Ο αβέβαιος θρίαμβος της Ιταλίας επί του λαϊκισμού | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο αβέβαιος θρίαμβος της Ιταλίας επί του λαϊκισμού

Οι αναφορές περί καταστροφής του Matteo Salvini είναι εξαιρετικά υπερβολικές

Τον περασμένο μήνα, ο Matteo Salvini, ηγέτης του ιταλικού δεξιού λαϊκιστικού κόμματος Lega [1], προσπάθησε να κάνει μια Μακιαβελική κίνηση ισχύος. Ελπίζοντας να επωφεληθεί από την αυξανόμενη δημοτικότητά του, έριξε την δική του κυβέρνηση, με σαφή πρόθεση να εξαναγκάσει εκλογές που θα τον ξανάφερναν ως τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της Ιταλίας. Προς έκπληξη του ίδιου και των περισσότερων Ιταλών, ο παρατημένος εταίρος του συνασπισμού, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, στράφηκε και σχημάτισε μια νέα κυβέρνηση με το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα (DP), μέχρι τότε την κύρια αντιπολίτευση της κυβέρνησης.

Και έτσι ο Σαλβίνι έχει μετατρέψει αυτό που εμφανίστηκε ως μια στιγμή ιστορικού θριάμβου για την δεξιά, σε μια μεγάλη ευκαιρία για την αριστερά. Ο Σαλβίνι είχε κάνει αυτό που οι Ιταλοί αποκαλούν αυτογκόλ, έναν ποδοσφαιρικό όρο για τις ομάδες που βάζουν γκολ στον εαυτό τους κατά λάθος.

15092019-1.jpg

Ο Matteo Salvini στην Ρώμη, τον Αύγουστο του 2019. Remo Casilli / Reuters
---------------------------------------------------------------

«Η ιδέα της απομάκρυνσης της χώρας μας από μια εκτροπή στον επικίνδυνο, με βάση το μίσος, λαϊκισμό, επικράτησε», είπε [2] ο Nicola Zingaretti, ο γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος (Democratic Party, DP). Όταν αναγγέλθηκε ο νέος συνασπισμός, πολλοί σχολιαστές ανάσαναν ανακουφισμένοι για το ότι η Ιταλία πρόλαβε αυτό που κάποιοι φοβούνταν ότι θα ήταν η «Ορμπανοποίηση» της Ιταλίας ή αλλιώς η εμφάνιση μιας ακροδεξιάς κυβέρνησης με επικεφαλής τον Σαλβίνι, η οποία θα ακολουθούσε το νεο-αυταρχικό μοντέλο του Ούγγρου πρωθυπουργού, Βίκτορ Όρμπαν.

Αλλά το αν η νέα κυβέρνηση ανακόψει την άνοδο του δεξιού λαϊκισμού για περισσότερο [χρόνο] από προσωρινά θα εξαρτηθεί από την ικανότητά της να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο της Ιταλίας και να αναστρέψει κάποιες αρνητικές τάσεις που έχουν καταστήσει την χώρα έναν από τους ασθενέστερους κρίκους στην [αλυσίδα της] ΕΕ. Το να διορθωθούν όλα αυτά θα ήταν μια υπερβολική απαίτηση για οποιαδήποτε κυβέρνηση, πόσω μάλλον για μια [κυβέρνηση] που αποτελείται από δύο κόμματα –καθένα διχασμένο από σοβαρές εσωτερικές διαιρέσεις- που ήταν πικροί αντίπαλοι μέχρι πριν λίγες εβδομάδες. Με άλλα λόγια, αν η Ιταλία δεν αρχίσει να αντιμετωπίζει τα προβλήματα που άνοιξαν το δρόμο για την άνοδο του Σαλβίνι, η χώρα θα τον έχει να αγωνίζεται όταν θα διεξαχθούν οι επόμενες εκλογές.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΛΑΪΚΙΣΤΩΝ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ΑΕΠ της Ιταλίας ήταν το ίδιο με εκείνο του Ηνωμένου Βασιλείου. Τώρα είναι περισσότερο από 30% μικρότερο. Στην πραγματικότητα, είναι ακόμα περίπου 10% χαμηλότερο από ό, τι ήταν πριν από την οικονομική κρίση του 2007-08. Από την κρίση, η Ιταλία έγινε επίσης ο αγαπημένος προορισμός για πρόσφυγες που επιθυμούν να φτάσουν στην Ευρώπη από την Βόρεια Αφρική. Το 2012, μόνο 13.267 παράνομοι μετανάστες έφθασαν στους ιταλικούς λιμένες. Ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 170.000 το 2014 και 181.436 το 2016. Παράλληλα, σχεδόν τόσοι νεαροί Ιταλοί εγκαταλείπουν την χώρα για να αναζητήσουν την τύχη τους αλλού -μια σοβαρή διαρροή εγκεφάλων που αντικατοπτρίζει την ευρεία απαισιοδοξία μεταξύ πολλών Ιταλών για το μέλλον τους.

Αν και η μετανάστευση προς, και η μετανάστευση από, την Ιταλία ήταν αιτιωδώς άσχετες, μαζί δημιούργησαν, για τον μέσο Ιταλό, την εντύπωση μιας χώρας που κατευθυνόταν προς την λάθος κατεύθυνση. Αυτή η κακουχία προσέφερε την τέλεια ευκαιρία για τον Σαλβίνι, ο οποίος αγωνίστηκε με το σύνθημα «Πρώτα οι Ιταλοί!» και υποσχέθηκε να σταματήσει την παράνομη μετανάστευση. Επίσης, τροφοδότησε το Five Star, ένα αντισυστημικό κόμμα που ίδρυσε ο κωμικός Beppe Grillo, για να διεξάγει μια μακρά καμπάνια «Στα μούτρα σας!» ("Up Yours!") κατά του ιταλικού πολιτικού κατεστημένου.

Το πρόσωπο αυτού του κατεστημένου ήταν το DP, το κύριο κόμμα στην εξουσία μεταξύ 2013 και 2018. Ο διάδοχος του παλιού Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το DP, με την πάροδο του χρόνου κατέστη το κόμμα της δημοσιονομικής ευθύνης. Στην κυβέρνηση, προσπάθησε απελπισμένα να μεταρρυθμίσει την ιταλική οικονομία, τηρώντας ταυτόχρονα τους περιορισμούς των δαπανών που επέβαλαν οι Βρυξέλλες και οι ευρωπαϊκές τράπεζες, επιβάλλοντας μέτρα λιτότητας που υπέσκαψαν την δημοτικότητά του.

Στις εθνικές εκλογές του 2018, το «Πέντε Αστέρια» εμφανίστηκε ως το μεγαλύτερο κόμμα της Ιταλίας, με πάνω από το 32% των ψήφων. Η Lega του Salvini κέρδισε το 17% των ψήφων, από το 4% το 2013, και εμφανίστηκε ως ο φυσικός δευτερεύων συνεργάτης σε έναν συνασπισμό Πέντε Αστέρων-Λέγκας. Μόλις βρέθηκε στην κυβέρνηση, όμως, ο Σαλβίνι έκλεψε την παράσταση. Απαίτησε έξυπνα για τον εαυτό του την θέση του Υπουργού Εσωτερικών και άρχισε να επιστρέφει καραβιά μετά από καραβιά με πρόσφυγες, εξαγριώνοντας ανθρωπιστικές οργανώσεις αλλά κερδίζοντας αξιοπιστία στους συμπατριώτες του Ιταλούς.

Με την δύναμη της αυξανόμενης δημοτικότητάς του, ο Σαλβίνι μπόρεσε να σπρώξει την κυβέρνηση συνασπισμού προς τα δεξιά. Ήταν επίσης σε θέση να διασπάσει την βάση των Πέντε Αστέρων, [που είναι] ένα ετερόδοξο κίνημα αποτελούμενο από απογοητευμένους αριστερούς, δυσαρεστημένους νέους ανθρώπους, και πιο ηλικιωμένους ψηφοφόρους της εργατικής τάξης, οργισμένους σχετικά με το εμπόριο και την Ευρωπαϊκή Ένωση - με αμερικανικούς όρους, ένα μείγμα ψηφοφόρων του Bernie Sanders και του Donald Trum.

Η αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων έγινε εμφανής στις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν τον Μάιο. Η Lega σχεδόν διπλασίασε το μερίδιό της στην ψηφοφορία, λαμβάνοντας 34%, ενώ το Κίνημα των Πέντε Αστέρων έπεσε στο 17%. Με βάση την ισχύ του αποτελέσματος, σε αυτό που ορισμένοι περιέγραψαν ως «παραλήρημα παντοδυναμίας», ο Σαλβίνι έριξε την δική του κυβέρνηση στις 8 Αυγούστου. Υπέθεσε ότι θα ακολουθήσουν νέες εκλογές, στις οποίες θα εμφανιζόταν ως ο πιο ισχυρός πολιτικός στην Ιταλία.

Είχε ξεχάσει ότι στο σημερινό ιταλικό κοινοβούλιο, τα Πέντε Αστέρια και το DP έχουν περισσότερες από αρκετές θέσεις για μια λειτουργική πλειοψηφία. Και αν και ο συνασπισμός τους είναι ένας γάμος ευκαιρίας, το ταίριασμα είναι λιγότερο απίθανο από όσο φαίνεται. Περισσότεροι ψηφοφόροι των Πέντε Αστέρων αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί παρά ως δεξιοί. ΤοDP είχε αναζητήσει απεγνωσμένα μια συμμαχία με τα Πέντε Αστέρια το 2013, αλλά τα Πέντε Αστέρια απέρριψαν περιφρονητικά το αίτημα, αναγκάζοντας το DP να κυβερνά με το Forza Italia του πρώην πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Η κίνηση των Πέντε Αστέρων τότε ήταν κυνική, βασισμένη στον υπολογισμό ότι ένας αριστερο-δεξιός συνασπισμός θα αντιμετώπιζε προβλήματα και ότι οι αποτυχίες του θα δυσφημούσαν το DP στο κοινό. Αλλά όταν η δημοτικότητα των Πέντε Αστέρων σκόνταψε, το κόμμα ήταν περισσότερο από έτοιμο να διαπραγματευτεί.

15092019-2.jpg

Ο πρωθυπουργός Giuseppe Conte κατά την διάρκεια της ψήφου της εμπιστοσύνης στη νέα κυβέρνηση, στην Ρώμη, τον Σεπτέμβριο του 2019. Remo Casilli / Reuters
------------------------------------------------------

ΜΗΝ ΣΤΑΜΑΤΑΤΕ ΝΑ ΥΠΟΛΟΓΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΣΑΛΒΙΝΙ

Το αβίαστο λάθος του Salvini μπορεί να λειτουργήσει προς όφελός του. Η έλευση μιας νέας κυβέρνησης τον σώζει από το να ευθύνεται για τα μέτρια αποτελέσματα των 14 μηνών του συνασπισμού στην εξουσία. Αν και τα προβλήματα που προκάλεσαν την άνοδό του ήταν αρκετά αληθινά, οι λύσεις του ήταν σε μεγάλο βαθμό κούφια δημαγωγία.

Η επιστροφή των μεταναστών αποδείχτηκε πολύ πιο εύκολη από την επανεκκίνηση της ιταλικής οικονομίας. Το επίκεντρο του οικονομικού σχεδίου της Lega ήταν να μειώσει την ηλικία συνταξιοδότησης στην Ιταλία από τα 66 έτη και, σε ορισμένες περιπτώσεις να ενθαρρύνει τους εργαζόμενους να συνταξιοδοτηθούν στην δεκαετία των 50 ή στις αρχές της δεκαετίας των 60 ετών. Η πρόθεση ήταν να απελευθερωθούν θέσεις εργασίας για τους νέους, αλλά η μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης σε μια κοινωνία που γηράσκει ταχέως είναι καταστροφικά κακή ιδέα. Ένας μειούμενος αριθμός νεότερων εργαζομένων θα έπρεπε τότε να υποστηρίξει έναν όλο και μεγαλύτερο αριθμό συνταξιούχων. Το να διακοπεί ταυτόχρονα η ροή των μεταναστών, οι οποίοι γενικά είναι σε ηλικία εργασίας, σπρώχνει την απερισκεψία προς την τρέλα. Αντί να αναπτύσσεται, η ιταλική οικονομία άρχισε να συρρικνώνεται κατά την διάρκεια των 14 μηνών της κυβέρνησης Πέντε Αστέρων-Λέγκας.

Η νέα κυβέρνηση Πέντε Αστέρων-DP μπορεί να διορθώσει αυτή την κατάσταση μόνο με μεγάλο ρίσκο. Το εθνικό χρέος της Ιταλίας ανέρχεται σε 132% του ΑΕΠ της, περίπου 50 μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, αφήνοντας στην χώρα πολύ μικρό περιθώριο δανεισμού ή δαπανών για την τόνωση της ανάπτυξης. Η Ιταλία δαπανά περίπου τα μισά από όσα δαπανούν άλλα έθνη για Έρευνα και Ανάπτυξη. Μόνο το 23% των Ιταλών αποφοιτά από το πανεπιστήμιο, σε σύγκριση με το 33% των Αμερικανών και το 40% των Βρετανών πολιτών. Ταυτόχρονα, οι προσωπικοί φορολογικοί συντελεστές της Ιταλίας είναι μεταξύ των υψηλότερων στον κόσμο. Η αναστροφή της οικονομικής ύφεσης της χώρας πριν από τις επόμενες προγραμματισμένες εκλογές, το 2023, θα είναι ηράκλειος άθλος. Η δουλειά θα ήταν δύσκολη ακόμη και για μια αυτοδύναμη κυβέρνηση με ισχυρή εντολή, πόσω μάλλον για μια [κυβέρνηση] που περιλαμβάνει δύο κόμματα με μακρά ιστορία αμοιβαίας δυσπιστίας.

Ωστόσο, το ιταλικό εκλογικό σώμα μπορεί να ξεχάσει σύντομα τη μέτρια απόδοση της κυβέρνησης Πέντε Αστέρων-Λέγκας. Το 1994, ο Μπερλουσκόνι -ο ανερχόμενος λαϊκιστής εκείνης της εποχής- έγινε πρωθυπουργός. Λίγους μήνες αργότερα, ο συνεργάτης του συνασπισμού του, η Λέγκα, τράβηξε το χαλί κάτω από τα πόδια του και σχημάτισε κυβέρνηση με την αριστερά. Πολλοί το χάρηκαν. «Η επίδραση του χορού της γοητείας φθίνει», δήλωσε ο Marco Formentini, ο δήμαρχος του Μιλάνου, ενώ σήκωνε ένα ποτήρι σαμπάνια κατά την διάρκεια χριστουγεννιάτικων ευχών το 1994. Ωστόσο, ο δημοσιογράφος Indro Montanelli προειδοποίησε [4] ότι οι Ιταλοί δεν είχαν ακόμη εκτεθεί επαρκώς στον Μπερλουσκόνι για να δημιουργήσουν μια ανοσία σε αυτόν. Είχε δίκιο: Ο Μπερλουσκόνι επανεκλέχθηκε το 2001 και πάλι το 2008.

Ένας εξωτερικός παράγοντας που θα μπορούσε να κάνει μια σημαντική διαφορά στην τύχη του Σαλβίνι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ηγέτες στις Βρυξέλλες θα έκαναν σοβαρό λάθος εάν υποθέσουν ότι μπορούν να επιστρέψουν στο business as usual (στμ: καθημερινότητα ως συνήθως) τώρα που είναι ξανά στην εξουσία μια κυβέρνηση φιλική προς την ΕΕ. Εν μέρει, ο δεξιός λαϊκισμός έχει αυξηθεί επειδή το κοινωνικό συμβόλαιο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχει καταρρεύσει. Οι κωφεύοντες γραφειοκράτες της ΕΕ φαίνεται να ασχολούνται περισσότερο με την δημοσιονομική αυστηρότητα απ' όσο με την ποιότητα ζωής στις χώρες-μέλη. Είχαν ελάχιστη υπομονή με χώρες όπως η Ιταλία που αγωνίζονταν να πετύχουν τους στόχους της ΕΕ για το έλλειμμα. Ταυτόχρονα, η ΕΕ έχει αφήσει την Ιταλία (και άλλες χώρες πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα) μόνη της να αντιμετωπίσει τη μαζική μετανάστευση από την Αφρική.

Προκειμένου να υποβαθμιστεί σοβαρά ο Σαλβίνι -και όσοι είναι σαν κι αυτόν- η Ευρώπη πρέπει να επανεξετάσει τον Κανονισμό του Δουβλίνου, ο οποίος καθόρισε ότι οι αιτήσεις ασύλου πρέπει να διεκπεραιώνονται από τις χώρες στις οποίες φθάνουν οι αιτούντες, θέτοντας μια άδικη επιβάρυνση στην Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία –που είναι επίσης οι χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την συντριβή της περιόδου 2007-08. Η Ευρώπη πρέπει να δράσει συλλογικά για να μειώσει την ροή των προσφύγων, να καταπολεμήσει την παράνομη διακίνηση ανθρώπων, και να επεξεργαστεί τις περιπτώσεις των αιτούντων άσυλο. Στο ίδιο πνεύμα, πρέπει να επιδείξει μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά τα όρια των δαπανών, να ανησυχεί λιγότερο για τον πληθωρισμό, και να επιδιώξει μια οικονομική πολιτική περισσότερο προσανατολισμένη στην ανάπτυξη. Παραδόξως, η πρόσφατη επιβράδυνση της γερμανικής οικονομίας ενδέχεται να ευνοήσει αυτήν την προοπτική.

Με άλλα λόγια, αν η σημερινή κυβέρνηση και οι σύμμαχοί της στις Βρυξέλλες δεν λάβουν συγκεκριμένα, ουσιαστικά βήματα για την βελτίωση της ζωής των απλών Ιταλών, η αρπάγη του Σαλβίνι στην εξουσία μπορεί να αποδειχθεί ότι έχει καθυστερήσει, αλλά όχι εμποδιστεί.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/italy/2019-09-13/italys-precario...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/italy/2018-06-05/fall-and-rise-m...
[2] https://www.rassegneitalia.info/il-burattino-di-renzi-nicola-zingaretti-...
[3] https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/07/01/berlusconi-e-finito-ora-e-ga...
[4] https://www.foreignaffairs.com/about%3Ablank

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition