδαφος από πολιτοφυλακές οι οποίες είναι ονομαστικά σύμμαχες με την διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (Government of National Accord, GNA) της Λιβύης. Περισσότεροι από 500 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στις μάχες και περισσότεροι από 80.000 έχουν εκτοπιστεί.

03062019-1.jpg

Μαχητές που έχουν συμμαχήσει με την GNA στην σύγκρουσή της με τις δυνάμεις του Haftar στα περίχωρα της Λιβύης, τον Μάιο του 2019. GORAN TOMASEVIC / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

Οι διεθνείς παράγοντες, παραλυμένοι από διαφωνίες [5], έχουν κάνει «με μισή καρδιά» εκκλήσεις για κατάπαυση του πυρός και επιστροφή στην πολιτική διαδικασία. Αλλά η επίθεση του Haftar έχει βλάψει θανάσιμα αυτή την διαδικασία. Χωρίς ένα αξιόπιστο νέο πλαίσιο διαπραγματεύσεων και μια ισχυρότερη διεθνή προσέγγιση για την επίλυση της σύγκρουσης, η κατάπαυση του πυρός θα δώσει απλά την δυνατότητα στον Haftar και στους αντιπάλους του να επανεξοπλιστούν και να ανασυγκροτηθούν. Οι Δυτικές δυνάμεις -ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες- θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν διπλωματικά και οικονομικά εργαλεία για να εμποδίσουν τις περιφερειακές δυνάμεις να τροφοδοτήσουν την σύγκρουση και να επιταχύνουν την εμφάνιση επιβλαβούς αδιεξόδου μεταξύ των αντίπαλων φατριών στην Λιβύη. Κάτι τέτοιο θα αναγκάσει τους Λίβυους να επιστρέψουν σε μια πολιτική διαδικασία υπό τους νέους όρους.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥ HAFTAR

Νωρίτερα φέτος, ο Haftar φάνηκε να βρίσκεται κοντά στην επίτευξη μιας συμφωνίας με τον πρωθυπουργό της GNA, Fayez al-Serraj. Τον Φεβρουάριο, οι δυο τους συναντήθηκαν στο Αμπού Ντάμπι και κατέληξαν σε μια προσωρινή συμφωνία που θα είχε καταστήσει τον Haftar τον διαπραγματευτή-κλειδί για τις εξουσίες σε μια νέα μεταβατική κυβέρνηση. Ωστόσο, οι συνομιλίες σταμάτησαν -κυρίως επειδή ο Χαφτάρ, όπως μας είπαν οι Δυτικοί και οι διπλωμάτες των Ηνωμένων Εθνών που μεσολάβησαν μεταξύ των πλευρών τότε, ήταν σαφώς απρόθυμος να δεχτεί ότι θα πρέπει να μοιραστεί την εξουσία.

Η επίθεση του Χαφτάρ εξέπληξε προσωρινά τους διαπραγματευτικούς εταίρους στην δυτική Λιβύη, αλλά σύντομα συσπειρώθηκαν για να υπερασπιστούν την πρωτεύουσα. Οι φατρίες των πολιτοφυλακών που πάλευαν πικρά μεταξύ τους επί σειρά ετών ενώθηκαν τελικά εναντίον του. Ο Χαφτάρ αντιμετωπίζει τώρα αντίσταση ενός μεγέθους που πιθανότατα δεν περίμενε ποτέ, και με το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών του να έχει αναπτυχθεί στην Τρίπολη, ο έλεγχός του σε άλλα μέρη της χώρας αποδυναμώθηκε επικίνδυνα. Ήδη, το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) εκμεταλλεύτηκε αυτή την αδυναμία πραγματοποιώντας επιθέσεις στη νότια Λιβύη.

Μια κατάπαυση του πυρός σε αυτό το στάδιο είναι αδιανόητη. Ακόμη και αν ο Serraj συμφωνούσε σε μια ανακωχή, δεν ασκεί επαρκή εξουσία πάνω στις πολιτοφυλακές που ευθυγραμμίζονται με την GNA, ειδικά εκείνες από την παράκτια πόλη Misrata, ώστε να την επιβάλλει [την ανακωχή]. Οι Μισρατινοί μάχονταν από καιρό τον Χαφτάρ και τους πληρεξούσιούς του, και τα τελευταία δύο χρόνια οι ελίτ τους είχαν γίνει δεκτικές για έναν συμβιβασμό. Αλλά από τότε που έγινε η επίθεση, δεν αισθάνονται πλέον ότι μπορούν να εμπιστευτούν τον Haftar, πόσω μάλλον να πετύχουν μια συμφωνία χωρίς να χάσουν την υποστηρικτική βάση τους. Οι δυνάμεις που ευθυγραμμίζονται με την GNA, επιπλέον, είναι βέβαιες ότι μπορούν να νικήσουν τον Haftar στρατιωτικά, τουλάχιστον στην δυτική Λιβύη.

Ο Haftar, από την πλευρά του, έχει ελάχιστες πιθανότητες να καταλάβει την Τρίπολη οποτεδήποτε σύντομα. Ωστόσο, δεν μπορεί να υποχωρήσει χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την πολιτική του θέση στην ανατολική Λιβύη. Ούτε αντιμετωπίζει εξωτερική πίεση για να υποχωρήσει: Οι εξωτερικοί υποστηρικτές του, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και η Αίγυπτος υποστηρίζουν την επίθεση και οι Δυτικές κυβερνήσεις απάντησαν σε αυτό με ένα μίγμα από αδύναμες καταδίκες και σιωπηρή υποστήριξη. Οι Γάλλοι, ειδικότερα, ενθάρρυναν τις φιλοδοξίες του Χαφτάρ: Τον βοήθησαν στην κατάκτηση της ανατολικής και νότιας Λιβύης, ενθαρρύνοντάς τον ακουσίως να επιτεθεί στην Τρίπολη και τον έχουν προστατεύσει πολιτικά από τότε που ξεκίνησε η επίθεση.

Τώρα οι Ευρωπαίοι επιμένουν ότι ο Haftar και η GNA πρέπει να σταματήσουν να μάχονται και να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, χρησιμοποιώντας ως αφετηρία την συμφωνία του Αμπού Ντάμπι -αλλά αυτή η θέση έχει πάρει διαζύγιο από τις πραγματικές συνθήκες επί του πεδίου. Στην πραγματικότητα, η αδύναμη αντίδραση της Ευρώπης στην επίθεση είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο ούτε η κατάπαυση του πυρός ούτε η επιστροφή στην πολιτική διαδικασία είναι επί του παρόντος ρεαλιστικές: Τα αντιμαχόμενα μέρη της Λιβύης είναι σαφές ότι δεν μπορούν να βασιστούν στους Ευρωπαίους για να επιβάλουν την εφαρμογή μιας συμφωνίας.

Έτσι, απομένουν μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες. Τόσο το Υπουργείο Εξωτερικών όσο και το Υπουργείο Άμυνας προσπάθησαν αρχικά να πείσουν τον Haftar να αποσύρει τις δυνάμεις του. Ωστόσο, στις 15 Απριλίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, δημοσίως επιδοκίμασε τον Haftar σε μια τηλεφωνική συνομιλία, ουσιαστικά εξουδετερώνοντας τις προσπάθειες των Αμερικανών διπλωματών να φέρουν τις μάχες σε μια κατάληξη.

03062019-2.jpg

Μαχητές υπέρ της GNA έξω από την Τρίπολη, τον Μάιο του 2019. GORAN TOMASEVIC / REUTERS
------------------------------------------------------------------

ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Ο Τραμπ μπορεί να έχει σαμποτάρει τις διπλωματικές προσπάθειες των ΗΠΑ, αλλά η Ουάσινγκτον εξακολουθεί να έχει επιλογές. Η πρώτη προτεραιότητά της θα πρέπει να είναι να αποτρέψει τα περιφερειακά κράτη -συμπεριλαμβανομένων όχι μόνο της Αιγύπτου και των ΗΑΕ, αλλά και του Κατάρ και της Τουρκίας- να κλιμακώσουν την στρατιωτική στήριξή τους προς τις εμπόλεμες ομάδες της Λιβύης. Ήδη υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις [6] ότι οι δυνάμεις του Haftar χρησιμοποιούν ξένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) για την εκτόξευση πυραύλων αέρος -επιφανείας, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα παρέχονται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, το Αμπού Ντάμπι υπήρξε κατά συρροή παραβάτης του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στην Λιβύη, υποστηρίζοντας τον Haftar με στρατιωτικό εξοπλισμό και αεροπορικές επιθέσεις [7]. Οι δυνάμεις της GNA, εν τω μεταξύ, έχουν στραφεί στην Τουρκία, η οποία σύμφωνα με πληροφορίες τούς έχει αποστείλει τεθωρακισμένα οχήματα [8].

Δεδομένων των ισχυρών δεσμών της με τα κράτη που εμπλέκονται σήμερα στην Λιβύη, η Ουάσινγκτον βρίσκεται σε μοναδική θέση να χρησιμοποιήσει την διπλωματική της ισχύ για να σταματήσει περαιτέρω παραβιάσεις. Ωστόσο, ελλείψει σαφούς θέσης από την εκτελεστική εξουσία, η πιο αποτελεσματική δράση μπορεί να προέλθει από το Κογκρέσο [9]. Συγκεκριμένα, το Κογκρέσο θα πρέπει να διεξάγει δημόσιες ακροάσεις που θα απαιτούσαν από τις κυβερνητικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του Πενταγώνου, του Υπουργείου Εξωτερικών, και των Υπηρεσιών πληροφοριών, να αποκαλύψουν στοιχεία ότι τα περιφερειακά κράτη παραβιάζουν το εμπάργκο των Ηνωμένων Εθνών. Το Κογκρέσο μπορεί επίσης να εγκρίνει κυρώσεις κατά ξένων εταιρειών που διευκολύνουν αυτές τις παραβιάσεις.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν επίσης να διαδραματίσουν εποικοδομητικό ρόλο και στον αγώνα για την παραγωγή πετρελαίου της Λιβύης. Καθώς επιδεινώνεται η χρηματοπιστωτική κρίση στην ανατολική Λιβύη, ο Haftar προσπαθεί να πουλήσει [10] κάποια από τα πετρέλαια που ελέγχει, παραβιάζοντας το νόμιμο μονοπώλιο της Libyan National Oil Corporation (Λιβυκής Εθνικής Πετρελαϊκής Εταιρείας) στις εξαγωγές. Στο παρελθόν, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εμποδίσει αυτές τις παράνομες ενέργειες. Το καλοκαίρι του 2018, για παράδειγμα, οι διπλωμάτες των ΗΠΑ συνεργάστηκαν με τον ΟΗΕ για να πιέσουν τον Haftar να επιστρέψει στον έλεγχο της εθνικής πετρελαϊκής εταιρείας πετρελαϊκές κάποιες υποδομές που είχε καταλάβει. Εάν ο Haftar επιχειρήσει παράνομες πωλήσεις πετρελαίου στο μέλλον, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι διατεθειμένες να τις αποτρέψουν.

Η Ουάσινγκτον μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει την δημόσια απειλή οικονομικών κυρώσεων και διώξεων για εγκλήματα πολέμου ώστε να αποτρέψει καταχρήσεις -από τις επιθέσεις εναντίον αμάχων έως τις προσπάθειες να διαταραχθεί η ευάλωτη παροχή ύδατος της Τρίπολης [11]- και να αναγκάσει και τις δύο πλευρές να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Εδώ ο Haftar αξίζει ιδιαίτερης εξέτασης: Τον Αύγουστο του 2017, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο παρέπεμψε σε δίκη έναν από τους αξιωματικούς του για την παράνομη δολοφονία 33 αιχμαλώτων πολέμου και το 2015 ο Χαφτάρ εμφανίστηκε σε ένα βίντεο όπου διέταζε τους στρατιώτες του «να μην πάρουν αιχμαλώτους». Επειδή ο Haftar είναι πολίτης των ΗΠΑ, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να τον διώξουν [ποινικά] [12] στο πλαίσιο του αμερικανικού Νόμου περί Εγκλημάτων Πολέμου. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ θα μπορούσε επίσης να επιβάλει κυρώσεις στον Haftar, επικαλούμενος την ίδια νομική αρχή που χρησιμοποίησε το περασμένο φθινόπωρο [13] για να επιβάλει κυρώσεις σε έναν άλλο ηγέτη πολιτοφυλακής της Λιβύης για «παρατεταμένες επιθέσεις των πολιτοφυλακών στην πρωτεύουσα της Λιβύης».

ΕΙΡΗΝΗ ΣΤΗΝ ΛΙΒΥΗ;

Με τον τερματισμό των ξένων παρεμβάσεων, την διαφύλαξη των πετρελαϊκών πόρων της Λιβύης και την επιβολή κυρώσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να αρχίσουν να κατευθύνουν τους ανταγωνιστές της Λιβύης προς μια πολιτική διαδικασία. Μια τέτοια διαδικασία, ωστόσο, δεν μπορεί να περιλαμβάνει τον Haftar και τον εσωτερικό κύκλο του. Για πολύ καιρό, ο πολέμαρχος εκμεταλλεύτηκε κυνικά τις διαπραγματεύσεις ως μέσο για τον απώτερο στόχο του της κατάληψης της εξουσίας. Οι εξωτερικές δυνάμεις, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν να τον δαμάσουν, έχουν ανταμείψει τις εδαφικές κατακτήσεις του με πολιτική επιρροή.

Για να τερματιστεί αυτός ο φαύλος κύκλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να πείσουν τους Άραβες υποστηρικτές του Haftar να τον απομακρύνουν από το προσκήνιο. Έχουν συνδεθεί όχι με τον ίδιο τον άνθρωπο αλλά με την υπόσχεσή του να προωθήσει τα συμφέροντά τους. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει επίσης να εντείνει την δέσμευσή της με τους πληθυσμούς που υποστηρίζουν τον Haftar στην ανατολική και νότια Λιβύη, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών από τις [διάφορες] φυλές, των ηγετών των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών, και των υψηλόβαθμων αξιωματούχων του LNA [του Εθνικού Στρατού της Λιβύης], πολλοί από τους οποίους έχουν δεσμούς με το Πεντάγωνο. Πολλοί από αυτές τις ομάδες ανησυχούν για τις προσωπικές φιλοδοξίες του Haftar, αλλά τον υποστηρίζουν από σκοπιμότητα ή από απόγνωση. Πριν ο Haftar επιτεθεί στην Τρίπολη, έλαβαν μέρος σε διάλογο με τους ομολόγους τους από την πλευρά της GNA. Όσο περισσότερο διαρκεί η σύγκρουση, τόσο περισσότεροι άνθρωποι και από τις δύο πλευρές θα είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν μέσω τοπικών πρωτοβουλιών κατάπαυσης του πυρός, περιθωριοποιώντας περαιτέρω τον Haftar.

Εκτός από το να εκμεταλλευθεί τα τοπικά παράπονα, ο Haftar δικαιολόγησε την επίθεσή του με το επιχείρημα ότι οι αρπακτικές πολιτοφυλακές είχαν ουσιαστικά καταλάβει την GNA στην Τρίπολη και, μαζί με αυτήν, τα ταμεία της Λιβύης. Το πρόβλημα αυτό, επίσης, είναι ένα πρόβλημα για το οποίο η Ουάσινγκτον μπορεί να βοηθήσει. Πριν από την επίθεση του Χαφτάρ, οι Αρχές της πρωτεύουσας, υποστηριζόμενες από τον ΟΗΕ, επιτύγχαναν μέτρια πρόοδο στην συγκράτηση της ισχύος των πολιτοφυλακών. Ωστόσο, για να σημειώσει πραγματική πρόοδο, η Λιβύη θα χρειαστεί διαπραγματεύσεις για μια νέα, πιο συμπεριληπτική κυβέρνηση και πολύ περισσότερη διεθνή στήριξη. Ειδικότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να βοηθήσουν με έναν ουδέτερο και ολοκληρωμένο έλεγχο [των λογαριασμών, audit] της Κεντρικής Τράπεζας της Λιβύης -κάτι που ο ΟΗΕ είχε σχεδιάσει πριν από την επίθεση του Haftar.

Στα συνδυασμένα ταξίδια τους στην Λιβύη κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι συγγραφείς [αυτού του κειμένου] δεν έχουν δει ποτέ άλλοτε τόση πολλή πολιτική και κοινωνική πόλωση στους Λιβύους –και μια παράλυση μεταξύ των εξωτερικών κρατών- όπως συμβαίνει τώρα. Η κατάσταση απαιτεί αποφασιστική δράση και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο μοναδικός διεθνής παράγοντας που μπορεί να την παράσχει. Η Ουάσινγκτον πρέπει να γίνει σκληρή για τις παραβιάσεις του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ και να καταστήσει τις εμπόλεμες πλευρές της Λιβύης υπόλογες για την συμπεριφορά τους• πρέπει επίσης να επιδιώξει ένα πιο συμπεριληπτικό πλαίσιο διακυβέρνησης για το μέλλον της Λιβύης -το οποίο δεν θα περιλαμβάνει τον Haftar. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι αυτά τα βήματα θα λειτουργήσουν. Αλλά έχουν μια καλύτερη ευκαιρία από τη νομιμοποίηση των φιλοδοξιών ενός επίδοξου αυταρχικού που έχει βουτήξει την χώρα σε εμφύλιο πόλεμο.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2019-05-30/libyas-new-civi...

Σύνδεσμοι:
[1] https://us.macmillan.com/books/9780374278243
[2] http://www.smallarmssurvey.org/fileadmin/docs/T-Briefing-Papers/SAS-SANA...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2019-04-19/libyas-perpetua...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2018-11-30/libya-finally-r...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2018-10-31/how-france-and...
[6] https://www.france24.com/en/20190506-libya-missile-strikes-point-possibl...
[7] https://www.reuters.com/article/us-libya-security/covert-emirati-support...
[8] https://www.apnews.com/5c16c002d8f3493196f1e6bf428584db
[9] https://foreignaffairs.house.gov/2019/5/the-conflict-in-libya
[10] https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2019-05-08/only-a-cease-fire-...
[11] https://af.reuters.com/article/libyaNews/idAFL5N22W43D
[12] https://www.cnn.com/2019/05/16/politics/trump-libya-haftar-doj-letter/in...
[13] https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm551

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition