Γιατί ο εθνικισμός λειτουργεί | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί ο εθνικισμός λειτουργεί

Και γιατί δεν εξαφανίζεται
Περίληψη: 

Ο εθνικισμός δεν είναι ένα παράλογο αίσθημα που μπορεί να εκδιωχθεί από την σύγχρονη πολιτική μέσω της διαφωτιστικής εκπαίδευσης˙ είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές του σύγχρονου κόσμου και είναι ευρύτερα αποδεκτός από όσο αναγνωρίζουν οι επικριτές του.
Με λίγες εξαιρέσεις, είμαστε σήμερα όλοι εθνικιστές.

Ο ANDREAS WIMMER είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας και Πολιτικής Φιλοσοφίας στην έδρα Lieber στο Πανεπιστήμιο Columbia και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Nation Building: Why Some Countries Come Together While Others Fall Apart.

Ο εθνικισμός έχει κακή φήμη σήμερα. Στο μυαλό πολλών μορφωμένων Δυτικών, αποτελεί μια επικίνδυνη ιδεολογία [1]. Μερικοί αναγνωρίζουν τις αρετές του πατριωτισμού, που θεωρείται ως η καλοπροαίρετη αγάπη για την πατρίδα˙ την ίδια στιγμή, βλέπουν τον εθνικισμό ως στενόμυαλο [2] και ανήθικο, ως ότι προωθεί την τυφλή πίστη σε μια χώρα πάνω από τις βαθύτερες δεσμεύσεις της δικαιοσύνης και της ανθρωπότητας. Σε μια ομιλία τον Ιανουάριο του 2019 στο διπλωματικό σώμα της χώρας του, ο Γερμανός πρόεδρος, Frank-Walter Steinmeier, έθεσε αυστηρά αυτή την άποψη: «Ο εθνικισμός», είπε, «είναι ένα ιδεολογικό δηλητήριο».

30012020-1.jpg

Πάρτι στις ΗΠΑ: Σε ένα πικ-νικ για τον εορτασμό της 4ης Ιουλίου στο Μπρούκλιν, στη Νέα Υόρκη, τον Ιούλιο του 2018. Christopher Lee / The New York Times
----------------------------------------------------------------------

Τα τελευταία χρόνια, οι λαϊκιστές σε όλη την Δύση προσπάθησαν να ανατρέψουν αυτή την ηθική ιεράρχηση [3]. Έχουν υπερήφανα διεκδικήσει τον μανδύα του εθνικισμού, υποσχόμενοι να υπερασπιστούν τα συμφέροντα της πλειοψηφίας εναντίον των μεταναστευτικών μειονοτήτων και των ανέγγιχτων ελίτ. Οι επικριτές τους, εν τω μεταξύ, προσκολλώνται στην καθιερωμένη διάκριση ανάμεσα στον κακοήθη εθνικισμό και τον άξιο πατριωτισμό. Σε μια ελάχιστα συγκεκαλυμμένη βολή προς τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, έναν αυτοαποκαλούμενο εθνικιστή, ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν δήλωσε τον περασμένο Νοέμβριο ότι «ο εθνικισμός είναι μια προδοσία του πατριωτισμού».

Η λαϊκή διάκριση ανάμεσα στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό απηχεί αυτή που κάνουν οι μελετητές που αντιπαραθέτουν τον «πολιτικό» εθνικισμό, σύμφωνα με τον οποίο όλοι οι πολίτες, ανεξάρτητα από το πολιτισμικό τους υπόβαθρο, θεωρούνται μέλη του έθνους, με τον «εθνοτικό» εθνικισμό, στον οποίο η καταγωγή και η γλώσσα καθορίζουν την εθνική ταυτότητα. Ωστόσο, οι προσπάθειες για να τραβήξουν μια σκληρή γραμμή ανάμεσα στον καλό, πολιτικό πατριωτισμό και τον κακό, εθνοτικό εθνικισμό, παραβλέπουν τις κοινές ρίζες και των δύο. Ο πατριωτισμός είναι μια μορφή εθνικισμού. Είναι ιδεολογικοί αδελφοί, όχι μακρινά ξαδέλφια.

Στον πυρήνα τους, όλες οι μορφές εθνικισμού μοιράζονται τα ίδια δύο δόγματα: Πρώτον, ότι τα μέλη του έθνους, αντιληπτά ως ομάδα ίσων πολιτών με κοινή ιστορία και μελλοντικό πολιτικό πεπρωμένο, πρέπει να κυβερνούν το κράτος και, δεύτερον, ότι πρέπει να το κάνουν αυτό για το συμφέρον του έθνους. Επομένως, ο εθνικισμός αντιτίθεται στην ξένη κυριαρχία από μέλη άλλων εθνών, όπως στις αποικιακές αυτοκρατορίες και σε πολλά δυναστικά βασίλεια, όπως [αντιτίθεται] και σε κυβερνήτες που αγνοούν τις προοπτικές και τις ανάγκες της πλειοψηφίας.

Κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο αιώνων, ο εθνικισμός συνδυάστηκε με όλες τις άλλες πολιτικές ιδεολογίες. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός [4] άνθησε στην Ευρώπη του 19ου αιώνα και στην Λατινική Αμερική, ο φασιστικός εθνικισμός θριάμβευσε στην Ιταλία και την Γερμανία κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου, ενώ ο μαρξιστικός εθνικισμός ώθησε τα αντι-αποικιακά κινήματα που εξαπλώθηκαν στον «παγκόσμιο Νότο» μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα, σχεδόν όλοι, αριστερά και δεξιά, αποδέχονται τη νομιμότητα των δύο βασικών αρχών του εθνικισμού. Αυτό γίνεται σαφέστερο όταν ο εθνικισμός αντιπαρατίθεται με άλλα δόγματα κρατικής νομιμοποίησης. Στις θεοκρατίες, το κράτος πρέπει να κυβερνάται στο όνομα του Θεού, όπως στο Βατικανό ή στο χαλιφάτο του Ισλαμικού Κράτους (ή ISIS). Στα δυναστικά βασίλεια, το κράτος ανήκει σε, και κυβερνάται από, μια οικογένεια, όπως στην Σαουδική Αραβία. Στην Σοβιετική Ένωση το κράτος κυβερνήθηκε στο όνομα μιας τάξης: Το διεθνές προλεταριάτο.

Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ο κόσμος έχει γίνει ένας κόσμος εθνικών κρατών που διέπονται από εθνικιστικές αρχές. Ο προσδιορισμός του εθνικισμού αποκλειστικά στην πολιτική δεξιά σημαίνει μη κατανόηση της φύσης του εθνικισμού και άγνοια του πόσο βαθιά έχει διαμορφώσει όλες σχεδόν τις σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες, συμπεριλαμβανομένων των φιλελεύθερων και των προοδευτικών. Έδωσε το ιδεολογικό υπόβαθρο για θεσμούς όπως η δημοκρατία, το κράτος πρόνοιας και η δημόσια εκπαίδευση, εκ των οποίων όλα δικαιολογούνταν στο όνομα ενός ενοποιημένου λαού με κοινή αίσθηση σκοπού και αμοιβαίας υποχρέωσης. Ο εθνικισμός ήταν μια από τις μεγάλες κινητήριες δυνάμεις που βοήθησαν να νικηθεί η ναζιστική Γερμανία και η αυτοκρατορική Ιαπωνία. Και οι εθνικιστές απελευθέρωσαν τη μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατική κυριαρχία.

Ο εθνικισμός δεν είναι ένα παράλογο αίσθημα που μπορεί να εκδιωχθεί από την σύγχρονη πολιτική μέσω της διαφωτιστικής εκπαίδευσης˙ είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές του σύγχρονου κόσμου και είναι ευρύτερα αποδεκτός από όσο αναγνωρίζουν οι επικριτές του. Ποιος στις Ηνωμένες Πολιτείες θα συμφωνούσε να κυβερνάται από Γάλλους ευγενείς; Ποιος στη Νιγηρία θα καλούσε δημοσίως τους Βρετανούς να επιστρέψουν;
Με λίγες εξαιρέσεις, είμαστε σήμερα όλοι εθνικιστές.

30012020-2.jpg

Πυροτεχνήματα στον Πύργο του Άιφελ για τον εορτασμό της Ημέρας της Βαστίλης, στο Παρίσι, τον Ιούλιο του 2014. Gonzalo Fuentes / Reuters
----------------------------------------------------------------------

ΕΓΕΝΝΗΘΗ ΕΘΝΟΣ