Μόνο η μετανάστευση μπορεί να σώσει το κράτος πρόνοιας

Τις επόμενες δεκαετίες, ο ανεπτυγμένος κόσμος θα αντιμετωπίσει μια αποθαρρυντική δημογραφική πρόκληση. Καθώς το προσδόκιμο ζωής ανεβαίνει και τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται στην Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και τις χώρες του Ειρηνικού, Αυστραλία, Ιαπωνία και Νέα Ζηλανδία, οι πληθυσμοί σε ηλικία συνταξιοδότησης θα αυξηθούν, ενώ οι εργατικές δυνάμεις θα συρρικνωθούν. Οι πλούσιες χώρες, με άλλα λόγια, εξαντλούνται από νέους.

Ο γιος μου είναι 30 ετών. Μέχρι να φτάσει την ηλικία των 60 ετών το 2050, ολόκληρη η γενιά του θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του προσεχούς δημογραφικού ελλείμματος. Προγράμματα όπως το Social Security και το Medicare που υποστηρίζουν τους ηλικιωμένους στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να αποδειχθούν αδύνατο να χρηματοδοτηθούν. Ταυτόχρονα, η έλλειψη νέων εργαζομένων θα αφήσει σημαντικά κενά στην αγορά εργασίας, ειδικά όταν πρόκειται για την φροντίδα των ηλικιωμένων.

Κούρδοι μετανάστες εργαζόμενοι στην Riace, στην Ιταλία, τον Μάιο του 2011. Stefano De Luigi / VII / Redux
----------------------------------------------------------

Η λύση είναι ταυτόχρονα απλή και πολιτικά δύσκολη: Τις προσεχείς δεκαετίες, οι πλούσιες χώρες θα πρέπει να ανοίξουν τα σύνορά τους σε περισσότερους εργαζομένους από φτωχότερες χώρες. Σε μια περίοδο αυξανόμενου εθνικισμού και ξενοφοβίας, η έκκληση για αυξημένη μετανάστευση μπορεί να μην είναι δημοφιλής. Για να μετριάσουν τις δικαιολογημένες ανησυχίες για ταχεία πολιτισμική αλλαγή, τα ανεπτυγμένα έθνη μπορούν να δανειστούν [στοιχεία] από τα υφιστάμενα μοντέλα μετανάστευσης -ιδίως εκείνα του Καναδά, της Σιγκαπούρης και των χωρών του Περσικού Κόλπου- που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των αγορών εργασίας χωρίς να διαταράσσουν την κοινωνική συνοχή. Θα είναι δύσκολο να πεισθούν οι πολίτες να δεχτούν περισσότερους μετανάστες, αλλά οι πλούσιες χώρες δεν έχουν πολλές άλλες επιλογές. Εάν δεν μπορούν να προσελκύσουν περισσότερους εργαζομένους από αλλού, θα αντιμετωπίσουν δημογραφική καταστροφή.

ΤΟ ΓΚΡΙΖΑΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

Ένας τρόπος για να κατανοηθεί η τεράστια ανάγκη για μετανάστες σε πλούσιες χώρες είναι να υπολογισθεί το αποτέλεσμα της απουσίας τους. Τι θα συνέβαινε αν ο ανεπτυγμένος κόσμος έκλεινε τα σύνορά του και δεν δεχόταν περισσότερους μετανάστες; Οι προβλέψεις του ΟΗΕ για τον πληθυσμό [1] δείχνουν μια θλιβερή εικόνα των σημερινών δημογραφικών τάσεων στον ανεπτυγμένο κόσμο. Χάρη στη μείωση της γονιμότητας και την αύξηση των ποσοστών μακροζωίας, οι πλούσιες χώρες θα έχουν συνολικά 120 εκατομμύρια λιγότερα άτομα ηλικίας μεταξύ 25 και 64 το 2050 από όσα είχαν το 2020, μια μείωση κατά 18%.

Καθώς οι πληθυσμοί σε ηλικία εργασίας σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο θα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, θα αυξηθεί ο πληθυσμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών κατά 95 εκατομμύρια μέχρι το 2050, μια αύξηση κατά 38%. Οι τάξεις των ατόμων άνω των 80 ετών θα διογκωθούν κατά 61 εκατομμύρια, αύξηση κατά 91%. Το σύνολο των πληθυσμών ηλικίας άνω των 65 ετών στις πλούσιες χώρες θα αυξηθεί κατά περίπου 95 εκατομμύρια, ενώ εν τη ελλείψει μετανάστευσης, αυτές οι οικονομίες θα χάσουν 120 εκατομμύρια άτομα σε ηλικία εργασίας.

Αυτές οι ριζικές δημογραφικές αλλαγές δημιουργούν αρκετές μείζονες ανησυχίες. Κάθε ανεπτυγμένη χώρα έχει ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης που επιδιώκει να εξασφαλίσει εισόδημα για τους ηλικιωμένους. Τέτοια συστήματα, είτε δημόσια είτε ιδιωτικά, εξαρτώνται σχεδόν πάντα από την συλλογή εισφορών από τους νέους για την υποστήριξη των ηλικιωμένων. Ομοίως, τα κόστη υγειονομικής περίθαλψης είναι πολύ υψηλότερα για τους ηλικιωμένους από όσο για τους νέους, επομένως σχεδόν κάθε πλούσια χώρα βασίζεται σε εισφορές από τους νέους για την κάλυψη των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης των ηλικιωμένων. Και καθώς οι άνθρωποι γερνούν πολύ, χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη έντασης εργασίας -από την προσωπική φροντίδα έως την βοήθεια στο νοικοκυριό και μέχρι την υγειονομική περίθαλψη. Μια σύγχρονη οικονομία πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει το εργατικό δυναμικό για να καλύψει τις αυξανόμενες απαιτήσεις ενός γηράσκοντος πληθυσμού.

Με τη μείωση του πληθυσμού ηλικίας εργασίας και την αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων, αυτές οι παραδοσιακές ρυθμίσεις σε πλούσιες χώρες αντιμετωπίζουν την πιθανότητα της κατάρρευσης. Παλαιότερα, όταν η δημογραφική πυραμίδα είχε μια ευρεία βάση -πολύ περισσότερους νέους απ' όσους ηλικιωμένους- αυτά τα συστήματα κοινωνικής προστασίας για τους ηλικιωμένους ήταν σε θέση να λειτουργήσουν με σχετικά χαμηλό κόστος. Στον ανεπτυγμένο κόσμο, ο λόγος των ατόμων ηλικίας 25 έως 64 ετών έναντι εκείνων στα 65 και άνω ήταν 5,7 προς 1 το 1960 και 4,16 προς 1 το 1990. Ωστόσο, τα τελευταία 30 χρόνια, ο λόγος αυτός μειώθηκε σε 2,76 προς 1. Εάν οι πλούσιες χώρες δεν εισάγουν πρόσθετους μετανάστες, ο λόγος αυτός θα μειωθεί σε μόλις 1,65 σε 1 έως το 2050 -καθιστώντας αδύνατη την διατήρηση της κοινωνικής προστασίας στα τρέχοντα επίπεδα συνεισφοράς.