Η κούφια νίκη του Bashar al-Assad

Το καθεστώς του προέδρου Bashar al-Assad στην Συρία έχει υποστεί σχεδόν εννέα χρόνια εμφύλιας σύγκρουσης. Το ερώτημα για όσους επένδυσαν στο μέλλον της Συρίας δεν είναι πια εάν το καθεστώς θα επιζήσει αλλά το πώς θα επιδιώξει να εδραιώσει την εξουσία του πριν τελειώσει ο πόλεμος που εξακολουθεί να καταστρέφει την χώρα. Ο Assad ενδέχεται να έχει εισέλθει στη μάχη πιστεύοντας ότι το καθεστώς του θα μπορούσε να διατηρήσει την εξουσία που απολάμβανε πριν από το 2011, αλλά σήμερα οι στόχοι του είναι πιθανότατα πιο μετριοπαθείς.

Ο Assad στην Δαμασκό, στην Συρία, τον Ιανουάριο του 2020. Sputnik Photo Agency
-------------------------------------------------------

Η περιστολή τους, ωστόσο, δεν καθιστά τις τρέχουσες προτεραιότητες του Assad λιγότερο επικίνδυνες. Ίσως να είναι ακόμη περισσότερο. Προκειμένου να αποδείξει στον κόσμο ότι διατηρεί τον έλεγχο και ότι οι σχέσεις με το καθεστώς του πρέπει να κανονικοποιηθούν, ο Assad αναμφίβολα θα επιδιώξει να πάρει πίσω όλα τα προηγούμενα εδάφη της χώρας [1]. Προκειμένου να διατηρήσει το καθεστώς του στο εσωτερικό, δεν θα χρονοτριβήσει με την κάλυψη των αναγκών του συριακού λαού, αλλά θα στοχεύσει στην απλή επιβίωση, την οποία μπορεί να επιτύχει διατηρώντας το δίκτυο πατρωνίας που έχει καταστεί η γραμμή ζωής του συριακού καθεστώτος σε όλη την διάρκεια της σύγκρουσης.

Αλλά αν ο Assad υλοποιήσει αυτούς τους μινιμαλιστικούς στόχους -επιβίωση και αποκατάσταση της επικράτειας της Συρίας- η νίκη του θα είναι πύρρειος. Θα καθίσει επάνω σε ένα κούφιο κράτος με αδύναμα θεσμικά όργανα, περιστοιχισμένος από κερδοσκόπους του πολέμου, και υποταγμένος σε εξωτερικές δυνάμεις.

ΠΕΛΑΤΗΣ, ΟΧΙ ΕΤΑΙΡΟΣ

Ο Άσαντ έχει ήδη αρχίσει να εξυπηρετεί τον στόχο του να ανακτήσει τον εδαφικό έλεγχο της Συρίας. Η κύρια περιοχή εν προκειμένω είναι ο βορράς. Ισλαμιστές επαναστάτες ελέγχουν την βορειοδυτική πλευρά, όπου αντιστέκονται στις προόδους του Assad. Στα βορειοανατολικά [1], οι κυριαρχούμενες από Κούρδους Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ώθησαν το Ισλαμικό Κράτος, γνωστό ως ISIS, έξω από την περιοχή το 2018 και δημιούργησαν ένα είδος αυτοδιοίκησης στο οποίο τα στρατεύματα των ΗΠΑ προσέφεραν βαρύτητα. Τον Οκτώβριο του 2019, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, απέσυρε τα περισσότερα στρατεύματα [των ΗΠΑ] και η Τουρκία σάρωσε την περιοχή. Οι SDF κατέληξαν σε συμφωνία με τον Assad για να επιτρέψουν στον συριακό στρατό να εισέλθει στα βορειοανατολικά και να αντιμετωπίσει την τουρκική επίθεση. Σήμερα, οι κουρδικές δυνάμεις διαχειρίζονται την περιοχή εν τη παρουσία του συριακού στρατού.

Τώρα το συριακό καθεστώς συνεργάζεται με την Ρωσία για να πάρει πλήρως πίσω τον βορρά για την Δαμασκό. Η Ρωσία διαπραγματεύεται μια συμφωνία με την Τουρκία [2] στην οποία η Τουρκία θα αποσύρει τα στρατεύματά της από την Συρία με αντάλλαγμα την εγγύηση ότι οι SDF, τις οποίες η Τουρκία θεωρεί ως τρομοκρατική οργάνωση, θα παραμείνουν μακριά από τα σύνορα. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, το καθεστώς συζητά την στρατιωτική και πολιτική συνεργασία με τις κουρδικές δυνάμεις, αν και ο Assad πιθανόν θα αρνηθεί στους Κούρδους τον βαθμό αυτονομίας που ελπίζουν ότι θα αντάμειβε τον ρόλο τους στην αντιμετώπιση του ISIS.

Εάν το καθεστώς μπορέσει να ασφαλίσει [3] την αμφισβητούμενη περιοχή, θα ισχυριστεί ότι έχει αποκαταστήσει την εξουσία του στην Συρία και θα ζητήσει την κανονικοποίηση των σχέσεών του με τον κόσμο. Η κανονικοποίηση θα έδινε στο καθεστώς του Assad διεθνή νομιμοποίηση και θα άνοιγε τον δρόμο για την άρση των κυρώσεων, γεγονός που θα επέτρεπε να ρεύσουν προς την Συρία κεφάλαια για την ανασυγκρότηση. Αλλά αν και ο Assad ίσως να δηλώσει τη νίκη, θα το κάνει ως ένας μικρός παίκτης στην ιστορία του δικού του θριάμβου. Μέσα από τις ωδίνες της Συρίας, η Ρωσία θα έχει αναδειχθεί για να γίνει ο σημαντικότερος εξωτερικός δρων του πολέμου, και το Ιράν θα έχει εξασφαλίσει την διαρκή επιρροή του στο Λεβάντε. Το καθεστώς Assad θα βρεθεί να είναι λιγότερο εταίρος από όσο πελάτης, με την επιβίωσή του να εξαρτάται από την συμπαράσταση αυτών των δύο εξωτερικών υποστηρικτών [4].

Ο Άσαντ και ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Δαμασκό της Συρίας, τον Ιανουάριο του 2020. Sputnik Photo Agency
----------------------------------------------------------------

Ήδη η Συρία έχει χορηγήσει στο Ιράν και στην Ρωσία προνόμια στην οικονομία και την ασφάλεια, όπως κυβερνητικές συμβάσεις στον πετρελαϊκό τομέα και έλεγχο των ναυτικών βάσεων, σε αντάλλαγμα για την βοήθειά τους στην σύγκρουση. Ειδικότερα, η Ρωσία [5] έχει διευρύνει σημαντικά τα συμφέροντά της στην Συρία με το να πιέζει το καθεστώς να χορηγεί οικονομικές συμβάσεις σε ρωσικές εταιρείες και τοποθετώντας σε υψηλές θέσεις στον συριακό στρατό πιστούς προς την Ρωσία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προφανώς δεν βλέπουν τον ρωσικό έλεγχο της Συρίας ως άμεση απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα, επομένως δεν υπάρχουν εξωτερικοί έλεγχοι στην ικανότητα της Ρωσίας να επιβληθεί στο καθεστώς Assad. Αφού αποκαταστάθηκε από το βαρύ ρωσικό χέρι, ο Άσαντ θα κυβερνήσει την Συρία όχι ως κυρίαρχο έθνος, αλλά ως εκείνο του οποίου η βιωσιμότητα εξαρτάται από την Ρωσία.

Μια τέτοια κατάληξη μπορεί να μην ήταν η αρχική πρόθεση του Assad, αλλά θα πρέπει να ζήσει μ’ αυτό, επειδή ο έλεγχός του στην χώρα είχε μειωθεί στο ελάχιστο. Οι περιοχές που ανακατέλαβε πρόσφατα το καθεστώς στα βορειοανατολικά, όπως η Qamishli [6], παραμένουν υπό τον de facto έλεγχο της κουρδικής πολιτοφυλακής, η οποία στελεχώνει τα σημεία ελέγχου, αλλά, υπό την πίεση των ρωσικών περιπολιών, ανεμίζουν την συριακή σημαία για να δώσουν την εντύπωση ότι ο συριακός στρατός είναι υπεύθυνος. Κάποιοι νεοσύλλεκτοι και υπο-εκπαιδευμένοι Σύροι στρατιώτες στην περιοχή μέχρι που εργάζονται στην γεωργία για να τα βγάλουν πέρα.

ΣΠΙΤΙ ΑΠΟ ΤΡΑΠΟΥΛΟΧΑΡΤΑ

Οι εξωτερικοί δρώντες δεν είναι τα μόνα ενδιαφερόμενα μέρη στα οποία ο Assad θα οφείλει την πολιτική του ζωή. Καθ' όλη την διάρκεια της σύγκρουσης, το καθεστώς έπρεπε να στηριχθεί σε ένα μεγάλο δίκτυο μη κρατικών και βοηθητικών δρώντων [7], κάποιοι ένοπλοι και κάποιοι πολιτικοί, για να παρακάμψει τις διεθνείς κυρώσεις στις επιχειρηματικές συναλλαγές, να βοηθήσουν στη μάχη, και να εκτελέσουν κρατικές λειτουργίες όπου το καθεστώς έχει ελάχιστη πρόσβαση ή ικανότητα. Αυτοί οι δρώντες κέρδισαν [8] από την παρατεταμένη σύγκρουση, καθιστάμενοι όλο και πιο φιλόδοξοι και ισχυροί, έτσι ώστε τώρα η κατάσταση έχει γυρίσει και το καθεστώς έχει γίνει εξαρτημένο από αυτούς για την επιβίωσή του. Αυτοί οι κερδοσκόποι έχουν γίνει οι de facto Αρχές που εκτελούν τον ρόλο των κρατικών θεσμών, αλλά με ένα αυξανόμενα εκβιαστικό τίμημα.

Οι κερδοσκόποι έχουν μολύνει [9] τον μηχανισμό ασφαλείας του Assad σε όλα τα επίπεδα. Ορισμένες πολιτοφυλακές που υποστήριζαν τις κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας κατά την διάρκεια της σύγκρουσης έχουν γίνει όλο και πιο ανεξάρτητες, επιδιώκοντας πρωτίστως τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα και συμφέροντα εξουσίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτές οι πολιτοφυλακές έχουν μετατραπεί σε ένοπλες συμμορίες που εκφοβίζουν αμάχους σε νομιμόφρονες περιοχές. Ως αποτέλεσμα, το καθεστώς ήταν ανίκανο να ανταποκριθεί στις ανάγκες ακόμη και των δικών του πιστών ή να χαλιναγωγήσει κάποιες από τις υποτιθέμενες φιλοκυβερνητικές παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην ιδιαίτερη πατρίδα του Άσαντ, Qardaha, οι δυνάμεις του καθεστώτος δεν μπόρεσαν να εισέλθουν σε περιοχές ελεγχόμενες από ένοπλες συμμορίες. Οι συμμορίες έχουν παραδώσει τα βαριά όπλα τους μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το καθεστώς θα παραβλέπει τις παράνομες οικονομικές δραστηριότητές τους. Ακόμη και ο συριακός στρατός και οι θεσμοί ασφαλείας έχουν γίνει συναλλακτικοί, ενώ τα τοπικά παραρτήματα των υπηρεσιών ασφαλείας επιδιώκουν τα δικά τους συμφέροντα και όχι τα συμφέροντα του κράτους.

Το συριακό καθεστώς δεν μπορεί να ικανοποιήσει την απληστία αυτών των κερδοσκόπων από τα τρέχοντα ταμεία του. Αλλά ούτε και μπορεί να τους αφήσει να λιμοκτονούν, επειδή η εξουσία του στηρίζεται εν μέρει στην υποστήριξή τους. Για τον λόγο αυτό, ο Άσαντ είναι απελπισμένος για να εξασφαλίσει κονδύλια ανασυγκρότησης [10] που θα μπορεί να κατευθύνει προς τα δίκτυα πατρωνίας της Συρίας. Για να αποφευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, οποιαδήποτε εξωτερική στήριξη που θα παρέχεται για σχέδια ανάκαμψης πρέπει να εξαρτάται από την εξασφάλιση ότι τα χρήματα διανέμονται στον λαό της Συρίας γενικότερα.

Ένα διαφορετικό καθεστώς μπορεί να προσπαθούσε να ενισχύσει την εξουσία του σε μια μεταπολεμική κατάσταση με το να φλερτάρει τους πολίτες δίδοντας προσοχή στις ανάγκες τους. Το καθεστώς Assad έχει κάνει το αντίθετο, τιμωρώντας εκείνους που θεωρεί ως ανεπαρκώς πιστούς στερώντας τους βασικές υπηρεσίες, ασφάλεια και δικαιώματα. Το 2018, η Συρία επέβαλε τον Νόμο αριθ. 10 [11], ο οποίος αποστερεί ανθρώπους από δικαιώματα ιδιοκτησίας, εκτός εάν αυτοπροσώπως φέρουν αποδείξεις για την ιδιοκτησία τους στις τοπικές Αρχές. Ο νόμος εφαρμόζεται κυρίως στις πόλεις που καταλήφθηκαν από ομάδες ανταρτών, όπου εκείνοι που αναφέρουν την περιουσία τους υποβάλλονται σε ανακρίσεις που προετοιμάζουν το έδαφος για την σύλληψή τους. Τα δίκτυα πατρωνίας επωφελούνται από τέτοιου είδους μέτρα -για παράδειγμα, απαιτώντας δωροδοκίες για να απελευθερώσουν τους συλληφθέντες.

Με την σίγαση των αντιφρονούντων και την εδραίωση της εδαφικής του λαβής στην Συρία, ο Assad επιδιώκει να μεταφέρει την εντύπωση ότι η Συρία επανέρχεται στο προ του 2011 status quo της. Αλλά το καθεστώς του είναι οικοδομημένο στην ψευδαίσθηση ενός κράτους, και η μικρή δύναμη που έχει βρίσκεται στα χέρια αυτών που κινούν τα νήματα. Οι Δυτικές χώρες δεν πρέπει να κανονικοποιήσουν τις σχέσεις τους με την Συρία με το σκεπτικό ότι ο Assad είναι η μόνη διαθέσιμη επιλογή. Θα πρέπει να προσπαθήσουν να κατανοήσουν την Συρία από κάτω προς τα πάνω, για να μπορέσουν να εφαρμόσουν μόχλευση στις ρωγμές στο σύστημά της, ώστε να εξασφαλίσουν ότι τα προγράμματα στήριξης της Συρίας δεν θα χρησιμοποιούνται από το καθεστώς για να τροφοδοτούν τους εγχώριους κερδοσκόπους και τους εξωτερικούς πάτρωνές του. Το τελικό παιχνίδι του Assad στην Συρία τον αφήνει να κάθεται σε έναν εύθραυστο θρόνο από χιλιάδες επισφαλώς ισορροπημένα κομμάτια.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2020-01-17/bashar-al-assad...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-01-22/scramble-north...
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-10-09/turkeys-endgame...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2016-01-19/assad-has-it-hi...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2018-06-04/pro-assad-allia...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2019-04-16/hard-truths-syria
[6] https://www.reuters.com/article/us-syria-security-qamishli-carbomb/as-sy...
[7] https://www.mei.edu/publications/sieges-syria-profiteering-misery
[8] https://www.ft.com/content/525ec4e4-e4a3-11e9-9743-db5a370481bc
[9] https://syria.chathamhouse.org/research/syrias-transactional-state-how-t...
[10] https://www.theatlantic.com/international/archive/2019/03/where-will-mon...
[11] https://www.washingtoninstitute.org/fikraforum/view/assads-law-10-reshap...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition