Η μακρά πορεία της Κίνας προς την τεχνολογική υπεροχή

Μέχρι πρόσφατα, οι αμερικανικές αντιλήψεις για την κινεζική τεχνολογία τείνουν να είναι είτε ελπιδοφόρες είτε απορριπτικές. Από την ελπιδοφόρα πλευρά, η επανάσταση της πληροφορικής θεωρήθηκε ως μια σίγουρη κίνηση προς μεγαλύτερες ελευθερίες [1]. «Φανταστείτε αν το Internet καθιερωνόταν στην Κίνα», είπε ο George W. Bush σε ένα προεδρικό ντιμπέιτ το 1999. «Φανταστείτε πώς θα εξαπλωθεί η ελευθερία». Ορισμένοι παρατηρητές σημείωσαν τις σημαντικές κλοπές και τις απομιμήσεις από αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες, αλλά η κινεζική τεχνολογία γενικά θεωρήθηκε ότι αντιπροσωπεύει μικρή ή καθόλου ανταγωνιστική απειλή, με τους αναλυτές να εξηγούν -όπως το έθεσε ο τίτλος του περιοδικού Harvard Business Review το 2014- «γιατί η Κίνα δεν μπορεί να καινοτομήσει».

Πινακίδες που διαφημίζουν το 5G και την China Unicom αναρτώνται στην Σαγκάη, τον Απρίλιο του 2019. Aly Song/REUTERS
----------------------------------------------------------

Όμως, η Κίνα ανέβηκε γρήγορα στην αλυσίδα [προστιθέμενης] αξίας [2], δημιουργώντας βιομηχανίες παγκόσμιας κλάσης σε όλα, από την [τεχνολογία] 5G και την τεχνητή νοημοσύνη έως την βιοτεχνολογία και την κβαντική υπολογιστική. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν τώρα ότι η Κίνα θα μπορούσε να εκτοπίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως η κορυφαία τεχνολογική δύναμη στον κόσμο. Και πολλοί νομοθέτες των ΗΠΑ θεωρούν αυτή την προοπτική ως μια υπαρξιακή απειλή [3] προς την οικονομική και στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ. «Πολύ επικίνδυνη», είπε πρόσφατα ο πρόεδρος Donald Trump όταν μιλούσε για την κινεζική εταιρεία τηλεπικοινωνιών, Huawei˙ ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, John Bolton, προειδοποίησε για ένα «τσιπ από την Μαντζουρία».

Ωστόσο, εάν η ταχεία τεχνολογική πρόοδος της Κίνας προκάλεσε σοκ στους περισσότερους παρατηρητές στις Ηνωμένες Πολιτείες, για τους Κινέζους ηγέτες αντικατοπτρίζει μια κίνηση που χρονολογείται από τις αρχές της Λαϊκής Δημοκρατίας. Ο πρόεδρος Xi Jinping περιέγραψε έναν τρομερό στόχο για την κινεζική τεχνολογία: «Να φτάσει, και να ξεπεράσει». Αλλά αυτή η φιλοδοξία, συντομευμένη ως ganchao στα κινέζικα, υπήρξε από καιρό ένας από τους καθοριστικούς στόχους του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος˙ παραμένει το ουσιαστικό πλαίσιο για την κατανόηση της φιλοδοξίας της Κίνας να γίνει μια τεχνολογική υπερδύναμη σήμερα, φέρνοντας μαζί τις κληρονομιές του μαρξισμού, του μαοϊσμού και την βασανιστική επιδίωξη του εκσυγχρονισμού από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ). Στο μυαλό των ηγετών της Κίνας, από τον Μάο Τσε Τουνγκ μέχρι τον Σι Τζινπίνγκ, η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι μόνο μέσο οικονομικής και στρατιωτικής ικανότητας, αλλά και ιδεολογικός στόχος από μόνη της -προσφέροντας την τελική απόδειξη της αποκατάστασης της Κίνας ως μεγάλης δύναμης μετά από δεκαετίες αγώνα.

«ΦΤΑΣΕ ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΕ»

Πολύ πριν ο Donald Trump και ο Xi Jinping ξεκινήσουν τον εμπορικό τους πόλεμο, η ιστορική εμμονή του ΚΚΚ στην προηγμένη τεχνολογία προέκυψε από έναν συνδυασμό νοσταλγίας για την χαμένη αυτοκρατορική δόξα της Κίνας και δέους για τον σοβιετικό εκσυγχρονισμό. Ο Μάο, όπως κι άλλοι Κινέζοι επαναστάτες και μεταρρυθμιστές, απέδωσαν το ότι η χώρα έχει μείνει πίσω, μερικώς στην ανικανότητά της να συμβαδίζει με τις διεθνείς τεχνολογικές εξελίξεις. Και παρακολούθησε τους ηγέτες στη Μόσχα να χαράζουν την πορεία τους προς την τεχνολογική πρόοδο.

Αρχικά, η Κίνα του Μάο έλαβε εκτεταμένη τεχνολογική και τεχνική βοήθεια [4] από τον σοβιετικό «μεγαλύτερης ηλικίας αδελφό». Το 1957, ο σοβιετικός ηγέτης, Νικήτα Χρουστσόφ, δήλωσε ότι ο στόχος του ήταν να «φτάσει και να ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες». Ο Μάο πήρε την ιδέα και την έκανε δική του, βάζοντας την κινεζική παραλλαγή του στόχου του Χρουστσόφ -ganchao-στην καρδιά των φιλοδοξιών του ΚΚΚ. Ο ίδιος οραματίστηκε την «συντριπτική υπεροχή» του σοσιαλιστικού κόσμου στην επιστήμη και την τεχνολογία και κατέληξε να δει την τεχνολογική ισχύ ως κεντρική στην οικονομική, ιδεολογική και γεωπολιτική ισχύ -την άποψη «φτάνω και ξεπερνώ» που οι ηγέτες του ΚΚΚ συνεχίζουν να έχουν και σήμερα.

Η κινεζική προσαρμογή του «φτάνω και ξεπερνώ» γρήγορα έγινε πυρετώδης και ουτοπική. Ο Μάο, ανυπόμονος [5] να αναπτυχθεί ταχύτερα από την ανυπόφορη Σοβιετική Ένωση, ανακοίνωσε στις αρχές του 1958 ότι η Κίνα θα κάνει ένα Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός, στο οποίο «η πολιτική και η τεχνολογία πρέπει να είναι ενωμένες». Το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός –μια μαζική εκστρατεία ταχείας εκβιομηχάνισης και κολεκτιβοποίησης της χώρας-έληξε σε έναν καταστροφικό λιμό που σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Ακόμα και τότε, το ΚΚΚ δεν εγκατέλειψε το ganchao. Οι συνεχιζόμενες ανησυχίες για την στρατιωτική καθυστέρηση της Κίνας, όπως έγραψε ο Evan Feigenbaum [6], προκάλεσαν επανειλημμένες πιέσεις για τεχνολογική πρόοδο. Το 1975, ο ηγέτης Zhou Enlai εισήγαγε την έννοια των τεσσάρων εκσυγχρονισμών: Τον εκσυγχρονισμό της «γεωργίας, της βιομηχανίας, της εθνικής άμυνας, και της S&T (Science & Technology, Επιστήμης και Τεχνολογίας) … στις πρώτες θέσεις του κόσμου» μέχρι το έτος 2000. Και όταν ο Τσου και ο Μάο πέθαιναν το 1976, οι διάδοχοί τους, Hua Guofeng και Deng Xiaoping, επιχείρησαν «ένα νέο βήμα προς τα εμπρός» [7], με στόχο να βοηθήσουν την Κίνα «να φτάσει» με την εισαγωγή προηγμένης τεχνολογίας αξίας άνω των 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το εξωτερικό.