Ο Αμαζόνιος έρχεται στην Ρώμη

Για τρεις εβδομάδες τον Οκτώβριο, εκατοντάδες Καθολικοί επίσκοποι και ιερείς, κυρίως από τις χώρες της λεκάνης του ποταμού Αμαζονίου, συνήλθαν σε μια ειδική σύνοδο της Αγίας Έδρας. Η συνάντηση σηματοδότησε το βαθύ ενδιαφέρον του πάπα Φραγκίσκου για τους αυτόχθονες λαούς του τροπικού δάσους της Νότιας Αμερικής. Με τα ίδια του τα λόγια, ο πάπας ζήτησε «δραστικά μέτρα» [1] για να αποτραπεί περαιτέρω ζημιά σε αυτές τις κοινότητες. «Κάθε είδους αδικία και καταστροφή», είπε [2], «έχει ασκηθεί επάνω σε αυτούς τους ανθρώπους». Ο Φραγκίσκος γνώριζε ότι αυτή η σύνοδος θα αναστατώσει ορισμένους παραδοσιακούς πιστούς που έχουν λίγη υπομονή για την ηθική επένδυσή του στην προστασία των ιθαγενών ομάδων. Παρόλο που οι αντίπαλοί του δημιούργησαν ασεβείς περισπασμούς, ο πάπας επέμεινε στην προώθηση μιας ατζέντας που διευκολύνει συγκεκριμένα κέρδη για αξιωματούχους, ακτιβιστές, και ηγέτες κοινοτήτων αφοσιωμένους στην σωτηρία του Αμαζονίου.

Ο πάπας Φραγκίσκος φτάνει σε μια σύνοδο για τον Αμαζόνιο, στην Πόλη του Βατικανού, τον Οκτώβριο του 2019. Stefano Dal Pozzolo / Contrasto / Redux
-----------------------------------------------------------------------

Ο πάπας έχει σημαντική αιτία για συνεγείρεται. Στην Βραζιλία, μια αύξηση των πυρκαγιών κατά 80% [3] φέτος οδήγησε στη μεγαλύτερη αποδάσωση του Αμαζονίου σε περισσότερο από μια δεκαετία. Οι αυτόχθονες κοινότητες αγωνίζονται να αποτρέψουν την παράνομη καταπάτηση των ανθρακωρύχων, των αγροτών, των κτηνοτρόφων, των κτηματιών, και των υλοτόμων, μεταξύ άλλων, με τις κυβερνήσεις και τις δυνάμεις ασφαλείας συχνά να «κοιτάζουν αλλού». Η διαμαρτυρία εναντίον αυτών των εισβολών μπορεί να είναι θανατηφόρα. Στην Βραζιλία, 57 υπερασπιστές του δάσους δολοφονήθηκαν το 2017 και 20 το 2018. Ένας ηγέτης της Guajajara πυροβολήθηκε [4] νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Ορισμένα από τα θύματα ήταν ιεραπόστολοι: Μετά από 39 χρόνια στο Αμαζόνιο, η Ντόροθι Στανγκ [5] πυροβολήθηκε στην Βραζιλία επειδή διαμαρτυρήθηκε για την επέκταση των αγροκτημάτων. Ο Βρετανός ιερέας Paul McAuley [6], ο οποίος δίδαξε τους αυτόχθονες φοιτητές σχετικά με την υπεράσπιση του περιβάλλοντος, κάηκε μέχρι θανάτου φέτος στο Περού.

Ο πάπας συγκάλεσε αυτή την σύνοδο -έναν μηχανισμό για τους επισκόπους ώστε να συμβουλεύουν τον ποντίφικα σε εκκλησιαστικά θέματα- όχι μόνο για να συζητήσουν την ενίσχυση της εκκλησίας στον Αμαζόνιο αλλά και να εμπνεύσουν τον κόσμο ώστε να πάρει στα σοβαρά την δεινή κατάσταση των ιθαγενών ομάδων. Ο πάπας πιστεύει ότι οι βιώσιμες πρακτικές και ο τρόπος ζωής των αυτοχθόνων λαών κατέχουν χρήσιμα διδάγματα για τις σύγχρονες κοινωνίες που αντιμετωπίζουν την απειλή της κλιματικής αλλαγής. Οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν ότι η βιοποικιλότητα διατηρείται καλύτερα [7] στις περιοχές του δάσους που προορίζονται για τους ιθαγενείς (σχεδόν το ήμισυ του τροπικού δάσους του Αμαζονίου είναι υπό κάποια μορφή προστασίας). Εκτός από τους επισκόπους και ιερείς, ο πάπας προσκάλεσε «ελεγκτές» (“auditors”) από τον Αμαζόνιο για να υπηρετήσουν ως ειδικοί παρατηρητές της συνόδου, συμπεριλαμβανομένων ιερωμένων γυναικών και ιθαγενών γυναικών.

Όπως συνέβη, όμως, η συνάντηση ανέδειξε στο φως τα ρήγματα που έχουν βαθύνει στην εκκλησία από την εποχή της εκλογής του πάπα το 2013. Η σύνοδος εξόργισε μια φράξια Καθολικών ελίτ, που είδαν την φιλοξενία των αυτοχθόνων λαών και των συμβόλων τους ως απόδειξη ότι ο σημερινός ποντίφικας είχε πάει την εκκλησία προς την λάθος κατεύθυνση. Οι συντηρητικοί σχολιαστές στην Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη κατηγόρησαν την συνάθροιση ως ότι εντρύφησε στη «νεο-παγανιστική» [8] λατρεία. Η οχλαγωγία προσπάθησε να αποσπάσει την προσοχή από το οικολογικό μήνυμα του πάπα και αποκάλυψε ένα βαθύ φιλοσοφικό ρήγμα: Ανάμεσα στο ελαστικό, ενωτικό όραμα του πάπα για την εκκλησία και στην άποψη των μαχητικών Καθολικών που βλέπουν την εκκλησία τους ως προπύργιο κατά του κοσμικού, σχετικιστικού, ολοένα πιο ηδονιστικού κόσμου. Για τον Φραγκίσκο -ο οποίος γνώριζε καλά ότι η εσωτερική διαφωνία υπέβοσκε ακόμη και πριν από την συγκέντρωση- η αντιμετώπιση της καταιγίδας των μέσων ενημέρωσης που υποδέχτηκε την σύνοδο ήταν απλά ένα από τα κόστη της υποστήριξης μιας ειλικρινούς θέσης για το μέλλον του πλανήτη.

Ο ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΠΑΠΑΣ

Το 2007, έξι χρόνια πριν να γίνει ο πάπας Φραγκίσκος, ο Αργεντινός αρχιεπίσκοπος Jorge Bergoglio παρευρέθηκε σε συνάντηση Λατινοαμερικανών επισκόπων στην Βραζιλία. Άκουσε θλιβερές ιστορίες από τους συναδέλφους του για τα βάσανα των αυτοχθόνων κοινοτήτων, που απηχούσαν τα προβλήματα που είχε δει στην πατρίδα του. Για παράδειγμα, στις περουβιανές Άνδεις, ένα αμερικανικής ιδιοκτησίας χυτήριο μολύνει την γη και τα ύδατα, προκαλώντας εκτεταμένη δηλητηρίαση από μόλυβδο [9] μεταξύ των παιδιών των ανθρώπων της Quechua. Οι τοπικοί κληρικοί διαμαρτυρήθηκαν, αλλά οι Αρχές απάντησαν με αδιαφορία και αδιαλλαξία.

Ο Bergoglio ήταν ο κύριος συγγραφέας του τελικού εγγράφου [10] που προέκυψε από εκείνη την συνέλευση των επισκόπων. Το έγγραφο έδινε έμφαση στην σημασία της προστασίας της ποικιλότητας της ηπείρου, τόσο της οικολογικής όσο και της πολιτιστικής. Οι επίσκοποι χαρακτήρισαν την φύση ως ιερό δώρο και «κοινή κατοικία» που προστατεύεται καλύτερα μέσω βιώσιμων πρακτικών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οι αυτόχθονες πληθυσμοί κατείχαν επί αιώνες. Οι επίσκοποι καταδίκασαν ένα οικονομικό σύστημα που επιβράβευε τα κέρδη έναντι των ανθρώπων και έφερνε «καταστροφή και θάνατο» στο περιβάλλον και στον κοινωνικό ιστό της περιοχής.

Εκκλησιαστικοί ηγέτες στην Λατινική Αμερική, συμπεριλαμβανομένου του Bergoglio, ήταν γεμάτοι με τέτοιες επικρίσεις για τον κακόβουλο καπιταλισμό. Παρόλο που ο μελλοντικός πάπας ποτέ δεν υιοθέτησε την «θεολογία της απελευθέρωσης» -το μαρξιστικής κλίσης δόγμα που πολλοί Καθολικοί ιερείς υιοθέτησαν στην Λατινική Αμερική κατά τα τέλη του εικοστού αιώνα- το πνεύμα της εστίασής του στην κοινωνική δικαιοσύνη τον επηρέασε, ιδιαίτερα ως Ιησουίτης [που είναι].

Σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους προκατόχους του, τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β' και τον πάπα Βενέδικτο XVI, ο πάπας Φραγκίσκος ήρθε στο αξίωμα από αυτή την πιο ακτιβιστική πνευματική παράδοση της Λατινικής Αμερικής. Από την αρχή έδειξε σοβαρό ενδιαφέρον για οικολογικά ζητήματα και για την κατάσταση των αυτοχθόνων λαών. Συναντήθηκε με εκπροσώπους ομάδων αυτοχθόνων στην Παγκόσμια Ημέρα Νεολαίας του 2013 στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου η εκκλησία παρουσίασε ένα βίντεο [11] μαζί με το Παγκόσμιο Ταμείο για την Άγρια Ζωή (World Wildlife Fund, WWF) για τον κρίσιμο ρόλο του Αμαζονίου στην σταθεροποίηση του κλίματος. Αναγνώρισε την χρήση δύο γλωσσών των ιθαγενών Μάγια [12] για την λειτουργία [στις εκκλησίες].

Τον Μάιο του 2015, ο πάπας Φραγκίσκος κυκλοφόρησε τη μακρά εγκύκλιό του για την αλλαγή του κλίματος, Laudato si' (Δόξα εις Εσέ), το πρώτο καθολικό διδακτικό έγγραφο για το περιβάλλον. Μέσα σε αυτό, ο πάπας επέμεινε ότι τα πρότυπα της παραγωγής και της κατανάλωσης πρέπει να αλλάξουν για να αποτρέψουν την απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι χώρες πρέπει να επιτρέψουν στους αυτόχθονες πληθυσμούς να διατηρήσουν τις κοινότητες και τους τρόπους ζωής τους, λέει το κείμενο, επειδή είναι οι καλύτεροι προστάτες των εδαφών τους.

Το 2017, ο πάπας ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να συγκαλέσει σύνοδο Καθολικών επισκόπων από τη λεκάνη απορροής του Αμαζονίου. Λίγους μήνες αργότερα, ταξίδεψε στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου για να συναντηθεί με περίπου 4.000 ιθαγενείς αντιπροσώπους από το Περού, την Βολιβία και την Βραζιλία. Επανέλαβε τα θέματα [13] της εγκυκλίου, αναγνωρίζοντας τα προβλήματα που «στραγγαλίζουν» τις αυτόχθονες κοινότητες -την εισβολή των ανθρακωρύχων και των υλοτόμων, τις λανθασμένες προσπάθειες διατήρησης [του περιβάλλοντος], την καταναγκαστική εργασία, και την σεξουαλική βία- και επέμεινε στην διαχρονική σημασία των εθίμων και της γνώσης του φυσικού κόσμου. Η σύνοδος θα παραδειγματοποιούσε τον παπισμό του Φραγκίσκου με το να συγκεντρώσει μερικούς από τους πιο περιθωριοποιημένους ανθρώπους του πλανήτη -αυτόχθονες κοινότητες που δεν προσαρμόζονται στην τεχνολογική νεωτερικότητα- και πλαισιώνοντας τους τρόπους τους ως μοντέλα βιώσιμης διαβίωσης.

ΛΑΘΟΣ ΕΙΔΩΛΑ

Από την πρώτη μέρα, τα συντηρητικά Καθολικά μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Βόρεια Αμερική αντιμετώπισαν με εχθρότητα την πρωτοφανή συζήτηση του πάπα Φραγκίσκου για τον Αμαζόνιο. Ένα ρεπορτάζ χαρακτήρισε την φύτευση ενός δένδρου στους Κήπους του Βατικανού, την οποία ο πάπας παρακολούθησε με μια μικρή ομάδα ιθαγενών με ντόπιες φορεσιές, ως μια «παγανιστική θρησκευτική τελετή» [14]. Μια φρενίτιδα στο διαδίκτυο εστίασε στη παρουσία ξύλινων μορφών [15] γυμνών, εγκύων, ιθαγενών γυναικών στον κήπο και σε μια εκκλησιαστική λιτανεία.

Κάποιοι παραδοσιακοί Καθολικοί ιερείς και λίγοι αρχιερείς αμφισβήτησαν το χαρακτήρα της συνέλευσης στην Ρώμη. Ο πατέρας Dwight Longenecker, ένας γνώστης των μήντια που προσηλυτίστηκε [στον καθολικισμό] από τον αγγλικανισμό, υποστήριξε ότι ο «νεο-παγανισμός» ήταν πιο μεγάλη απειλή [16] για τον καθολικισμό από όσο το Ισλάμ. Το περιοδικό Crisis, το οποίο βοήθησε στην παγίωση μιας συμμαχίας μεταξύ των ελίτ Αμερικανών Καθολικών και του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, επέρριψε την ευθύνη για το «σκάνδαλο» στο «μεταμοντέρνο μυαλό» [17] του Πάπα, το οποίο «ανέχεται αντιφάσεις». Σε αντίθεση με τον πάπα, οι παραδοσιακοί αναζητούν παρηγοριά σε μια εικόνα της εκκλησίας ως φρούριο, ένα προπύργιο έναντι του κόσμου και όχι μια ιεραποστολική επιχείρηση για τον κόσμο.

Το Βατικανό κινητοποίησε ειδικούς για να εξηγήσει [18] ότι τα αγάλματα δεν ήταν ούτε ειδωλολατρικά ούτε παγανιστικά και ότι η διάδοση του Ευαγγελίου απαιτεί την εξοικείωση με τα τοπικά σύμβολα -στην περίπτωση αυτή, μια μη θρησκευτική εικόνα που αντιπροσωπεύει τη Μητέρα Γη- αλλά η διαμάχη αύξησε κι άλλο την ένταση. Ο Alexander Tschugguel, ένας 26χρονος Αυστριακός προσήλυτος (Καθολικός για μόλις 11 χρόνια), και ένας συν-συνωμότης έκλεψαν με θράσος τα ειδώλια των αυτοχθόνων και τα πέταξαν στον ποταμό Τίβερη. Ο Φραγκίσκος ζήτησε συγγνώμη [19] στους φιλοξενούμενούς του στην σύνοδο για αυτή την πράξη βανδαλισμού.

Η άλλη διαμάχη στην σύνοδο που συγκέντρωσε την προσοχή των μέσων ενημέρωσης ήταν η δυνατότητα να χειροτονηθούν ώριμοι, παντρεμένοι άνδρες για να υπηρετήσουν ως ιερείς προκειμένου να φέρουν τα μυστήρια σε απομακρυσμένα μέρη της ζούγκλας. Το βασικό Καθολικό μυστήριο της υποδοχής της Ευχαριστίας απαιτεί ιερέα. Πολλές Καθολικές κοινότητες του Αμαζονίου βλέπουν έναν ιερέα μόνο κάθε λίγους μήνες στην καλύτερη περίπτωση. Για να εξυπηρετήσει αυτούς τους Καθολικούς, η σύνοδος έθεσε στο τραπέζι την ιδέα της χειροτονίας των παντρεμένων ιερέων καθώς και τη μακροπρόθεσμη δυνατότητα ανύψωσης των γυναικών στον ρόλο των διακόνων -τα δύο τρίτα των ιθαγενών Καθολικών ηγετών [20] είναι γυναίκες. Αυτές οι συζητήσεις προκάλεσαν οργή [21] σε μερικούς παραδοσιακούς κύκλους.

ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ, ΧΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΑΣΟΣ

Η οχλοβοή προκάλεσε κάποια απόσπαση της προσοχής από την ουσία των συζητήσεων: Την καταστροφή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, την εξολόθρευση των ιθαγενών του, και τα απαραίτητα βήματα για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, η σύνοδος προώθησε ένα πλαίσιο δράσης 11 σημείων [22], το οποίο περιελάμβανε τις συνεισφορές αναγνωρισμένων επιστημόνων, όπως ο Βραζιλιάνος βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ, Δρ. Carlos Nobre. Αλλά στην συνέντευξη Τύπου που παρουσίασε αυτό το σχέδιο, τα διεθνή και Καθολικά μέσα μαζικής ενημέρωσης παθιάστηκαν με καυτά εκκλησιαστικά θέματα, αντ’ αυτού.

Η εξέγερση κάποιων Καθολικών ελίτ επεδίωξε να υπονομεύσει το οικολογικό έργο του Πάπα. Στην Βόρεια Αμερική, για παράδειγμα, οι συντηρητικοί Καθολικοί όντως έχουν την δύναμη να πνίξουν το μήνυμα του Φραγκίσκου μέσω των δικών τους μέσων ενημέρωσης. Ο πλούτος διευκολύνει την επιρροή έναντι των τοπικών επισκόπων, οι οποίοι εξαρτώνται από δωρεές για την εκτέλεση προγραμμάτων και την διατήρηση δαπανηρών κτιρίων και σχολείων. Πολλοί επίσκοποι στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν απρόθυμοι να υποστηρίξουν φωναχτά τις περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες του πάπα. Από την άποψη του Φραγκίσκου, όμως, αυτή η αντίθεση μοιάζει με την συμπεριφορά των φαρισαίων αντιπάλων του Ιησού στην βιβλική εποχή. «Πόση υποτιθέμενη ανωτερότητα, μεταμορφωμένη σε καταπίεση και εκμετάλλευση, υπάρχει ακόμα και σήμερα;», αναρωτήθηκε αιχμηρά στην τελευταία λειτουργία της συνόδου [23].

Ο πάπας παίρνει την κλιματική αλλαγή τόσο σοβαρά ώστε είναι έτοιμος ακόμα και να επιτρέψει οι από μακρού χρόνου σιγοβράζουσες εντάσεις μέσα στον καθολικισμό να διαρρεύσουν σε δημόσια θέα. Η σύνοδος κατάφερε να ανυψώσει τα βάσανα αυτών που ζουν μέσα, και με, το τροπικό δάσος. Ενίσχυσε τις διεθνικές περιβαλλοντικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Παγκόσμιου Καθολικού Κινήματος για το Κλίμα (Global Catholic Climate Movement), βοηθώντας τα εκκλησιαστικά ιδρύματα να απεκδυθούν τις επιχειρήσεις που εξορύσσουν ή παράγουν ορυκτά καύσιμα. (Τώρα, πάνω από 11 τρισεκατομμύρια δολάρια [24] καθολικού χρήματος έχει αναπροσανατολιστεί). Και ενεπλάκη με νέους πολιτικούς συνομιλητές: Την επομένη μέρα της συνέλευσης, ο Φραγκίσκος συγκέντρωσε κυβερνήτες επαρχιών από την Βραζιλία και το Περού για να αναθεωρήσουν τα περιβαλλοντικά τους σχέδια και να μοιραστούν πρακτικές ιδέες ο ένας με τον άλλον. Οι εκλεγμένοι κυβερνήτες, με σημαντική τοπική εξουσία, όλοι δεσμεύτηκαν να οικοδομήσουν πράσινες οικονομίες [25].

Ο Πάπας μέχρι που ενσωματώνει τις ανησυχίες για το κλίμα στην Καθολική θεολογία. Σχεδιάζει να προσθέσει οικολογικές αμαρτίες στην κατήχηση, καθορισμένες στο τελικό έγγραφο της συνόδου [26] ως «πράξεις και συνήθειες ρύπανσης και καταστροφής της αρμονίας του περιβάλλοντος». Η προσθήκη αυτή αντικατοπτρίζει την προθυμία του πάπα να μάθει από τους αυτόχθονες λαούς, ακόμη και καθώς οι αντίπαλοί του επιλέγουν να μην ακούν.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2019-11-25/amazon-comes-rome

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.reuters.com/article/us-environment-pope/pope-urges-politicia...
[2] https://www.youtube.com/watch?time_continue=678&v=hpgQsR89Uuk
[3] https://www.cnn.com/2019/08/22/americas/amazon-fires-humans-intl-hnk-trn...
[4] https://www.nytimes.com/2019/11/04/world/americas/brazil-indigenous-amaz...
[5] https://www.ncronline.org/blogs/road-peace/sr-dorothy-stang-martyr-amazon
[6] https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2019-04/la-salle-missionary-foun...
[7] https://wwf.panda.org/knowledge_hub/where_we_work/amazon/vision_amazon/l...
[8] https://stream.org/the-idols-in-the-tiber/
[9] https://cruxnow.com/cardinals/2018/05/28/perus-cardinal-designate-receiv...
[10] https://www.celam.org/aparecida/Ingles.pdf
[11] http://wwf.panda.org/?209485/World-Youth-Day-ends-with-a-call-for-dialog...
[12] https://www.bbc.com/news/world-latin-america-25445819
[13] http://w2.vatican.va/content/francesco/en/speeches/2018/january/document...
[14] https://www.lifesitenews.com/news/canon-lawyer-priest-on-amazon-synods-p...
[15] https://traditioninaction.org/RevolutionPhotos/A853-Pach.htm
[16] https://dwightlongenecker.com/pachamama-witchcraft-and-womens-ordination/
[17] https://www.crisismagazine.com/2019/the-amazon-synod-has-begun-pandoras-...
[18] https://zenit.org/articles/is-pachamama-a-goddess-asks-monsignor-felipe-...
[19] https://www.bbc.com/news/world-europe-50189559
[20] https://www.france24.com/en/20191011-catholic-church-called-to-plug-prie...
[21] https://www.telegraph.co.uk/news/2019/11/12/conservative-catholics-accus...
[22] http://www.sinodoamazonico.va/content/sinodoamazonico/en/news/scientific...
[23] https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2019-10/pope-francis-amazon-syno...
[24] https://www.ncronline.org/news/earthbeat/faith-pledges-push-global-fossi...
[25] https://www.americamagazine.org/politics-society/2019/10/29/meeting-afte...
[26] https://grist.org/article/the-pope-might-make-destroying-the-earth-a-sin...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition