Οι επόμενοι νικητές της παγκόσμιας οικονομίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι επόμενοι νικητές της παγκόσμιας οικονομίας

Τι χρειάζεται για την ευημερία στην εποχή του αυτοματισμού

Οι χώρες που κάποτε οδήγησαν τον κόσμο προς την κατεύθυνση της οικονομικής ανοικτότητας υποχωρούν στον προστατευτισμό. Τα τελευταία δυόμισι χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειψαν την Trans-Pacific Partnership [1] και επέβαλαν δασμούς στον χάλυβα, το αλουμίνιο και σε ένα ευρύ φάσμα κινεζικών προϊόντων. Το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται στην διαδικασία αποχώρησης [2] από τη μεγαλύτερη περιοχή ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο. Και το ανερχόμενο εθνικιστικό αίσθημα [3] απειλεί να επαναλάβει αυτές τις αυτοκαταστροφικές πράξεις αλλού. Ο πλούσιος κόσμος γίνεται εσωστρεφής.

18022020-1.jpg

Επιστροφή στην δουλειά: Σε μια αποθήκη της Amazon στην Florence, στο New Jersey των ΗΠΑ, τον Αύγουστο του 2017. Bryan Anselm / REDUX
-------------------------------------------------------------

Η συγκυρία δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Ακόμη και όταν οι επικριτές του ελεύθερου εμπορίου κερδίζουν το πάνω χέρι, η παγκοσμιοποίηση [4], εξ ολοκλήρου από μόνη της, μεταβάλλεται υπέρ των πλουσίων χωρών. Η οικονομική ανάπτυξη στον αναπτυσσόμενο κόσμο αυξάνει την ζήτηση για προϊόντα που παράγονται στον αναπτυγμένο κόσμο. Το εμπόριο υπηρεσιών ανεβαίνει. Οι εταιρείες μετακινούν την παραγωγή πιο κοντά στους πελάτες τους, ώστε να ανταποκρίνονται ταχύτερα στις μεταβολές της ζήτησης. Ο αυτοματισμός έχει επιβραδύνει την αδιάκοπη αναζήτηση ανθρώπων που να είναι πρόθυμοι να εργαστούν για χαμηλότερους μισθούς. Και η μεγαλύτερη πολυπλοκότητα των σύγχρονων αγαθών σημαίνει ότι η έρευνα, ο σχεδιασμός και η συντήρηση καταλήγουν να έχουν μεγαλύτερη σημασία από όσο η παραγωγή.

Όλες αυτές οι τάσεις δίνουν το πλεονέκτημα στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου η εξειδικευμένη εργατική δύναμη, οι μεγάλες ποσότητες κεφαλαίων, οι τεράστιες πελατειακές βάσεις και τα πυκνά συμπλέγματα εταιρειών υψηλής τεχνολογίας συνδυάζονται για να ενεργοδοτήσουν σύγχρονες οικονομίες. Οι χώρες μεσαίου εισοδήματος, όπως η Κίνα και το Μεξικό, μπορούν επίσης να επωφεληθούν από την επόμενη εποχή της παγκοσμιοποίησης (αν και τα μεταβαλλόμενα εμπορικά και επενδυτικά μοτίβα μπορεί να αφήνουν πίσω τμήματα των εργατικών δυνάμεών τους, όπως και στις πλούσιες χώρες τις τελευταίες δύο δεκαετίες). Οι φτωχότερες χώρες, εν τω μεταξύ, θα δουν το βασικό τους πλεονέκτημα –την φθηνή εργασία- να χάνει την σημασία του όλο και περισσότερο.

Οι πλούσιες χώρες επέλεξαν μια εκπληκτικά κακή χρονική στιγμή για να αρχίσουν να αποκλείουν τον εαυτό τους [5] από το εμπόριο, τις επενδύσεις και τη μετανάστευση. Αντί να κλείνουν τις πύλες ακριβώς όταν τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης έχουν αρχίσει να επιστρέφουν προς τον ανεπτυγμένο κόσμο, θα πρέπει να βρουν το πώς να επωφεληθούν από αυτές τις μεταβαλλόμενες μορφές παγκοσμιοποίησης. Το να γίνει σίγουρο ότι όλοι, όχι μόνο οι ήδη επιτυχημένοι, θα ωφεληθούν, θα είναι ένα τρομακτικό έργο [6]. Αλλά ο μόνος τρόπος ώστε οι πλούσιες χώρες να εξασφαλίσουν ότι όλοι θα χάσουν είναι να απομακρυνθούν από τον ανοιχτό κόσμο ακριβώς καθώς γίνονται οι κυρίαρχοί του.

ΑΥΤΑ ΗΤΑΝ ΤΟΤΕ…

Στην δεκαετία του 1990 και στα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα, η ανάπτυξη του εμπορίου αυξήθηκε, ιδίως στα μεταποιημένα αγαθά και τους φυσικούς πόρους. Το 2001, η είσοδος της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου συνέβαλε στην δημιουργία ενός τεράστιου νέου κέντρου μεταποίησης για προϊόντα υψηλής έντασης εργασίας. Η ψηφιακή επανάσταση επέτρεψε στις πολυεθνικές εταιρείες να εκτείνουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους σε όλο τον κόσμο. Αυτή η έξαψη της παγκοσμιοποίησης τροφοδοτήθηκε εν μέρει από το εμπόριο ενδιάμεσων αγαθών, όπως οι πρώτες ύλες και τα τσιπ των υπολογιστών, το οποίο τριπλασιάστηκε σε ονομαστική αξία από 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια το 1995 σε 7,5 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2007. Κατά την περίοδο αυτή, η συνολική αξία των εμπορευομένων αγαθών κάθε χρόνο αυξανόταν με διπλάσιο ρυθμό από όσο το παγκόσμιο ΑΕΠ.

Και τότε ήρθε η Μεγάλη Ύφεση [7]. Οι παγκόσμιες εμπορικές ροές κατέρρευσαν. Οι περισσότεροι αναλυτές θεώρησαν ότι μόλις η ανάκαμψη αποκτούσε ορμή, το εμπόριο θα βρυχάτο και πάλι. Έκαναν λάθος. Από το 2007 έως το 2017, οι εξαγωγές μειώθηκαν από 28% στο 23% της παγκόσμιας ακαθάριστης παραγωγής. Η πτώση ήταν πιο έντονη στα βαρέως εμπορευόμενα αγαθά με πολύπλοκες παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, όπως οι υπολογιστές, τα ηλεκτρονικά, τα οχήματα και τα χημικά. Μια δεκαετία μετά τη Μεγάλη ύφεση, είναι σαφές ότι το εμπόριο δεν επιστρέφει στους προηγούμενους ρυθμούς και μοτίβα ανάπτυξης.

Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία επανεξισορροπείται καθώς η Κίνα και άλλες χώρες με αναδυόμενες αγορές φτάνουν στο επόμενο στάδιο ανάπτυξης. Μετά από αρκετές δεκαετίες συμμετοχής στο παγκόσμιο εμπόριο κυρίως ως παραγωγοί, οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν γίνει οι σημαντικότεροι κινητήριοι μοχλοί της ζήτησης στον κόσμο. Το 2016, για παράδειγμα, οι κατασκευαστές αυτοκινήτων πούλησαν 40% περισσότερα αυτοκίνητα στην Κίνα από όσα στην Ευρώπη. Αναμένεται ότι μέχρι το 2025, οι αναδυόμενες αγορές θα καταναλώνουν τα δύο τρίτα των μεταποιημένων προϊόντων του κόσμου και, έως το 2030, θα καταναλώνουν περισσότερο από το ήμισυ του συνόλου των αγαθών.

Η αυξανόμενη ζήτηση στην Κίνα σημαίνει ότι περισσότερα από αυτά που κατασκευάζονται στην Κίνα πωλούνται εκεί. Το 2007, η Κίνα εξήγαγε το 55% των καταναλωτικών ηλεκτρονικών αγαθών και το 37% των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων που παρήγαγε˙ το 2017, τα ποσοστά αυτά ήταν 29% και 17% αντίστοιχα. Άλλες αναδυόμενες οικονομίες ακολουθούν αναλόγως.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες επίσης τώρα βασίζονται λιγότερο στις ενδιάμεσες εισαγωγές. Η Κίνα πρωτοστάτησε στην παγκόσμια εμπορική σκηνή κατά την δεκαετία του 1990 εισάγοντας πρώτες ύλες και εξαρτήματα και κατόπιν συναρμολογώντας τα σε τελικά προϊόντα για εξαγωγή. Αλλά τα πράγματα έχουν αλλάξει. Σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των ηλεκτρονικών ειδών, των οχημάτων και των μηχανημάτων, η Κίνα παράγει τώρα πολύ πιο εξελιγμένα εξαρτήματα, και ένα ευρύτερο φάσμα από αυτά από όσο έκανε πριν από δύο δεκαετίες.

Το εμπόριο γίνεται όλο και περισσότερο συγκεντρωμένο σε συγκεκριμένες περιοχές [8], ιδίως στην Ευρώπη και την Ασία. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην αύξηση της εγχώριας ζήτησης από τις χώρες των αναδυόμενων αγορών, αλλά καθοδηγείται επίσης από την αυξανόμενη σημασία της ταχύτητας. Η εγγύτητα προς τους καταναλωτές επιτρέπει στις εταιρείες να ανταποκρίνονται πιο γρήγορα στη μεταβαλλόμενη ζήτηση και στις νέες τάσεις. Πολλές εταιρείες δημιουργούν περιφερειακές αλυσίδες εφοδιασμού κοντά σε όλες τις μεγάλες αγορές τους. Η Adidas, για παράδειγμα, έχει κατασκευάσει πλήρως αυτοματοποιημένα «Speedfactories» [«ταχυ-εργοστάσια»] για να παράγει νέα παπούτσια στην Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες αντί να τα κατασκευάζει στις παραδοσιακές της τοποθεσίες στην Ινδονησία. Η Zara έχει πρωτοπορήσει στην βιομηχανία «γρήγορης μόδας» [«fast fashion»], ανανεώνοντας τα εμπορεύματά της δύο φορές την εβδομάδα. Περισσότεροι από τους μισούς από τους χιλιάδες προμηθευτές της εταιρείας συγκεντρώνονται στο Μαρόκο, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Τουρκία, όπου μπορούν να εξυπηρετήσουν τις αγορές της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Η Zara μπορεί να έχει ρούχα με νέα σχέδια, από το σχεδιαστήριο μέχρι σε ένα κατάστημα στο Μανχάταν, σε μόλις 25 ημέρες.

18022020-2.jpg

Μια γυναίκα κρατά σακούλα της Zara στη Μαδρίτη, τον Σεπτέμβριο του 2012. Susana Vera / Reuters
-------------------------------------------------------------

Η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, όπως η συνδεσιμότητα στο Διαδίκτυο και η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence, AI), αλλάζουν επίσης τα εμπορικά πρότυπα. Από το 2005 έως το 2017, ο όγκος των δεδομένων που διασχίζουν τα σύνορα κάθε δευτερόλεπτο αυξήθηκε με συντελεστή 148. Η διαθεσιμότητα φθηνών και γρήγορων ψηφιακών επικοινωνιών ενίσχυσε το εμπόριο. Οι πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου επιτρέπουν στους αγοραστές και τους πωλητές να βρίσκουν πιο εύκολα ο ένας τον άλλο. Το Διαδίκτυο των πραγμάτων -καθημερινά προϊόντα με συνδέσεις στο Internet- επιτρέπει στις επιχειρήσεις να παρακολουθούν αποστολές φορτίων σε όλο τον κόσμο και να παρακολουθούν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

Ωστόσο, δεν οδηγούν όλες οι νέες τεχνολογίες σε περισσότερες συναλλαγές. Μερικές, όπως η ρομποτική, η αυτοματοποίηση, η AI και η εκτύπωση 3D, αλλάζουν την φύση των εμπορικών ροών, αλλά δεν αυξάνουν το συνολικό ποσό των συναλλαγών. Τα εργοστάσια έχουν χρησιμοποιήσει ρομπότ εδώ και δεκαετίες, αλλά μόνο για εργασίες ρουτίνας. Τώρα, οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η όραση με τεχνολογία AI, η κατανόηση της γλώσσας, και οι λεπτές κινητικές δεξιότητες, επιτρέπουν στα κατασκευαστικά ρομπότ να εκτελούν καθήκοντα που ήταν κάποτε ήταν εκτός των δυνατοτήτων τους. Μπορούν να συναρμολογήσουν περίπλοκα εξαρτήματα και αρχίζουν να δουλεύουν με ευαίσθητα υλικά, όπως τα υφάσματα.

Η άνοδος του αυτοματισμού [9] σημαίνει ότι οι εταιρείες δεν χρειάζεται να ανησυχούν τόσο πολύ για το κόστος της εργασίας όταν επιλέγουν το πού θα επενδύσουν. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επιχειρήσεις είχαν αναζητήσει χαμηλόμισθους εργαζομένους, ακόμη και αν αυτό σήμαινε την οικοδόμηση μακρών, περίπλοκων αλυσίδων εφοδιασμού. Αυτό δεν είναι πλέον το κυρίαρχο μοντέλο: Σήμερα, μόνο το 18% του συνολικού εμπορίου αγαθών περιλαμβάνει εξαγωγές από μια χώρα χαμηλών μισθών σε μια χώρα υψηλών μισθών. Άλλοι παράγοντες, όπως η πρόσβαση στους πόρους, η ταχύτητα με την οποία οι επιχειρήσεις μπορούν να πάνε τα προϊόντα τους στους καταναλωτές, και οι διαθέσιμες δεξιότητες στο εργατικό δυναμικό, είναι πιο σημαντικοί. Οι εταιρείες κατασκευάζουν πλήρως αυτοματοποιημένα εργοστάσια για να φτιάξουν κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, ενδύματα, υποδήματα και παιχνίδια –τα υψηλής έντασης εργασίας προϊόντα που έδωσαν στην Κίνα και σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες την εκκίνησή τους στην παγκόσμια παραγωγή. Οι εξαγωγές από χώρες χαμηλών μισθών σε χώρες υψηλών μισθών μειώθηκαν από το 55% του συνόλου των εξαγωγών αυτών των φθηνών προϊόντων υψηλής έντασης εργασίας το 2007 στο 43% το 2017.

…ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΩΡΑ

Το εμπόριο αγαθών μπορεί να επιβραδύνεται σε σχέση με την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, αλλά το εμπόριο υπηρεσιών όχι. Από το 2007, το παγκόσμιο εμπόριο υπηρεσιών αυξήθηκε περισσότερο από 60% ταχύτερα από το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών. Το εμπόριο σε ορισμένους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των τηλεπικοινωνιών, της τεχνολογίας της πληροφορίας, των υπηρεσιών των επιχειρήσεων, και της πνευματικής ιδιοκτησίας, αυξάνεται τώρα δύο έως τρεις φορές γρηγορότερα από όσο το εμπόριο αγαθών. Το 2017, το παγκόσμιο εμπόριο υπηρεσιών ανήλθε συνολικά σε 5,1 τρισεκατομμύρια δολάρια, [επίπεδο] που είναι ακόμα πολύ μικρότερο από τα 17,3 τρισεκατομμύρια δολάρια αγαθών που διαπραγματεύονται παγκοσμίως. Αλλά αυτοί οι αριθμοί υποτιμούν το μέγεθος του εμπορίου υπηρεσιών. Οι εθνικοί λογαριασμοί δεν διαχωρίζουν, για παράδειγμα, την Ε&Α [Έρευνα και Ανάπτυξη], τον σχεδιασμό, τις πωλήσεις και το μάρκετινγκ, και τις υπηρεσίες back-office, από την φυσική παραγωγή αγαθών. Υπολογίστε και τα στοιχεία αυτά, και οι υπηρεσίες θα αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο της αξίας του εμπορίου των μεταποιημένων αγαθών. Και οι εταιρείες στρέφονται όλο και περισσότερο σε ξένους παρόχους για τις υπηρεσίες αυτές. Αν και οι άμεσα μετρούμενες υπηρεσίες αποτελούν μόνο το 23% του συνόλου των συναλλαγών, οι υπηρεσίες αντιπροσωπεύουν πλέον το 45% της προστιθέμενης αξίας των εμπορεύσιμων αγαθών.

Το εμπόριο υπηρεσιών θα αναλάβει όλο και μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς οι μεταποιητές και οι έμποροι λιανικής εισάγουν νέους τρόπους παροχής υπηρεσιών, και όχι μόνο αγαθών, προς τους καταναλωτές. Οι κατασκευαστές αυτοκινήτων και φορτηγών, για παράδειγμα, ξεκινούν συνεργασίες με εταιρείες που αναπτύσσουν αυτόνομες τεχνολογίες οδήγησης, εκμίσθωσης οχημάτων, ή παροχής υπηρεσιών δρομολογίων, καθώς προβλέπουν μια μετατόπιση μακριά από το παραδοσιακό μοντέλο της εφάπαξ αγοράς οχημάτων. Το cloud computing έχει κάνει δημοφιλή τα μοντέλα pay-as-you-go και συνδρομής για αποθήκευση και λογισμικό, απελευθερώνοντας τους χρήστες από το να πραγματοποιούν μεγάλες επενδύσεις για δικό τους hardware. Τα υπερταχέα ασύρματα δίκτυα 5G [10] θα δώσουν στις επιχειρήσεις νέους τρόπους παροχής υπηρεσιών, όπως μια χειρουργική επέμβαση που θα πραγματοποιείται μέσω τηλεχειριζόμενων ρομπότ και η ελεγχόμενη από απόσταση συντήρηση υποδομής που καθίσταται δυνατή με εικονικές αναδημιουργίες του υπό κρίσιν τόπου.

18022020-3.jpg

Έξω από ένα κατάστημα της Apple στην Σαγκάη, τον Ιούλιο του 2017. Aly Song / Reuters
----------------------------------------------------------------------------------------

Για δεκαετίες, οι κατασκευαστικές εταιρείες έκαναν φυσικά πράγματα. Σήμερα, αυτό δεν είναι πλέον δεδομένο. Ορισμένες πολυεθνικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της Apple και πολλών κατασκευαστών φαρμακευτικών προϊόντων, έχουν μετατραπεί σε «εικονικούς κατασκευαστές» (virtual manufacturers) -εταιρείες που σχεδιάζουν, εμπορεύονται και διανέμουν, αλλά βασίζονται σε εργολάβους για να παραγάγουν το πραγματικό προϊόν.

Η αλλαγή αυτή αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη στροφή προς άυλα αγαθά. Σε πολλές βιομηχανίες, η Ε&Α, το μάρκετινγκ, η διανομή και οι υπηρεσίες μετά την πώληση, δημιουργούν πλέον περισσότερη αξία από τα ίδια τα φυσικά αγαθά, και αναπτύσσονται όλο και πιο γρήγορα. Η οικονομολόγος Carol Corrado έδειξε ότι οι ετήσιες επενδύσεις των επιχειρήσεων σε άυλα περιουσιακά στοιχεία όπως το λογισμικό, τα εμπορικά σήματα, και η πνευματική ιδιοκτησία, υπερβαίνουν τις επενδύσεις τους σε κτίρια, εξοπλισμό και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα προϊόντα έχουν γίνει πιο περίπλοκα. Το λογισμικό (software) αντιπροσωπεύει πλέον το 10% της αξίας των καινούργιων αυτοκινήτων και η McKinsey αναμένει ότι το μερίδιο αυτό θα αυξηθεί στο 30% μέχρι το 2030.

Τα αγαθά εξακολουθούν να έχουν σημασία. Οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να πρέπει να μεταφέρουν τα αγαθά πέρα από τα σύνορα, ακόμη και όταν οι υπηρεσίες έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην παραγωγή τους. Οι δασμοί επί των εμπορευμάτων διαταράσσουν και στρεβλώνουν αυτές τις ροές και μειώνουν την παραγωγικότητα. Αυτό σημαίνει ότι ενεργούν επίσης ως δασμοί στις εμπλεκόμενες υπηρεσίες. Οι δασμοί στα ενδιάμεσα προϊόντα αυξάνουν το κόστος για τους κατασκευαστές και οδηγούν σε ένα είδος διπλής φορολογίας για τις τελικές εξαγωγές. Με λίγα λόγια, το επιχείρημα υπέρ του ελεύθερου εμπορίου [11] είναι εξίσου ισχυρό σήμερα όπως και πριν από τρεις δεκαετίες.

ΤΑ ΚΑΛΑ ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΥΣΗ

Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι της μεσαίας τάξης επωμίσθηκαν το βάρος της απώλειας θέσεων εργασίας που προκλήθηκε από το τελευταίο κύμα της παγκοσμιοποίησης. Με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της Γερμανίας, οι προηγμένες οικονομίες παρουσίασαν απότομες πτώσεις στην απασχόληση στον κλάδο της μεταποίησης τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο αριθμός των ατόμων που εργάζονται στον τομέα της μεταποίησης μειώθηκε από περίπου 17,6 εκατομμύρια το 1997 σε ένα χαμηλό 11,5 εκατομμυρίων το 2010, προτού να ανακάμψει μετριοπαθώς σε περίπου 12,8 εκατομμύρια σήμερα.

Ωστόσο, οι προηγμένες οικονομίες πρόκειται να επωφεληθούν από το επόμενο κεφάλαιο της παγκοσμιοποίησης. Ένα μέλλον που εξαρτάται από την καινοτομία, την ψηφιακή τεχνολογία, τις υπηρεσίες, και την εγγύτητα προς τους καταναλωτές, συνδυάζεται έξυπνα με τις δυνάμεις τους: Εξειδικευμένες εργατικές δυνάμεις, ισχυρή προστασία για την πνευματική ιδιοκτησία, προσοδοφόρες καταναλωτικές αγορές, και πρωτοπόρες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και οικοσυστήματα καινοφανών επιχειρήσεων (start-up). Οι αναπτυγμένες χώρες που επωφελούνται από αυτές τις ευνοϊκές συνθήκες θα ευημερήσουν. Όσες δεν το κάνουν, δεν πρόκειται [να ευημερήσουν].

Οι θέσεις εργασίας στη μεταποίηση δεν επιστρέφουν ακόμη στον πλούσιο κόσμο σε τεράστιους αριθμούς, αλλά υπάρχουν κάποιες ενθαρρυντικές ενδείξεις. Αρκετές μεγάλες εταιρείες, όπως η Adidas, η Fast Radius, και η Lincoln Electric, έχουν ανοίξει εγκαταστάσεις στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Η Apple ανακοίνωσε μεγάλη επέκταση στο Όστιν του Τέξας και σχεδιάζει νέα κέντρα δεδομένων και ερευνητικές εγκαταστάσεις σε άλλες πόλεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι εταιρείες που εδρεύουν στον αναπτυσσόμενο κόσμο επενδύουν επίσης περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.

Η ανάπτυξη του εμπορίου των υπηρεσιών παρέχει μια ακόμη ώθηση στις προηγμένες οικονομίες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και άλλες προηγμένες οικονομίες μαζί έχουν ήδη ένα ετήσιο πλεόνασμα στο εμπόριο υπηρεσιών ύψους σχεδόν 480 δισεκατομμυρίων δολαρίων, δύο φορές υψηλότερο από όσο μια δεκαετία πριν, αποδεικνύοντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημά τους σε αυτές τις βιομηχανίες. Η νέα τεχνολογία θα επιτρέψει στις εταιρείες να παρέχουν από μακριά περισσότερες υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. Οι χώρες που εξειδικεύονται ήδη σε εξαγωγή υπηρεσιών όπως η Γαλλία, η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, είναι σε καλή θέση να αξιοποιήσουν αυτές τις τάσεις.

Τέλος, καθώς ο αναπτυσσόμενος κόσμος γίνεται πλουσιότερος, θα αγοράζει περισσότερα αυτοκίνητα, υπολογιστές, αεροπλάνα και μηχανήματα από τον ανεπτυγμένο κόσμο. Οι προηγμένες οικονομίες στέλνουν περισσότερο από το 40% των εξαγωγών τους στις αναδυόμενες αγορές, σχεδόν το διπλάσιο του μεριδίου που έστελναν πριν από 20 χρόνια. Αυτές οι εξαγωγές συνολικά έφθασαν σε επίπεδο άνω των 4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων μόνο το 2017.

Ωστόσο, η εικόνα για τις προηγμένες οικονομίες δεν είναι ομοιόμορφα ρόδινη. Ορισμένες βιομηχανίες θα αντιμετωπίσουν έντονο νέο ανταγωνισμό από τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι εγχώριες επιχειρήσεις στην Βραζιλία, την Κίνα και άλλες χώρες μεσαίου εισοδήματος διακλαδώνονται με άλλες βιομηχανίες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας [12], όπως είναι η κατασκευή υπερυπολογιστών, η αεροδιαστημική, και η παραγωγή ηλιακών συλλεκτών, και στηρίζονται λιγότερο στα εισαγόμενα εξαρτήματα από τον ανεπτυγμένο κόσμο. Κινεζικές εταιρείες αρχίζουν να κατασκευάζουν οι ίδιες τα τσιπ υπολογιστών που αγόραζαν από το εξωτερικό. (Αν και για τα smartphones, η Κίνα εξακολουθεί να εισάγει τσιπ). Οι συνολικές κινεζικές ετήσιες εισαγωγές ενδιάμεσων αγαθών από την Γερμανία για οχήματα, μηχανές και άλλα εξελιγμένα προϊόντα έφθασαν το 2014 στα 44 δισεκατομμύρια δολάρια˙ μέχρι το 2017, ο αριθμός ήταν 37 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα έχουν επίσης δει τις εξαγωγές ενδιάμεσων προϊόντων προς την Κίνα σε αυτές τις βιομηχανίες να μειώνονται. Η πρωτοβουλία Made in China 2025 στοχεύει στην οικοδόμηση των ισχυρών σημείων της χώρας σε τομείς αιχμής όπως η AI, τα ασύρματα συστήματα 5G και η ρομποτική.

ΚΟΛΛΗΜΕΝΟΙ ΣΤΗ ΜΕΣΗ

Οι χώρες μεσαίου εισοδήματος, όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ουγγαρία, το Μεξικό, το Μαρόκο, η Πολωνία, η Νότια Αφρική, η Ταϊλάνδη και η Τουρκία, θα αποκομίσουν μερικά από τα οφέλη της νέας παγκοσμιοποίησης, αλλά θα αντιμετωπίσουν και νέες δυσκολίες. Τέτοιες χώρες παίζουν πλέον σημαντικούς ρόλους στις πολύπλοκες αλυσίδες αξίας που παράγουν οχήματα, μηχανήματα, ηλεκτρονικά, χημικά και εξοπλισμό μεταφορών. Τόσο προμηθεύουν όσο και ανταγωνίζονται τις εταιρείες που εδρεύουν σε χώρες με προηγμένες οικονομίες και οι οποίες παραδοσιακά κυριαρχούσαν σε αυτές τις βιομηχανίες.

Ορισμένες χώρες μεσαίου εισοδήματος απολαμβάνουν ένα σταθερό πλεονέκτημα: Γεωγραφική γειτνίαση με μεγάλες καταναλωτικές αγορές σε προηγμένες οικονομίες. Καθώς η αυτοματοποίηση καθιστά το κόστος εργασίας λιγότερο σημαντικό, πολλές πολυεθνικές εταιρείες επιλέγουν να κατασκευάσουν νέα εργοστάσια όχι στις χώρες με τις χαμηλότερες αμοιβές, αλλά σε χώρες που είναι πιο κοντά στις κύριες καταναλωτικές αγορές τους και που εξακολουθούν να προσφέρουν χαμηλότερους μισθούς από τις πλούσιες χώρες. Το Μεξικό ταιριάζει στις ανάγκες των Ηνωμένων Πολιτειών˙ το Μαρόκο, η Τουρκία και οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες κάνουν το ίδιο για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως και η Μαλαισία και η Ταϊλάνδη για τις πλουσιότερες χώρες της Ασίας όπως η Ιαπωνία και τα πλουσιότερα μέρη της Κίνας.

Άλλες χώρες μεσαίου εισοδήματος είναι έτοιμες να επωφεληθούν από τη μετάβαση από τα αγαθά στις υπηρεσίες. Η Κόστα Ρίκα, για παράδειγμα, είναι σήμερα σημαντική εξαγωγέας επιχειρηματικών υπηρεσιών, όπως η εισαγωγή δεδομένων (data entry), η ανάλυση και η υποστήριξη της τεχνολογίας των πληροφοριών. Οι εξαγωγές της στους τομείς αυτούς έχουν αυξηθεί με μέσο ετήσιο ρυθμό 34% τα τελευταία δέκα χρόνια και σήμερα ανέρχονται σε 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια ή 7,6% του ΑΕΠ της Κόστα Ρίκα. Το παγκόσμιο ετήσιο εμπόριο επιχειρηματικών υπηρεσιών που έχουν ανατεθεί σε τρίτους (outsourced business services) –τα πάντα από τις λογιστικές υπηρεσίες μέχρι την υποστήριξη πελατών- ανέρχεται σε 270 δισεκατομμύρια δολάρια και αυξάνεται. Αυτό αντιπροσωπεύει μια προσοδοφόρα ευκαιρία για χώρες μεσαίου εισοδήματος όπως η Κόστα Ρίκα. Ωστόσο, από την στιγμή που τα εργαλεία AI θα μπορούσαν να χειριστούν ένα μεγάλο μέρος των εργασιών που σχετίζονται με αυτές τις υπηρεσίες, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να είναι σε θέση να βοηθήσουν τους πελάτες με πιο σύνθετες λύσεις αντιμετώπισης προβλημάτων ή πωλήσεις, προκειμένου να παραμείνουν μπροστά από τις μηχανές.

18022020-4.jpg

Σε ένα κέντρο logistics στην Wuhan, στην Κίνα, τον Νοέμβριο του 2015. China Stringer Network / Reuters
-----------------------------------------------------------------------------------

Οι χώρες μεσαίου εισοδήματος έχουν επίσης τεράστιες ευκαιρίες να επωφεληθούν από τις νέες τεχνολογίες -όχι μόνο υιοθετώντας τες αλλά και οικοδομώντας τες. Η Κίνα, για παράδειγμα, είναι παγκόσμιος ηγέτης στις πληρωμές μέσω κινητού τηλεφώνου. Εφαρμογές όπως η WeChat Pay και η Alipay επέτρεψαν στους Κινέζους καταναλωτές να μετακινηθούν απευθείας από την χρήση μετρητών για τις συναλλαγές τους, στις πληρωμές μέσω smartphone, παρακάμπτοντας εντελώς τις πιστωτικές κάρτες. Οι πλατφόρμες πληρωμών τρίτου μέρους (third-party payment platforms) χειρίστηκαν πληρωμές μέσω κινητών τηλεφώνων ύψους 15,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2017 -περισσότερο από 40 φορές το ποσό που έτυχε παρόμοιας επεξεργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων iResearch. Εκτός από την φθηνότερη και πιο αποδοτική λειτουργία των συναλλαγών, οι εφαρμογές πληρωμών δημιουργούν επίσης τεράστιες συλλογές δεδομένων που οι δημιουργοί τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να προσφέρουν εξατομικευμένα δανειακά, ασφαλιστικά και επενδυτικά προϊόντα. Σε κάθε χώρα, η άνοδος των μεγάλων δεδομένων (big data) δημιουργεί δύσκολα νομικά και δεοντολογικά ερωτήματα˙ στην Κίνα, ιδίως, η επίσημη χρήση τέτοιων δεδομένων (data) έχει τεθεί υπό εξέταση [13]. Είναι πιθανό να μην υπάρξουν ούτε δύο χώρες που να καταλήξουν ακριβώς στα ίδια συμπεράσματα, αλλά όλες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτά τα ζητήματα.

Επιπλέον, το ηλεκτρονικό εμπόριο, το κινητό Διαδίκτυο, οι ψηφιακές πληρωμές, και οι ηλεκτρονικές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες τείνουν να συμβάλλουν στην χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Μια έκθεση του 2019 από την Ακαδημία Luohan, μια ερευνητική ομάδα που ίδρυσε η Alibaba, διαπίστωσε ότι τα οφέλη της τρέχουσας ψηφιακής επανάστασης είναι πιθανό να είναι πιο ομοιόμορφα κατανεμημένα από εκείνα των προηγούμενων τεχνολογικών επαναστάσεων. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ψηφιακές τεχνολογίες δεν περιορίζονται πλέον στους πλούσιους ανθρώπους στις πλούσιες χώρες. Οι σημερινές τεχνολογίες έχουν διευκολύνει τους ανθρώπους παντού να ξεκινούν επιχειρήσεις, να προσεγγίζουν πελάτες και να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Η έκθεση διαπίστωσε ότι στην Κίνα, οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν επιταχύνει την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και των επαρχιών της ενδοχώρας, περιοχές που είχαν παραμείνει επί μακρόν καθυστερημένες έναντι των ακτών.

Ακόμη και όταν οι χώρες μεσαίου εισοδήματος μετατοπίζονται στη μεταποίηση και σε υπηρεσίες υψηλότερης αξίας, οι εργαζόμενοι στον τομέα της μεταποίησης είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν δυσκολίες παρόμοιες με εκείνες των Αμερικανών και Ευρωπαίων εργαζομένων που έχουν εκτοπιστεί από τις ψηφιακές τεχνολογίες. Οι εργαζόμενοι των εργοστασίων στην Κίνα, το Μεξικό και τη Νοτιοανατολική Ασία ενδέχεται να επωμισθούν το κύριο βάρος της εργασιακής εκτόπισης καθώς οι μισθοί αυξάνονται και ο αυτοματισμός προχωρά. Μια μελέτη του οικονομολόγου Robert Atkinson διαπίστωσε ότι η Κίνα, η Τσεχική Δημοκρατία, η Σλοβενία και η Ταϊλάνδη υιοθετούν βιομηχανικά ρομπότ ταχύτερα από ό, τι θα προοιώνιζε το μισθολογικό τους επίπεδο. Αν και η αυτοματοποίηση θα ανεβάσει την αύξηση της παραγωγικότητας και την ποιότητα των προϊόντων, οι χώρες αυτές θα πρέπει να βοηθήσουν τους εκτοπισμένους και να αποφύγουν τα λάθη που έκανε η Δύση.

Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ

Σε έναν κόσμο με αυξανόμενη αυτοματοποίηση, οι προοπτικές για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος γίνονται όλο και πιο αβέβαιες. Βραχυπρόθεσμα, η καθοδηγούμενη από τις εξαγωγές, έντασης εργασίας μεταποίηση μπορεί να έχει ακόμα περιθώρια ανάπτυξης σε ορισμένες χώρες χαμηλών μισθών. Το Μπαγκλαντές, η Ινδία και το Βιετνάμ επιτυγχάνουν σταθερή ανάπτυξη των εξαγωγών της υψηλής έντασης εργασίας μεταποιητικής βιομηχανίας, εκμεταλλευόμενες τους αυξανόμενους μισθούς της Κίνας και την έμφαση που δίνει η χώρα στα πιο εξελιγμένα και κερδοφόρα προϊόντα. Για να καταστήσουν λειτουργικό το παλιό μοντέλο ανάπτυξης της μεταποίησης εξαγωγικού προσανατολισμού, οι χώρες θα πρέπει να επενδύσουν σε οδικούς άξονες, σιδηροδρόμους, αεροδρόμια και άλλες υποδομές εφοδιαστικής (logistics) -και τελικά σε σύγχρονα εργοστάσια υψηλής τεχνολογίας που να μπορούν να ανταγωνιστούν με εκείνα στον υπόλοιπο κόσμο. Το Μπαγκλαντές, η Ινδία και το Βιετνάμ έχουν πάρει ορισμένα θετικά μέτρα, αλλά θα χρειαστεί να κάνουν περισσότερα.

Το εάν οι υπηρεσίες θα μπορούν να καθοδηγήσουν το είδος της ταχείας ανάπτυξης στις χώρες που βρίσκονται σε πρώιμη φάση ανάπτυξης, όπως έκανε κάποτε η μεταποιητική βιομηχανία, μένει να το δούμε. Ορισμένες χώρες χαμηλού εισοδήματος, όπως η Γκάνα, η Ινδία και οι Φιλιππίνες, έχουν αναπτυσσόμενες βιομηχανίες υπηρεσιών που τροφοδοτούν επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο. Αλλά ακόμη και στις χώρες αυτές, ο τομέας των υπηρεσιών-εξαγωγών απασχολεί λίγα άτομα και δεν συμβάλλει πολύ στο ΑΕΠ. Όπως οι χώρες μεσαίου εισοδήματος, οι χώρες χαμηλού εισοδήματος θα πρέπει να στραφούν σε δραστηριότητες υψηλότερης αξίας για να παραμείνουν μπροστά από την αυτοματοποίηση. Οι εμπορεύσιμες υπηρεσίες, όπως οι μεταφορές, οι χρηματοδοτήσεις, και οι επιχειρηματικές υπηρεσίες, απολαμβάνουν υψηλή αύξηση παραγωγικότητας και μπορούν να αυξήσουν το βιοτικό επίπεδο, αλλά οι λιγότερο εμπορεύσιμες, όπως η προετοιμασία φαγητού, η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, οι οποίες απασχολούν εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους, μέχρι τώρα δείχνουν μικρή ανάπτυξη παραγωγικότητας, κάνοντάς τες μια φτωχή κινητήρια δύναμη για μακροπρόθεσμη ευημερία.

Η τεχνολογία μπορεί να επιτρέψει σε μερικούς ανθρώπους σε οικονομίες χαμηλού εισοδήματος να προχωρήσουν στην οικονομική ανάπτυξη χωρίς να ανατρέξουν στις διαδρομές που ακολούθησαν εκείνοι στις προηγμένες οικονομίες. Η πρόσβαση στο Διαδίκτυο επιτρέπει στους εργαζόμενους παντού να χρησιμοποιούν online πλατφόρμες για εύρεση ανεξάρτητης εργασίας (freelance) όπως η UpWork, η Fiverr και η Samasource, για να κερδίσουν συμπληρωματικά εισοδήματα. Ένα μεγάλο μέρος των ελεύθερων επαγγελματιών σε αυτές τις πλατφόρμες βρίσκονται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Η Khan Academy και Coursera διδάσκουν γλώσσες και άλλες δεξιότητες. Ο Μεταφραστής της Google καταργεί τα γλωσσικά εμπόδια. Η Kiva και η Kickstarter βοηθούν τους επιχειρηματίες που επιθυμούν να χρηματοδοτήσουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις τους. Και οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής παρέχουν καλύτερη υγειονομική περίθαλψη στους ανθρώπους σε απομακρυσμένες περιοχές. Αλλά η χρήση αυτών των υπηρεσιών απαιτεί ευρεία πρόσβαση σε οικονομικά προσιτό υψηλής ταχύτητας Internet. Οι χώρες πρέπει να επενδύσουν σε ψηφιακές υποδομές και εκπαίδευση, προκειμένου να επιτύχουν σε μια παγκόσμια ψηφιακή οικονομία. Αν και πολλές χώρες έχουν επιτύχει σχεδόν καθολική πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το να κάνουν τους μαθητές να ολοκληρώσουν την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και να διασφαλίσουν ότι θα λαμβάνουν υψηλής ποιότητας εκπαίδευση όταν θα βρίσκονται εκεί, είναι τα επόμενα εμπόδια.

Το εμπόριο έχει κάνει περισσότερα από σχεδόν οτιδήποτε άλλο για να μειώσει την παγκόσμια φτώχεια. Εάν οι αναπτυσσόμενες χώρες αλλάξουν στρατηγικές για να επωφεληθούν από το επόμενο κύμα της παγκοσμιοποίησης, το εμπόριο μπορεί να συνεχίσει να απομακρύνει τους ανθρώπους από την φτώχεια και να τους βάζει στη μεσαία τάξη. Είναι οι προηγμένες οικονομίες, όμως, που πρέπει να αλλάξουν τις προοπτικές τους πιο δραματικά. Απομονώνουν τον εαυτό τους από τον έξω κόσμο ακριβώς την ίδια στιγμή που θα έπρεπε να τον καλωσορίσουν.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2019-06-11/global-economys...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2017-02-06/china-will-miss-tpp
[2] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2017-10-16/why-briti...
[3] http://www.foreignaffairs.com/articles/false-flags
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-04-16/globalization-n...
[5] https://www.nytimes.com/2019/05/09/us/politics/china-trade-tariffs.html
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2018-10-15/how-sav...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-08-13/forgotten-histo...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2016-07-13/argenti...
[9] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2016-01-01/fourth-industrial-...
[10] https://www.wsj.com/articles/the-5g-race-china-and-u-s-battle-to-control...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-06-13/truth-about-trade
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-08-13/when-china-rule...
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-06-20/reeducation-ret...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition