Ό,τι συμβαίνει στο Σουδάν δεν μένει στο Σουδάν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ό,τι συμβαίνει στο Σουδάν δεν μένει στο Σουδάν

Το Χαρτούμ θα γίνει το κέντρο μιας νέας αφρικανικής τάξης ή ένα προσάρτημα του Κόλπου;

Είναι το τέλος μιας εποχής στο Κέρας της Αφρικής. Μετά από τρεις δεκαετίες στην εξουσία, ο Σουδανός αυταρχικός Ομάρ αλ-Μπασίρ έπεσε τον Απρίλιο. Ξέσπασαν μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και σύντομα ακολούθησε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Τώρα τα απομεινάρια του κράτους ασφαλείας του Μπασίρ είναι κλειδωμένα σε μια παρατεταμένη αντιπαράθεση με ένα ακούραστο υπέρ της δημοκρατίας κίνημα για τον έλεγχο της χώρας. Το κυβερνών Μεταβατικό Στρατιωτικό Συμβούλιο έχει πατάξει βίαια, σκοτώνοντας περισσότερους από 100 διαδηλωτές σε ένα κύμα καταστολής που άρχισε στις 3 Ιουνίου. Αλλά έχει επίσης υποσχεθεί να διευκολύνει τη μετάβαση σε πολιτική κυβέρνηση ως μέρος μιας δοκιμαστικής συμφωνίας επιμερισμού της εξουσίας με τις «Δυνάμεις της Ελευθερίας και της Αλλαγής», έναν οργανισμό-ομπρέλα που αντιπροσωπεύει τους διαδηλωτές.

22072019-1.jpg

Σουδανοί διαδηλωτές ανεμίζουν σημαίες σε ένα συλλαλητήριο στο Χαρτούμ για να τιμήσουν πεσόντες διαδηλωτές, τον Ιούλιο του 2019. Mohamed Nureldin Abdallah / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Η αναταραχή στο Σουδάν γίνεται ταυτόχρονα καθώς ο μεταρρυθμιστικής λογικής πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, Abiy Ahmed, επεκτείνει δραματικά τον πολιτικό χώρο στην χώρα του, αντιμετωπίζοντας παράλληλα μια συνεχή αύξηση εθνοτικής βίας. Μαζί με λεπτότερες αναταραχές στην Ερυθραία και αλλού, οι ιστορικές μεταβάσεις στο Σουδάν και την Αιθιοπία θα μπορούσαν να αλλάξουν την τροχιά μιας ασταθούς γωνιάς της Αφρικής για τις επόμενες δεκαετίες. Το ερώτημα που επικρέμαται τώρα στην περιοχή είναι το τι είναι αυτό που θα φέρει η επόμενη εποχή: Θα ξεκινήσει μια νέα, πιο δημοκρατική τάξη βασισμένη σε μια κοινή βάση εθνικής κυριαρχίας και συλλογικής ασφάλειας; Ή θα φέρει μια κλειστή, αυταρχική τάξη που θα είναι προσαρμοσμένη στις εξωπεριφερειακές δυνάμεις; Ειδικότερα, το Σουδάν είναι ένας μικρόκοσμος αυτού του ευρύτερου αγώνα για την αναμόρφωση της περιφερειακής τάξης, καθώς και ένας πιθανός προάγγελος του αποτελέσματός της. Από τη μια πλευρά αυτής της μάχης είναι ένας συνασπισμός αφρικανικών κρατών που ενώνεται από την Αφρικανική Ένωση και ένα σημαντικό περιφερειακό μπλοκ της Ανατολικής Αφρικής. Από την άλλη είναι οι πλούσιες σε πετρέλαιο μοναρχίες του Περσικού Κόλπου.

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΑ ΟΡΑΜΑΤΑ

Το Κέρας της Αφρικής παρέμεινε σταθερά αυταρχικό από τις ημέρες που τελείωνε ο Ψυχρός Πόλεμος, κατά την διάρκεια του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση εξέφραζαν την κυριαρχία τους οπλίζοντας τους αυταρχικούς της περιοχής. Μεγάλο μέρος της Αφρικής μετέβη σε ανταγωνιστικά πολιτικά συστήματα την δεκαετία του 1990, αλλά όχι το Κέρας: Εκεί μια νέα γενιά αυταρχικών παγίωσαν την εξουσία [τους]. Το 1989, ο Μπασίρ ηγήθηκε μιας στρατιωτικο-ισλαμικής σκευωρίας που ανέτρεψε την εκλεγμένη κυβέρνηση του Σουδάν. Λίγο αργότερα, ηγέτες ανταρτών ανέλαβαν τον έλεγχο της Αιθιοπίας και της γειτονικής Ερυθραίας. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '90, το κυβερνών κόμμα του Τζιμπουτί «Λαϊκός Συναγερμός για την Πρόοδο» είχε δημιουργήσει μια μετάβαση από τον έναν αυταρχικό σε έναν άλλο.

Αρχικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν την άνοδο αυτής της νέας γενιάς αυταρχικών. Στην συνέχεια, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 9ης Σεπτεμβρίου, άρχισαν να τους βοηθούν και να τους ενθαρρύνουν προς χάριν της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Τα υπερμεγέθη κράτη εθνικής ασφάλειας που έφτασαν να κυριαρχούν στην περιοχή προώθησαν μια ιδεολογία αυταρχικής σταθερότητας, αλλά προσέφεραν μόνο αυταρχισμό. Εγγενώς ανασφαλή και μιλιταριστικά, συμμετείχαν σε συγκρούσεις και προωθούσαν την καταστολή στην πορεία τους από τη μια περιφερειακή κρίση στην άλλη.

Τα τελευταία τρία χρόνια, το οικοδόμημα της παλιάς τάξης άρχισε να ραγίζει. Ένας πρωθυπουργός με μεταρρυθμιστικό ζήλο οδήγησε ένα κύμα λαϊκής διαμαρτυρίας στην εξουσία στην Αιθιοπία, όπου [ο ίδιος] απελευθέρωσε χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους, βελτίωσε τις ελευθερίες των μέσων ενημέρωσης και τερμάτισε την δύο δεκαετιών διαμάχη με την γειτονική Ερυθραία. Μια παρόμοια εξέγερση στο Σουδάν ανέτρεψε τον πιο μακροχρόνιο δικτάτορα της περιοχής, παρόλο που το είδος καθεστώτος που θα τον αντικαταστήσει παραμένει προς συζήτηση. Οι πολιτικές μεταβάσεις και στις δύο χώρες -οι δύο μεγαλύτερες, ισχυρότερες και οικονομικά σημαντικότερες- θα έχουν συνέπειες για την Ερυθραία, το Τζιμπουτί και το Νότιο Σουδάν, όπου απειλητικές διαδοχικές κρίσεις, μεταξύ άλλων πιέσεων, ζορίζουν τις απολυταρχίες.

Η μετατόπιση των εξωτερικών δυνάμεων συνοδεύτηκε -και σε κάποιο βαθμό προκάλεσε- τις αλλαγές στο Κέρας. Υπό τους προέδρους Μπαράκ Ομπάμα και Ντόναλντ Τραμπ, η επιρροή των ΗΠΑ έχει ελαχιστοποιηθεί σε ολόκληρη την Αφρική, αλλά κυρίως στο Κέρας και τις παρακείμενες θαλάσσιες οδούς της Ερυθράς Θάλασσας και του Κόλπου του Άντεν. Οι ανταγωνιστές της Ουάσινγκτον και προσφάτως θεληματικοί σύμμαχοι έχουν εισέλθει στο κενό, ο καθένας από τους οποίους είναι πρόθυμος να χαράξει ένα δικό του οχυρό σε μια κρίσιμη θαλάσσια περιοχή. Η Κίνα, η Ρωσία, η Τουρκία και ακόμη και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν κάνει παίγνια. Αλλά τα πιο τρομερά στοιχήματα για περιφερειακή κυριαρχία προέρχονται από τις μεσαίες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής: Την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Αντιμέτωποι με την επέκταση της ιρανικής επιρροής, το αποσταθεροποιητικό προηγούμενο της Αραβικής Άνοιξης, και την συρρίκνωση της αμερικανικής ομπρέλας ασφαλείας, οι πρίγκιπες Mohammed Bin Zayed και Mohammed Bin Salman προσπάθησαν να μεταμορφώσουν ριζικά τις σχέσεις των χωρών τους με τους γείτονές τους στην Ερυθρά Θάλασσα. Το 2015, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ίδρυσαν στρατιωτική βάση στην Ερυθραία, από την οποία η συμμαχία Σαουδικής Αβαρίας-Εμιράτων διεξήγαγε πόλεμο στην Υεμένη -συχνά βασιζόμενοι σε σουδανέζικα στρατεύματα και παραστρατιωτικούς για επιτόπιες επιχειρήσεις. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατασκευάζουν τώρα μια δεύτερη στρατιωτική βάση στο λιμάνι Berbera της Σομαλιλάνδης, ενώ οι Σαουδάραβες σχεδιάζουν την δική τους στρατιωτική μονάδα στο γειτονικό Τζιμπουτί. Και οι δύο χώρες επέκτειναν τους εμπορικούς τους δεσμούς με το Κέρας και παρείχαν μεγάλες εισροές μετρητών στο Σουδάν και την Αιθιοπία. Ένας από τους κύριους στόχους αυτών των προσπαθειών είναι να ευθυγραμμιστούν οι χώρες του Κέρατος με τον άξονα Σαουδικής Αραβίας-Εμιράτων κατά του Ιράν, του Κατάρ και της Τουρκίας. Για τον σκοπό αυτό, το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι θεωρούν χρήσιμο να προστατεύσουν τα αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής, επειδή τα συμφέροντα των κρατών του Κόλπου δεν ευθυγραμμίζονται πάντα με την κοινή γνώμη στο Κέρας. Στο Σουδάν, για παράδειγμα, η κυβέρνηση υποστήριξε την παρέμβαση της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων στην Υεμένη παρά τις ζωηρές επικρίσεις από ολόκληρο το σουδανικό πολιτικό φάσμα.

Τα δύο πιο σημαντικά αφρικανικής ηγεσίας Σώματα στο Κέρας έχουν θέσει τον εαυτό τους ήσυχα αλλά επίμονα ενάντια την ηγούμενη από τον Κόλπο τάξη. Η Αφρικανική Ένωση και ένα περιφερειακό μπλοκ της Ανατολικής Αφρικής γνωστό ως Διακυβερνητική Αρχή για την Ανάπτυξη (Intergovernmental Authority on Development ή IGAD), επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια περιφερειακή τάξη που θα στηρίζεται στην κυριαρχία και την συλλογική ασφάλεια των αφρικανικών κρατών. Η δέσμευση υπέρ της δημοκρατίας μέσα στα θεσμικά αυτά όργανα παραμένει αδύναμη, όπως αποδεικνύουν οι πολυάριθμοι αυταρχικοί ηγέτες στις τάξεις τους, αλλά οι οργανώσεις όντως υιοθετούν κανόνες συνταγματικής διακυβέρνησης και πολιτικής υπεροχής στα πολιτικά [πράγματα] πολύ περισσότερο από τους ηγέτες των κρατών του Κόλπου.

Οι χώρες του Κόλπου, αφενός, και οι οργανώσεις υπό την ηγεσία της Αφρικής, αφετέρου, επιδιώκουν να επισημοποιήσουν τα ανταγωνιστικά τους οράματα τα τελευταία χρόνια. Μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο, οι Σαουδάραβες εγκαινίασαν ένα Φόρουμ για την Ερυθρά Θάλασσα, το οποίο περιλαμβάνει όλα τα παράκτια κράτη του Κέρατος καθώς και την Σαουδική Αραβία, την Υεμένη, την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Το φόρουμ θα οργανώσει ομάδες εργασίας σε υπουργικό επίπεδο, προκειμένου να συντονίσει την πολιτική σε ολόκληρη την περιοχή σε τομείς όπως η άμυνα, η συλλογή πληροφοριών, η οικονομική συνεργασία και η περιβαλλοντική πολιτική. Για περισσότερα από δύο χρόνια, η Αφρικανική Ένωση και η IGAD έχουν επίσης επιδιώξει να προωθήσουν τον διάλογο και την συνεργασία όσον αφορά τα ζητήματα του Κέρατος και της Ερυθράς Θάλασσας -συμπεριλαμβανομένου του παρεμβατισμού του Κόλπου. Η Αφρικανική Ένωση διεύρυνε την εντολή της ειδικής ομάδας της για το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν ώστε να αντιμετωπίσει ευρύτερα περιφερειακά ζητήματα και η IGAD επέκτεινε πρόσφατα την εντολή του Ειδικού Απεσταλμένου της για την Σομαλία ώστε να συμπεριλάβει την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν. Το Συμβούλιο Υπουργών της IGAD ενέκρινε επίσης μια κοινή προσέγγιση για την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν, και τον Απρίλιο ίδρυσε ομάδα εργασίας για να αρχίσει να την διατυπώνει.

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΥΔΑΝ

Οι γραμμές μάχης στο Σουδάν έχουν χαραχτεί. Το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι έχουν παραταχθεί πίσω από το κυβερνών TMC (Transitional Military Council), προσφέροντας στην κυβέρνηση μετά το πραξικόπημα την πολιτική και στρατιωτική υποστήριξή τους. (Η Αίγυπτος και η Ερυθραία, δύο σημαντικοί αφρικανοί σύμμαχοι του άξονα Σαουδικής Αραβίας-Εμιράτων, οι οποίες μοιράζονται μακρά σύνορα με το Σουδάν, υιοθέτησαν παρόμοια στάση). Οι ηγέτες του TMC -Abdel Fattah al-Burhan και Mohamed Hamdan Dagalo, γνωστός ως Hemedti- διοίκησαν σουδανικά στρατεύματα στην Υεμένη και έτσι έχουν μακροχρόνιους δεσμούς με την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στην πραγματικότητα, οι δύο μοναρχίες του Κόλπου ενθάρρυναν τους στρατηγούς να ανατρέψουν τον Bashir [1], τον οποίο έβλεπαν ως αναξιόπιστο λόγω των θερμών σχέσεών του με το Κατάρ και την Τουρκία και των ισλαμιστικών τάσεών του. Υποστήριξαν το TMC με βοήθεια ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων αμέσως μετά την ανατροπή του Μπασίρ, και τα ΗΑΕ φαίνεται να έχουν προμηθεύσει [2] τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης του Hemedti με εμιρατινό οπλισμό. Και παρόλο που έχουν μετριάσει την δημόσια υποστήριξή τους προς το TMC αφότου τα στρατεύματα του Hemedti σφαγίασαν πολιτικούς διαδηλωτές στις αρχές Ιουνίου, το Αμπού Ντάμπι και το Ριάντ συνέχισαν να παρέχουν πολιτική κάλυψη στους Σουδανούς στρατηγούς καθώς μάχονται για τον έλεγχο της μετάβασης.

Η IGAD και η Αφρικανική Ένωση πήραν την πλευρά του δημοκρατικού κινήματος του Σουδάν και ώθησαν το TMC να εγκαταλείψει την εξουσία υπέρ μιας μεταβατικής πολιτικής κυβέρνησης. Οι προσπάθειες αυτών των υπό αφρικανική ηγεσία οργανώσεων υπήρξαν κατά καιρούς τυχαίες και ασυντόνιστες, αλλά η θέση της ομάδας είναι σαφής. Το ισχυρό Συμβούλιο Ειρήνης και Ασφάλειας της Αφρικανικής Ένωσης απαίτησε αρχικά στα μέσα Απριλίου ο στρατός του Σουδάν να παραχωρήσει την εξουσία σε μια πολιτική κυβέρνηση εντός 15 ημερών από την ανατροπή του Bashir. Περίπου μια εβδομάδα αργότερα, παρέτεινε την περίοδο χάριτος σε τρεις μήνες. Ωστόσο, μετά την σφαγή των διαδηλωτών, το συμβούλιο ανέστειλε την ιδιότητα του μέλους του TMC στην Αφρικανική Ένωση και απείλησε να επιβάλει περαιτέρω κυρώσεις, εάν δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία για μια μεταβατική κυβέρνηση υπό πολιτική ηγεσία μέχρι το τέλος αυτού του μήνα. Ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, στην συνέχεια, προσπάθησε να μεσολαβήσει για μια συμφωνία για πολιτική μετάβαση, χρησιμοποιώντας ως σημείο εκκίνησης την θέση της Αφρικανικής Ένωσης και της IGAD. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν τελικά να μοιραστούν την εξουσία για τρία χρόνια έως ότου οργανωθούν εκλογές, εναλλασσόμενες στην ηγεσία ενός συμβουλίου που θα αποτελείται από ίσο αριθμό στρατιωτικών και πολιτικών εκπροσώπων. Η συμφωνία παραμένει εύθραυστη, αλλά το Συμβούλιο Ειρήνης και Ασφαλείας είναι έτοιμο να παρακολουθήσει την εφαρμογή του πριν από την επανεισδοχή του Σουδάν στην Αφρικανική Ένωση.

Αυτό που συμβαίνει στο Σουδάν θα καθορίσει πιθανώς το μέλλον του Κέρατος για την επόμενη δεκαετία ή και περισσότερο. Αν το TMC προσκολληθεί στην εξουσία, το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι όχι μόνο θα έχουν εξασφαλίσει έναν σημαντικό πολιτικό και στρατιωτικό σύμμαχο˙ θα έχουν σταθεί ως περιφερειακοί δημιουργοί ηγεσιών, ικανοί να επιβάλουν τις προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής τους στις χώρες του Κέρατος και να αποτρέψουν τις δημοκρατικές μεταβάσεις. Αν όμως η Αφρικανική Ένωση και η IGAD μπορέσουν να καθοδηγήσουν μια μετάβαση σε πολιτική διακυβέρνηση στο Σουδάν, θα έχουν θέσει τις βάσεις για μια πολύ διαφορετική περιφερειακή τάξη, η οποία μπορεί να προσφέρει ειρήνη, ανάπτυξη και υπεύθυνη διακυβέρνηση.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2019-07-19/what-happens-s...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.reuters.com/investigates/special-report/sudan-bashir-fall/
[2] https://www.nytimes.com/2019/06/09/world/africa/sudan-protest-crackdown....

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition