Ένας αληθινός μελετητής

Ο Martin Feldstein, ένας από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους του κόσμου, απεβίωσε στις 11 Ιουνίου, σε ηλικία των 79 ετών. Για το ευρύ κοινό, ήταν γνωστότερος ως πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων (Council of Economic Advisers) υπό τον πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν, όπως επίσης και ως ο συγγραφέας εκατοντάδων δημοφιλών άρθρων γνώμης [1] και συχνός σχολιαστής [2] σχετικά με τη δημόσια πολιτική. Κατά την διάρκεια της θητείας του στο CEA στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Feldstein ήταν διάσημος για την προθυμία του να τηρεί στάση αρχών όταν διαφωνούσε με τον προϊστάμενό του, όπως όταν ισχυριζόταν ότι τα ελλείμματα της εποχής Reagan θα μπορούσαν να έχουν ως κόστος τις χαμηλότερες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Ως δημόσιος διανοούμενος, ήταν μια σπάνια μετριοπαθής φωνή. Κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008, για παράδειγμα, επιχειρηματολόγησε έντονα υπέρ των υψηλότερων δημοσίων δαπανών παρά των φορολογικών περικοπών για την τόνωση της οικονομίας, παρόλο που η δική του έρευνα πρότεινε ότι η μείωση των φόρων θα οδηγούσε σε υψηλότερη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Παρομοίως, παρόλο που πίστευε σθεναρά στην σημασία της τήρησης των συμβάσεων, υποστήριξε ένα καινοτόμο σχέδιο για την διαγραφή χρεών χαμηλής εξασφάλισης (subprime debt) μετά την κρίση.

Ο Martin Feldstein στο Reuters Investment Outlook Summit, τον Ιούνιο του 2008. Reuters / Brendan McDermid
------------------------------------------------------------------

Αλλά η φήμη του Feldstein εκτείνεται πολύ πέρα από το ευρύ κοινό. Μέσα στην οικονομική επιστήμη, ήταν μια κορυφαία προσωπικότητα. Λίγοι οικονομολόγοι στην σύγχρονη μνήμη μπορούν να ανταγωνιστούν τον αντίκτυπό του στο πεδίο. Ήταν ένας από τους πιο γνωστούς οικονομολόγους της εποχής του, και ακόμα και σήμερα, δεκαετίες μετά την κορυφαία ερευνητική του παραγωγή, εξακολουθεί να κατατάσσεται στην 13η θέση [3] κατά αναφορές στην λίστα των οικονομολόγων των Ερευνητικών Εργασιών στην Οικονομία (Research Papers in Economics). Ο Feldstein προώθησε μια αναγέννηση στην εμπειρική, πολιτικά προσανατολισμένη έρευνα μέσω του σημαίνοντος έργου του για τα δημόσια οικονομικά˙ μέσω των μαθητών του, οι οποίοι συμπεριλάμβαναν τον Lawrence Summers, τον Raj Chetty και τον Jeffrey Sachs˙ και κυρίως μέσω της τριετούς ηγεσίας του στο Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών (National Bureau of Economic Research), το οποίο μεταμορφώθηκε από ένα νυσταγμένο ακαδημαϊκό ινστιτούτο στην ραχοκοκαλιά της σύγχρονης εμπειρικής οικονομικής έρευνας. Το Καλοκαιρινό Ινστιτούτο του γραφείου, ειδικότερα, έχει γίνει ο χώρος που οι ερευνητές μαθαίνουν τις νέες ιδέες προτού φτάσουν στο ακαδημαϊκό κύκλωμα.

Ο Feldstein δημοσίευσε ίσως το πιο διάσημο βιβλίο του το 1980, παρουσιάζοντας το «Feldstein-Horioka puzzle». Μαζί με τον συν-συγγραφέα του, Charles Horioka, έδειξε ότι το επίπεδο δημόσιας και ιδιωτικής αποταμίευσης μιας χώρας συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το επίπεδο των δημοσίων και ιδιωτικών υλικών επενδύσεων. Το αποτέλεσμα Feldstein-Horioka μπορεί να φανεί προφανές, αλλά είναι πραγματικά εκπληκτικό. Ένας λογικός επενδυτής επιδιώκει προφανώς τη μεγαλύτερη απόδοση, έτσι τα χρήματα θα πρέπει να εισρέουν στις χώρες όπου οι επενδύσεις είναι πιο κερδοφόρες, αντί να παραμείνουν στην χώρα του ιδιοκτήτη. Εάν ανακαλυφθούν τεράστια νέα κοιτάσματα ορυκτών στην Αυστραλία, για παράδειγμα, αναμένεται ότι η προκύπτουσα επενδυτική άνθηση θα χρηματοδοτηθεί μέσω αποταμιεύσεων από όλο τον κόσμο, όχι μόνο από την Αυστραλία. Αυτό όντως συμβαίνει, αλλά όπως παρατηρούν οι Feldstein και Horioka, οι χώρες φαίνεται να εξαρτώνται πολύ περισσότερο από την δική τους αποταμίευση για τις εθνικές επενδύσεις από όσο θα περίμενε κανείς λόγω της ποικιλίας των παγκόσμιων ευκαιριών. Ισχυρίστηκαν ότι οι διεθνείς κεφαλαιαγορές δημιουργούν πολύ περισσότερη τριβή στους επενδυτές από ό, τι οι εγχώριες κεφαλαιαγορές, και ότι οι παγκόσμιες κεφαλαιαγορές δεν είναι έτσι τόσο ανοιχτές όσο κανείς μπορεί να νομίζει. Αρχικά, οι οικονομολόγοι αμφισβήτησαν ότι μια τέτοια ωμή εξήγηση θα μπορούσε να είναι σωστή, δεδομένων των τεράστιων ροών κεφαλαίων που φαίνεται να πηγαίνουν πέρα-δώθε σε όλο τον κόσμο. Αλλά αγωνίστηκαν να βρουν μια καλύτερη εξήγηση.

Πράγματι, από το 1980, οικονομολόγοι έχουν δημοσιεύσει εκατοντάδες εργασίες σε κορυφαία περιοδικά προσπαθώντας να αποδείξουν ότι ο Feldstein κάνει λάθος και εκατοντάδες ακόμη ισχυρίζονται ότι ακόμα και αν είχε σωστά τα δεδομένα, η λογική του ήταν λανθασμένη. Το αποτέλεσμα αυτής της λογοτεχνίας είναι, μιλώντας γενικά, ότι τα πρωτότυπα αποτελέσματα του Feldstein αποδείχτηκαν εκπληκτικά ανθεκτικά και ότι αποτελούν ένα σημαντικό αντίθετο σημείο στην άποψη ότι οι ξένοι θα δανείζουν πάντοτε ελεύθερα για καλά [επενδυτικά] σχέδια οπουδήποτε. Σήμερα καταλαβαίνουμε καλύτερα έναν από τους παράγοντες που ο Feldstein ίσως να είχε υποτιμήσει, δηλαδή ότι μεγάλα τμήματα των περισσότερων σύγχρονων οικονομιών ουσιαστικά δεν είναι εντός συναλλαγών και ότι οι τριβές αυτές διαχέονται στις κεφαλαιαγορές. Αλλά με την πάροδο των ετών, εκείνοι που έχουν διακηρύξει ως λελυμένο το παζλ Feldstein-Horioka [4] το έκαναν με δικό τους μέγα κίνδυνο. Η κρίση του ευρώ το 2010 ήταν απλώς η τελευταία υπενθύμιση ότι το να διατηρούνται μεγάλα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών συχνά τελειώνει με δάκρυα.

Σχετικά, ο Feldstein εργάστηκε μάταια τα τελευταία χρόνια για να εξηγήσει [5] στην διοίκηση Trump ότι το εμπορικό ισοζύγιο είναι ένα μακροοικονομικό φαινόμενο που εξαρτάται από τα επίπεδα αποταμίευσης και επενδύσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Χωρίς να αλλάξουμε αυτά τα θεμελιώδη στοιχεία, το να χτυπάμε την Κίνα και το Μεξικό είναι σαν να πιέζουμε ένα μπαλόνι: Τα διμερή ελλείμματα των ΗΠΑ θα μεταναστεύσουν απλώς σε άλλες περιοχές.

ΕΝΑΣ ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΚΑΜΒΑΣ

Ως αληθινός μελετητής, ο Feldstein εκτιμούσε την ανοικτή συζήτηση. Αν και οι δικές του απόψεις ήταν [κοντά] στην οικονομική κεντροδεξιά, κατάλαβε ότι οι ιδέες μεταβάλλονται, τα δεδομένα αλλάζουν και η οικονομία είναι μια εξελισσόμενη επιστήμη. Ήταν μια φωνή λογικής και μετριοπάθειας. Θα έθετε την υπόθεσή του, αλλά μετά θα συζητούσε, και θα σεβόταν τα αντεπιχειρήματα των αντιπάλων του. Ναι, κέρδισε όλα τα βραβεία που είχε ο Αμερικανικός Οικονομικός Σύλλογος (American Economic Association) και, το 2004, εξελέγη πρόεδρος του σώματος. Παρά την επιτυχία του, ανέκαθεν βασιζόταν στην δύναμη της λογικής του, όχι στην ισχύ του στην επιστήμη, για να θέσει την υπόθεσή του.

Μια εξαιρετικά παραγωγική διάνοια, ο Feldstein παρήγαγε κυριολεκτικά εκατοντάδες σοβαρές ακαδημαϊκές εργασίες, ενώ παράλληλα επεξεργάστηκε και έγραψε δεκάδες βιβλία. Όσοι από εμάς παλεύουμε να γράψουμε έστω και μια ή δυο ακαδημαϊκές εργασίες ετησίως θα μπορούσαμε να κοιτάξουμε μόνο με δέος το ξεχείλισμα των ιδεών του.

Ο Feldstein αντιμετώπισε την τελική ασθένειά του με χάρη. Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους του είχαν λίγες ενδείξεις ότι οτιδήποτε πήγαινε σοβαρά άσχημα, και συνέχισε να γράφει και να μιλά με διορατικότητα και σαφήνεια μέχρι το τέλος. Η πρώτη ένδειξη μού ήρθε στα μέσα Μαρτίου του τρέχοντος έτους, όταν μου ζητήθηκε να γράψω και να παρουσιάσω στην θέση του την τιμητική διάλεξη του G-30 στην ετήσια συνάντηση Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου-Παγκόσμιας Τράπεζας. Γνώριζα αρκετά καλά τον Feldstein για να ξέρω ότι ποτέ δεν θα απέφευγε μια σημαντική επαγγελματική δέσμευση. Δεν του μίλησα άμεσα, αλλά μου είπαν ότι ο τίτλος της ομιλίας του ήταν «Είναι αυτή η αρχή του τέλους;».

Δεν ήξερα τι είχε κατά νου -απλώς ότι ο Feldstein είχε ένα διάσημο χάρισμα για την ανίχνευση οικονομικών προβλημάτων πολύ πριν από τους υπόλοιπους. Μη όντας σίγουρος τι να κάνω, προσάρμοσα τον τίτλο του στο «Είναι αυτή η αρχή του τέλους της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών;» [6] Αυτό ήταν σίγουρα πολύ στενότερο από το θέμα του Feldstein˙ μπορεί κανείς μόνο να μαντέψει πόσο πλουσιότερο καμβά θα είχε ζωγραφίσει.

Ο θάνατος του Feldstein αφήνει ένα τεράστιο κενό στον ακαδημαϊκό χώρο και στον κόσμο μιας αιτιολογημένης, ορθολογικής δημόσιας συζήτησης.

(Μπορείτε να διαβάσετε μια επιλογή από το ευρύ φάσμα περαιτέρω αφιερώσεων για αυτόν τον λαμπρό, στοργικό και ενεργητικό άνθρωπο στην ιστοσελίδα του Τμήματος Οικονομικών του Χάρβαρντ [7]).

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2019-07-22/true-sc...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-04-18/feds-unconventional-m...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/1999-03-01/self-help-guide-emerg...
[3] https://ideas.repec.org/top/top.person.all.html
[4] https://www.brookings.edu/bpea-articles/current-account-deficits-in-the-...
[5] https://www.nber.org/feldstein/projectsyndicateapr252017.html
[6] https://group30.org/publications/detail/4590
[7] https://economics.harvard.edu/news/memoriam-martin-s-feldstein-1939-2019

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition