Γιατί ο πρόεδρος Essebsi και η Τυνησία ξεχώρισαν

Την περασμένη Πέμπτη, ο Beji Caid Essebsi, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τυνησίας, πέθανε σε στρατιωτικό νοσοκομείο σε ηλικία 92 ετών. Ο θάνατός του συνέπεσε με μια εθνική εορτή ιδιαίτερης απήχησης: Η Ημέρα της Δημοκρατίας, που μνημονεύει την ίδρυση της σύγχρονης Τυνησίας στις 25 Ιουλίου του 1957, όταν η χώρα καταργούσε τη μοναρχία της και έγινε μια δημοκρατία.

Ο Essebsi είχε σημαντική σχέση με τα γεγονότα του 1957. Ανήκε στο κόμμα και στην κυβέρνηση του πρώτου προέδρου της Δημοκρατίας της Τυνησίας, Habib Bourguiba, ο οποίος ήταν από τους σημαντικότερους -και πιο έντονα κοσμικούς- εθνικιστές στον αραβόφωνο κόσμο. Ο Bourguiba ήταν φίλος με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, John F. Kennedy, και την Jackie Kennedy. Έκανε πρωτοσέλιδα επειδή έπινε χυμό πορτοκαλιού στην τηλεόραση στη μέση της ημέρας κατά την διάρκεια του ραμαζανιού, καθώς και για τις πολιτικές του κατά της μαντήλας. Λιγότερο διάσημες, αλλά πιο βαθιές, ήταν οι αλλαγές που έκανε ο Bourguiba στην οικονομία της Τυνησίας και στον κοινωνικό ιστό -μεταρρυθμίσεις που ώθησαν την Τυνησία να γίνει μια από τις πιο ανεπτυγμένες και μορφωμένες χώρες του μουσουλμανικού κόσμου.

Ο Essebsi στο Παρίσι, τον Δεκέμβριο του 2016. Romain GAILLARD / REA / Redux
--------------------------------------------------------------------

Ο Essebsi ήταν ένα εδραιωμένο κομμάτι της κυβέρνησης του Bourguiba, εμπλεγμένος στενά στην εφαρμογή των πολιτικών εκκοσμίκευσης, προωθώντας την οικονομική ανάπτυξη και υπερασπιζόμενος τις αποφάσεις του Bourguiba. Έχει διατελέσει διευθυντής της εθνικής ασφάλειας, υπουργός Εξωτερικών, και σε άλλες ανώτερες θέσεις τόσο υπό τον Bourguiba όσο και υπό τον διάδοχό του, Zine el-Abidine Ben Ali, έως ότου αποχώρησε από την κυβέρνηση, πίσω στο 1994.

Ο χρόνος ου διάλεξε ο Essebsi ήταν τυχερός. Ο Ben Ali ήταν ένας διεφθαρμένος αυταρχικός που ο λαός του τον απεχθανόταν -τόσο πολύ ώστε μια λαϊκή εξέγερση γνωστή ως η Επανάσταση των Γιασεμιών τον ανέτρεψε τον Ιανουάριο του 2011. Το 2014, ένα ανεξάρτητο δικαστήριο που ονομάστηκε Επιτροπή Αλήθειας και Αξιοπρέπειας άρχισε να ερευνά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της κυβέρνησης της Τυνησίας από το 1955. Η Επιτροπή κατέστησε τον Essebsi υπεύθυνο για καταστολή των αντιφρονούντων κατά την διάρκεια της θητείας του ως διευθυντής εθνικής ασφάλειας, μετά από μια απόπειρα κατά της ζωής του Bourguiba, το 1963. Αλλά αυτό το εύρημα δεν έκανε τον Essebsi να χάσει την εμπιστοσύνη των Τυνήσιων, που τον έβλεπαν ως σταθεροποιητική δύναμη κατά την διάρκεια των δύσκολων και συχνά χαοτικών ετών μετά το 2011.

Ως παλαιός πολιτικός, ο Essebsi ήταν ένας φυσικός δεσμός με το παρελθόν της Τυνησίας -ειδικά με την εποχή του Bourguiba, την οποία πολλοί Τυνήσιοι θυμούνται με αγάπη. Όταν οι επαναστάτες έστειλαν τον Μπεν Αλί να τα μαζεύει τον Ιανουάριο του 2011, απομάκρυναν γρήγορα τις εικόνες του από δημόσιους χώρους και κτίρια, και τα προσφάτως ελεύθερα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν εξαγριωμένα τις καταχρήσεις και την διαφθορά του. Τώρα ένα άγαλμα του Bourguiba σε ένα άλογο στέκει πάνω από την λεωφόρο Bourguiba και κοιτάζει στην καρδιά της Τύνιδας, όπου έγιναν τόσα πολλά από τις διαμαρτυρίες. Ο Essebsi έφερε αυτό το άγαλμα πίσω στην πρωτεύουσα το 2016 από την προηγούμενη εξορία του στην La Goulette. Δεν επευφημούν όλοι τον πρώτο Πρόεδρο της Δημοκρατίας και πολλοί νέοι Τυνήσιοι επικρίνουν την επιστροφή στην εξουσία των ελίτ από το προηγούμενο καθεστώς. Αλλά πολλοί Τυνήσιοι έβλεπαν την σύνδεση του Essebsi με τον Bourguiba ως μια σύνδεση με μια υπερήφανη περίοδο προόδου -μια περίοδο που προσέφερε έμπνευση καθώς η χώρα βάδιζε στο άγνωστο.

Ο Essebsi επέστρεψε στην πολιτική της Τυνησίας μετά από μια μακρά συνταξιοδότηση προκειμένου να ωθήσει την χώρα του μέσα από μια δεκαετία οχλαγωγίας. Όπως ο Ηρακλής, τον οποίο οι Έλληνες εξίσωναν με τον Καρθαγένη θεό Melqart, [ο Essebsi] σκότωσε τον πολυκέφαλο Κέρβερο της πολιτικής της Μέσης Ανατολής. Έδειξε ότι δεν χρειάζεται απαραίτητα να αναπτυχθεί μια νέα αντιδημοκρατική κυβέρνηση από τις ρίζες μιας προηγούμενης. Ως πρωθυπουργός μιας μεταβατικής κυβέρνησης το 2011, ο Essebsi παρέδωσε ελεύθερα τα ηνία της κυβέρνησης σε έναν πρώην αντίπαλο, το κόμμα Ennahda. Ο ηγέτης του κόμματος ήταν ένας χαρισματικός στοχαστής, ο Rached Ghannouchi, ο οποίος δεν είχε επίσημη κυβερνητική θέση αλλά διέθετε μεγάλη δύναμη και κατείχε την υποστήριξη των αγροτών, των συντηρητικών και θρησκευόμενων Τυνήσιων, μεταξύ άλλων. Ο Essebsi θα μπορούσε να είχε επιλέξει να συντρίψει ή να υπονομεύσει το Ennahda με την βία. Αντ’ αυτού, σχημάτισε το δικό του κοσμικό κόμμα, το Nidaa Tounes, και κέρδισε τις εκλογές το 2014. Τα Nidaa Tounes και Ennahda σχημάτισαν συνασπισμό και κυβέρνησαν την Τυνησία μαζί.

Αυτές ήταν οι κρίσιμες αποφάσεις -να αποχωρήσει από την εξουσία, να ανταγωνιστεί με το Ennahda ως πολιτικός αντίπαλος και όχι ως υπαρξιακός εχθρός και στην συνέχεια να συνεργαστεί- μέσω των οποίων ο Essebsi συνέβαλε στην διατήρηση της μετάβασης της Τυνησίας στην δημοκρατία. Οι ίδιες ενέργειες συνέβαλαν στην αποτροπή κάθε πειρασμού για μια κοσμική στρατιωτική κατάληψη [της εξουσίας]. Σήμερα το Ennahda ονομάζεται Μουσουλμάνοι Δημοκράτες, παραμένει πλήρως εμπλεκόμενο στην πολιτική της Τυνησίας και μπορεί να φτάσει να μοιάζει με τους Χριστιανοδημοκράτες της σύγχρονης Γερμανίας.

Η επανάσταση των Γιασεμιών στην Τυνησία, που σήμερα ονομάζεται από τους περισσότερους Τυνήσιους απλώς η Thawra (εξέγερση), ξεκίνησε με την αυτοκτονία ενός πωλητή φρούτων που λεγόταν Mohamed Bouazizi το 2010˙ έγινε μια λαϊκή κατακραυγή κατά της διαφθοράς και της έλλειψης εκπροσώπησης˙ και συνέχισε να πυροδοτεί την φλόγα της Αραβικής Άνοιξης. Όπως μια πυρκαγιά, αυτή η φλόγα εξαπλώθηκε στην Αίγυπτο, την Υεμένη, την Συρία και ακόμη και στον πλούσιο Κόλπο. Σήμερα, οι φλόγες είναι κατά κύριο λόγο εξαντλημένες και έχουν αφήσει καταστροφή σε πολλά μέρη. Η Συρία και η Υεμένη βυθίστηκαν σε τρομερούς εμφύλιους πολέμους. Οι περισσότερες από τις μοναρχίες, από το Μαρόκο έως τον Κόλπο, έμειναν σταθερές με περιορισμένες μεταρρυθμίσεις. Πολλοί στο Σουδάν και την Αλγερία, παίρνοντας την Τυνησία ως πρότυπο, εξακολουθούν να έχουν ελπίδα για επιτυχία.

Η Τυνησία ξεχωρίζει στο τέλος της εποχής που η ίδια ξεκίνησε, όπως ακριβώς έκανε και στην αρχή. Οι μελετητές [1] ήδη αποκαλούν την Τυνησία μια ανωμαλία και συζητούν το γιατί έπρεπε να είναι έτσι: Από όλες τις χώρες που διήλθαν από την Αραβική Άνοιξη, γιατί είναι η Τυνησία εκείνη που κατάφερε να δημιουργήσει ένα πραγματικά δημοκρατικό σύστημα, με ελεύθερες εκλογές και μια κοσμική, συνταγματική κυβέρνηση ;

Ορισμένοι λόγοι μπορεί να είναι διαρθρωτικοί ή δημογραφικοί. Η Τυνησία έχει μια καλά ανεπτυγμένη μεσαία τάξη. Εκτός από κάποιους θύλακες Βέρβερων και Ιμπάντι Μουσουλμάνων και Εβραίων, σχεδόν όλοι οι Τυνήσιοι αυτοχαρακτηρίζονται ως Σουνίτες Μουσουλμάνοι Άραβες και δεν χωρίζονται σε σεχταριστικές ή θρησκευτικές γραμμές. Οι Τυνήσιοι είναι πολύ μορφωμένοι. Και επίσης η πολιτική ιστορία της χώρας παρέχει και άλλες εξηγήσεις. Οι Τυνήσιοι είχαν αγκαλιάσει το είδος της εκκοσμίκευσης του Bourguiba ως μέρος του εθνικού χαρακτήρα τους. Ο Essebsi, η ομάδα των τεχνοκρατών του, και η στρατιωτική ηγεσία ενσωμάτωσαν αυτό το ήθος. Κατά την διάρκεια της επανάστασης των Γιασεμιών, ο τυνησιακός στρατός επέλεξε τελικά να προστατεύσει τον λαό της Τυνησίας και όχι να ακολουθήσει τις εντολές του Μπεν Αλί να πυροβολήσει εναντίον του. Ο Essebsi, με το να υποστηρίξει έναν ουδέτερο στρατό, βοήθησε να εξασφαλιστεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Μόλις οι τροχοί κινήθηκαν από το 2011 έως το 2016, η Τυνησία κατόρθωσε να σχεδιάσει διάφορες ειρηνικές μεταβιβάσεις εξουσίας, να καταρτίσει και να επικυρώσει ένα δημοκρατικό σύνταγμα, και στην πορεία να ξεπεράσει το πολιτικό αδιέξοδο μέσω της ενεργού συμμετοχής οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

Όσο σημαντικός και να είναι κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες από μόνος του, η μόνη μεταβλητή που τελικά τα συνδύασε με τον σωστό τρόπο για να παραγάγει την εκκολαπτόμενη δημοκρατία της Τυνησίας ήταν η ηγεσία του Essebsi. Η απόφασή του να επανέλθει στην πολιτική σε μια επικίνδυνη εποχή για πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους, το ότι απέφυγε την στρατιωτική βία, το ότι παρέδωσε τα ηνία στο Ennahda, το ότι πήρε πίσω τα ίδια ηνία με τον δύσκολο τρόπο -σχηματίζοντας ένα πολιτικό κόμμα, οικοδομώντας ένα εκλογικό σώμα και εισερχόμενος σε έναν συνασπισμό με τους αντιπάλους του- και το κύρος του ως ο συνεχής δεσμός με το παρελθόν της Τυνησίας ως υπερήφανης και σύγχρονης δημοκρατίας, όλα συνέβαλαν στην ανάδυση της Τυνησίας ως η αληθινή ιστορία επιτυχίας [2] της Αραβικής Άνοιξης.

Ο Essebsi δεν είναι πια ζωντανός, αλλά η δημοκρατία που δημιούργησε ο ίδιος και ο τυνησιακός λαός -ζωηρή, μπερδεμένη και θαυμάσια- θα επιβιώσει πέραν αυτού. Το δικό του είναι ένα παράδειγμα που δύσκολα μπορεί κάποιος να ακολουθήσει.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2019-07-29/why-president...

Σύνδεσμοι:
[1] https://cup.columbia.edu/book/tunisia/9780231179508
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2017-07-06/tunisia-succe...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition