Το σωφρονισμένο βασίλειο

Την 1η Δεκεμβρίου, η Σαουδική Αραβία ανέλαβε επίσημα την προεδρία του G-20. Το έργο της ηγεσίας του υψηλού προφίλ οικονομικού φόρουμ, το οποίο γίνεται εκ περιτροπής ανά έτος μεταξύ των χωρών-μελών, είναι συνήθως περισσότερο θέμα εικόνας παρά ουσίας. Αλλά για την Σαουδική Αραβία -το μοναδικό αραβικό μέλος του ομίλου- τα στοιχήματα είναι υψηλά.

Το Ριάντ παίρνει το τιμόνι σε μια εποχή μεγάλης αβεβαιότητας. Η εικόνα του βασιλείου δέχθηκε πλήγμα μετά από μια σειρά εσωτερικών και διεθνών κρίσεων, από μια καταστροφική στρατιωτική παρέμβαση στην Υεμένη μέχρι μια βαλτωμένη εκστρατεία πίεσης ενάντια στο Κατάρ και μια ευρέως δημοσιοποιηθείσα δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Jamal Khashoggi. Ως αποτέλεσμα, η φήμη και η εσωτερική νομιμοποίηση του de facto ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας, του πρίγκιπα διαδόχου Mohammed bin Salman, ή MBS, έχουν υποφέρει. Οι ξένες επενδύσεις, τις οποίες χρειάζονται οι Σαουδάραβες για τη μεταρρύθμιση της εξαρτώμενης από το πετρέλαιο οικονομίας τους, έχουν επιβραδυνθεί.

Ο MBS σε μια σύνοδο κορυφής στη Μέκκα, στην Σαουδική Αραβία, τον Μάιο του 2019. Hamad l Mohammed / Reuters
----------------------------------------------------------------------------

Πρόθυμη να επιδιορθώσει την εικόνα της, η σαουδική κυβέρνηση επιχειρεί μια σημαντική διόρθωση πορείας από την στιγμή που οι ηγέτες του κόσμου θα συγκεντρωθούν στο Ριάντ για την ετήσια σύνοδο κορυφής του G-20 τον Νοέμβριο του επόμενου έτους. Τα σημάδια της επερχόμενης αλλαγής είναι ήδη εμφανή. Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, το Ριάντ φαίνεται ανοιχτό στην δυνατότητα μιας ειρηνευτικής διευθέτησης στην Υεμένη και μιας συμφιλίωσης με το Κατάρ -αμφότερα βήματα που θα αναδιαμορφώσουν σημαντικά το πολιτικό τοπίο του Κόλπου και τα οποία φαίνονταν αδιανόητα μέχρι πρόσφατα. Καμιά από τις δυο συγκρούσεις δεν επιδέχεται μια γρήγορη διόρθωση -οποιοσδήποτε διαρκής διακανονισμός θα απαιτούσε χρόνο και μακροπρόθεσμη δέσμευση για να πετύχει- αλλά οι συμφιλιωτικές κινήσεις του Ριάντ, παρόλα αυτά, προοιωνίζονται καλά για την περιοχή.

ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΜΠΡΟΣΤΑ, ΔΥΟ ΠΙΣΩ

Το επόμενο έτος είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον MBS, ο οποίος είναι πρώτος στην σειρά [διαδοχής] για να γίνει βασιλιάς. Από την άνοδο του πατέρα του στον θρόνο τον Ιανουάριο του 2015 και τον επίσημο διορισμό του ως πρίγκιπα-διαδόχου τον Ιούνιο του 2017, ο MBS έχει εδραιώσει την εξουσία του όπως λίγοι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας πριν από αυτόν. Περιθωριοποίησε τους πιθανούς αντιπάλους του στην βασιλική οικογένεια και σταδιακά αλλά συχνά απότομα αντικατέστησε μια γηραιότερη γενιά μακροχρόνιων υπουργών και τεχνοκρατών με νεότερα στελέχη πιστά σε αυτόν. Στα τέλη του 2017, διέταξε την κράτηση πολλών από τους σημαντικότερους επιχειρηματίες της χώρας -ήταν διαβοήτως κρατούμενοι στο Ritz Carlton στο Ριάντ- με μια κίνηση που έστειλε κρουστικά κύματα σε όλη την επιχειρηματική κοινότητα της Σαουδικής Αραβίας. Επίσης, συγκέντρωσε την εξουσία λήψης αποφάσεων σε δύο επιτροπές εστιασμένες σε πολιτικά και οικονομικά ζητήματα και ξεκίνησε μια σειρά οικονομικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων.

Μεταξύ άλλων, ο MBS χρησιμοποίησε την πρωτόγνωρη εξουσία του για να επιδιώξει ένα φιλόδοξο σχέδιο να απομακρύνει την χώρα από την εξάρτησή της στα πετροδολάρια και να μειώσει την ανεργία. Το σχέδιο, γνωστό ως Vision 2030, έχει ως στόχο να προωθήσει έναν πιο ζωντανό ιδιωτικό τομέα, χτισμένο γύρω από τον τουρισμό και τις υψηλών δεξιοτήτων θέσεις εργασίας. Η πρόσφατη πώληση ποσοστού 1,5% της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας Aramco σε ιδιώτες επενδυτές –μια πρωτιά στην ιστορία της χώρας- έθεσε σε κίνηση το σχέδιο αυτό με την διοχέτευση μετρητών στο Ταμείο Δημόσιων Επενδύσεων (Public Investment Fund) του βασιλείου, το οποίο θα χρησιμοποιήσει τα χρήματα για την προώθηση της εγχώριας οικονομίας.

Ο MBS απεικόνισε επίσης τον εαυτό του ως υπέρμαχο της νεολαίας σε μια χώρα όπου η πλειοψηφία των πολιτών είναι κάτω από την ηλικία των 30. Μια σειρά από πολυαναμενόμενες πολιτικές κοινωνικής απελευθέρωσης έχουν δώσει στις γυναίκες το δικαίωμα να οδηγούν αυτοκίνητα και να ταξιδεύουν και να εργάζονται χωρίς την συγκατάθεση ενός αρσενικού κηδεμόνα. Οι χαλαρωμένοι κανονισμοί επέτρεψαν την εμφάνιση τοπικών επιχειρήσεων ψυχαγωγίας στο Ριάντ και την Τζέντα, όπου συναυλίες, αθλητικές εκδηλώσεις και θεματικά πάρκα δεν είναι πλέον ασυνήθιστα. Το αποτέλεσμα ήταν ένας κοινωνικός μετασχηματισμός που μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτός και αισθητός σε αστικά κέντρα σε όλο το βασίλειο. Οι αλλαγές έχουν συναντήσει ελάχιστη αντίσταση από τους ισχυρούς και διαβόητα συντηρητικούς κληρικούς της χώρας, η επιρροή των οποίων έχει περιοριστεί μέσω αρκετών διακεκριμένων συλλήψεων και ενός νομικού διατάγματος που περιορίζει την εξουσία του διαβόητου θρησκευτικού συστήματος της χώρας.

Αυτές οι θετικές εξελίξεις πρέπει να σταθμιστούν έναντι μιας σειράς αμφιλεγόμενων και ευθέως κατασταλτικών κινήσεων από τον MBS. Στην θητεία του, το κράτος συνέχισε να συλλαμβάνει επικριτές και ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Λίγο πριν το Ριάντ άρει την απαγόρευση οδήγησης για τις γυναίκες τον Μάιο του 2018, κρατούσε [φυλακισμένους] αρκετούς ακτιβιστές υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων των Loujain al Hathloul, Aziza al-Yousef, Eman al-Nafjan και Hatoon al-Fassi. (Σαουδάραβες εισαγγελείς κατηγόρησαν αργότερα τις γυναίκες αυτές ότι θέτουν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια συνωμοτώντας με μια εχθρική χώρα, που υποτίθετο ευρέως ότι είναι το Κατάρ). Όταν ο Καναδάς ζήτησε την απελευθέρωσή τους, το βασίλειο υποβάθμισε τις διπλωματικές σχέσεις του με την Οτάβα. Και σαν αυτό να μην ήταν αρκετή απόδειξη ότι το Ριάντ δεν είχε αλλάξει τους αυταρχικούς τρόπους του, οι σαουδαραβικές μυστικές υπηρεσίες δολοφόνησαν και διαμέλισαν τον Khashoggi στο σαουδαραβικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο του 2018.

Μια σειρά πρόσφατων σφαλμάτων εξωτερικής πολιτικής έβλαψε περαιτέρω την διεθνή θέση του βασιλείου. Η αδέξια κράτηση και εξαναγκαστική παραίτηση του Λιβανέζου πρωθυπουργού Σαάντ Χαρίρι σε ένα ταξίδι στην Σαουδική Αραβία στα τέλη του 2017 όχι μόνο γύρισε σαν μπούμερανγκ (ο λιβανέζικος λαός και οι ελίτ συμπαραστάθηκαν στον Χάριρι, ο οποίος αποκαταστάθηκε ταχέως μετά την επιστροφή του)˙ αποκάλυψε επίσης τα όρια των τραχιών προσπαθειών του βασιλείου να διαμορφώσει τις εσωτερικές πολιτικές στο Λεβάντε. Η ανθρωπιστική καταστροφή που προκλήθηκε από την υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας στρατιωτική επέμβαση που πραγματοποιήθηκε στην Υεμένη, προκάλεσε παγκόσμια καταδίκη, όπως και ο διάρκειας δύο ετών αποκλεισμός του Κατάρ, υπό την ηγεσία των Σαουδαράβων σε συνεργασία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (United Arab Emirates, UAE). Η κριτική από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, ειδικότερα, ήταν ασυνήθιστα έντονη, με πολλούς νομοθέτες των ΗΠΑ να αμφισβητούν τις πολιτικές και την ηγεσία του MBS.

Η ζημιά στην φήμη είχε αλυσιδωτές οικονομικές επιπτώσεις με τη μορφή του μειωμένου επενδυτικού ενθουσιασμού. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Σαουδική Αραβία αυξήθηκαν από 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017 σε 3,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018, αλλά τα ποσά αυτά είναι πολύ χαμηλότερα από το ανώτατο σημείο ύψους 3,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2008, σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση Επενδύσεων των Ηνωμένων Εθνών. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου, σε συνδυασμό με το υπερβολικό κόστος του πολέμου στην Υεμένη -που εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 5 έως 6 δισεκατομμύρια δολάρια τον μήνα- πλήττουν επίσης τα οικονομικά του βασιλείου και η ενοχλητική υποστηριζόμενη από το Ιράν επίθεση σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας τον Σεπτέμβριο του 2019 εξέθεσαν την ευαλωτότητα της πετρελαϊκής βιομηχανίας και με τον τρόπο αυτό υποβίβασαν την αξία των μετοχών της Aramco.

ΜΙΑ ΝΕΑ ΥΦΕΣΗ (ΤΩΝ ΕΝΤΑΣΕΩΝ) ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ;

Η Σαουδική Αραβία φαίνεται πρόθυμη να αποφύγει περαιτέρω ζημιές, ιδίως στο εξωτερικό. Στην Υεμένη, το βασίλειο έχει αρχίσει να ψάχνει για μια διέξοδο, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η επέμβασή του, που προοριζόταν αρχικά να συγκρατήσει τους υποστηριζόμενους από το Ιράν Χούθι, μόνο ενίσχυσε την εξάρτηση των ανταρτών από την Τεχεράνη. Τον Νοέμβριο, οι Σαουδάραβες βοήθησαν να διαπραγματευθεί μια συμφωνία για να σταματήσουν οι μάχες μεταξύ αντιπάλων αντι-Χούθι φατριών- ένα πιθανό βήμα για μια ευρύτερη ειρηνευτική συμφωνία για τον τερματισμό της σύγκρουσης. Το Ριάντ διεξάγει επίσης άμεσες συνομιλίες με τους Χούθι, και τον Νοέμβριο ο αδελφός του ΜΒS, Χαλίντ Μπιν Σαλμάν, ταξίδεψε στο Ομάν, το οποίο από μακρού χρόνου ενεργούσε ως εκπρόσωπος των Houthi. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι το Ριάντ είναι σοβαρό σχετικά με το να βρει μια διέξοδο από την σύγκρουση, υπό την προϋπόθεση ότι θα μπορεί να τερματίσει την εξάρτηση των Χούθι από το Ιράν και το Κατάρ, για τους οποίους οι Σαουδάραβες ισχυρίζονται ότι έχουν προετοιμάσει τους αντάρτες ως μια δύναμη πληρεξουσίων (proxy force).

Ομοίως, το λιώσιμο των πάγων με το Κατάρ δεν είναι πλέον αδιανόητο. Τον Ιούλιο του 2017, η Σαουδική Αραβία, μαζί με το Μπαχρέιν, την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Υεμένη, διέκοψαν αιφνιδίως τους διπλωματικούς δεσμούς με το Κατάρ, επιμένοντας να τερματίσει την στήριξή του σε τρομοκρατικές ομάδες, να κόψει τους δεσμούς με το Ιράν, και να κλείσει το ενημερωτικό κανάλι Al Jazeera, μεταξύ άλλων αιτημάτων. Ωστόσο, ο αποκλεισμός αποδείχτηκε ένα ακόμη φιάσκο της εξωτερικής πολιτικής. Δυόμισι χρόνια μετά, το Κατάρ φαίνεται ότι έχει ξεπεράσει την κρίση και δεν έχει κάνει καμία παραχώρηση. Εν τω μεταξύ, η διαμάχη έχει κατακερματίσει το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council, GCC), τον πολιτικό και οικονομικό οργανισμό των κρατών του Αραβικού κόλπου που δημιουργήθηκε το 1981 ως ανάχωμα ενάντια στο Ιράν. Και εδώ, επίσης, το Ριάντ έχει κάνει εσχάτως κινήσεις συμφιλίωσης. Το αποτέλεσμα, μεσοπρόθεσμα, ίσως να είναι μια συμφωνία μεταξύ των κρατών-μελών του GCC να μην παρεμβαίνουν το ένα στις εγχώριες υποθέσεις του άλλου, παρόμοια με αυτά που συμφώνησε το συμβούλιο το 2014 εν μέσω μιας παρόμοιας διαφοράς μεταξύ του Κατάρ και των γειτόνων του.

Όσο κι αν είναι αξιέπαινη η οποιαδήποτε απόπειρα αποκλιμάκωσης με τους Χούθι ή το Κατάρ, καμία συμφωνία δεν θα δώσει μια γρήγορη λύση στις εντάσεις στην περιοχή. Σε μια μεταπολεμική Υεμένη, η Σαουδική Αραβία θα χρειαστεί να διατηρήσει την ειρήνη ανάμεσα σε πολλές πολιτικές και φυλετικές ομάδες και να επενδύσει βαριά σε προσπάθειες ανοικοδόμησης προκειμένου να μειώσει την στρατολόγηση και την δύναμη κινητοποίησης τρομοκρατικών ομάδων όπως η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) που έχουν ήδη κερδίσει ένα στήριγμα στην χώρα. Ομοίως, μόνο ο χρόνος και μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης θα αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη μεταξύ του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ.

Στο εγχώριο μέτωπο, δικαιολογείται ακόμη λιγότερη αισιοδοξία. Όπως έδειξε ένα πρόσφατο κύμα συλλήψεων δημοσιογράφων και διανοουμένων, η καταστολή του Ριάντ στην εσωτερική αντιπολίτευση συνεχίζεται αμείωτη. Το Vision 2030 του MBS -ο βασικός πυλώνας της ηγεσίας του- μπορεί να επιφέρει περαιτέρω οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, αλλά η πολιτική φιλελευθεροποίηση δεν συγκεντρώνει πιθανότητες.

Παρόλα αυτά, η προεδρία στο G-20 παρέχει στον MBS ένα άνοιγμα για να επανεξισορροπηθεί μακριά από τις πολιτικές αποφάσεις του παρελθόντος. Με το να χρησιμοποιήσει το G-20 ως φόρουμ για την συζήτηση της κλιματικής αλλαγής και της ανεργίας των νέων, αμφότερα κρίσιμα ζητήματα για τη Μέση Ανατολή, το βασίλειο θα μπορούσε να αναμορφωθεί αρκετά ώστε να βελτιώσει την διεθνή εικόνα του, και μια πιο συνετή εξωτερική πολιτική ίσως να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών -και να φέρει λίγη σταθερότητα στην περιοχή.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2019-12-13/chastene...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition