Κατάσκοποι, ψέματα και αλγόριθμοι

Τον Οκτώβριο του 2016, έναν μήνα πριν από τις εκλογές, ο James Clapper, ο διευθυντής των εθνικών υπηρεσιών πληροφοριών, και ο Jeh Johnson, ο υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας, έκαναν το ασυνήθιστο βήμα της έκδοσης μιας δημόσιας δήλωσης σχετικά με την παρέμβαση της Ρωσίας στις εκλογές. Ακόμα και τότε, η πλήρης έκταση της ρωσικής προσπάθειας διέφευγε των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών˙ η δήλωση δεν ανέφερε καθόλου τα κοινωνικά μέσα. Ο Τζόνσον δήλωσε αργότερα ότι η επιχείρηση της Ρωσίας στα social media «ήταν κάτι … που μόλις ξεκινούσαμε να βλέπουμε». Ομοίως, ο Clapper έγραψε στα απομνημονεύματά του ότι «το καλοκαίρι του 2015, δεν μας είχε προκύψει ποτέ ως τότε ότι χαμηλόβαθμοι Ρώσοι αξιωματούχοι των υπηρεσιών πληροφοριών θα μπορούσαν να εμφανίζονται ως Αμερικανοί στα κοινωνικά μέσα». Πράγματι, η κοινότητα πληροφοριών δεν κατανόησε το μέγεθος της επίθεσης, η οποία άγγιξε περισσότερους από 120 εκατομμύρια Αμερικανούς πολίτες, μέχρι και αρκετά μετά τις εκλογές. Η Επιτροπή Πληροφοριών της Γερουσίας σημείωσε [6] το 2018 ότι η δική της διακομματική έρευνα «εξέθεσε μια πολύ πιο εκτεταμένη ρωσική προσπάθεια χειραγώγησης των καναλιών των κοινωνικών μέσων για να σπείρει διχόνοια και να παρέμβει στις εκλογές του 2016 και στην αμερικανική κοινωνία» από όση είχε βρει η κοινότητα πληροφοριών των ΗΠΑ ακόμα και τόσο αργά όσο το 2017.

Ο Jeh Johnson ενώπιον της Επιτροπής Δικαιοσύνης της γερουσίας στην Ουάσινγκτον, τον Ιούνιο του 2016. Joshua Roberts/REUTERS
-----------------------------------------------------------

Ήταν για καλό λόγο το ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών δεν είχαν εκπαιδεύσει τα συστήματα συλλογής τους στο περιεχόμενο των κοινωνικών μέσων μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η ρωσική επίθεση στα κοινωνικά μέσα διεξήχθη από Ρώσους υπηκόους που επιχειρούσαν σε ρωσικό έδαφος. Βοηθήθηκαν από αρκετούς Ρώσους μυστικούς πράκτορες που απεστάλησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2014, με σαφή στόχο να μελετήσουν πώς θα καταστήσουν αποτελεσματικότερη την εκστρατεία της Μόσχας στα κοινωνικά μέσα. Το εάν το Κρεμλίνο επηρέασε την ζυγαριά σε μια προεδρική εκλογή με μικρή διαφορά δεν θα γίνει ποτέ γνωστό. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι η κακή χρήση των κοινωνικών μέσων από την Ρωσία δεν εντοπίστηκε επί πολύ καιρό από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ και ότι αυτή η αποτυχία είναι απλώς μια προεπισκόπηση αυτών που επίκεινται αν η κοινότητα πληροφοριών δεν προσαρμοστεί στις σημερινές ταχείες τεχνολογικές προόδους.

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Οι πληροφορίες ήταν πάντα ένα ουσιαστικό κομμάτι των εχθροπραξιών και της πολιτικής τέχνης. «Γνωρίστε τον εχθρό», δίδασκε ο Κινεζικός στρατιωτικός στρατηγιστής Sun-tzu γύρω στο 500 π.Χ. Στο πεδίο της μάχης, η καλή πληροφόρηση βοηθάει στην σωτηρία ζωών και κερδίζει πολέμους εντοπίζοντας τις εχθρικές δυνάμεις, προλαμβάνοντας τις επόμενες κινήσεις τους, και κατανοώντας τις προθέσεις, τα σχέδια και τις ικανότητες του αντιπάλου. Εκτός από το πεδίο της μάχης, οι πληροφορίες βοηθούν τους ηγέτες να λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις προλαμβάνοντας εσφαλμένους υπολογισμούς και παρέχοντας έγκαιρη κατανόηση των απειλών και των ευκαιριών. Για παράδειγμα, το 1962, οι πληροφορίες που συγκέντρωσαν τα κατασκοπευτικά αεροπλάνα U-2 έδωσαν στον πρόεδρο John F. Kennedy τον χρόνο και τα στοιχεία που χρειαζόταν για να αναγκάσει την Σοβιετική Ένωση να απομακρύνει τα πυρηνικά όπλα από την Κούβα χωρίς να προκαλέσει πυρηνικό πόλεμο. Φυσικά, οι πληροφορίες μπορεί επίσης να είναι λανθασμένες -μερικές φορές καταστροφικά, όπως με τις εκτιμήσεις για τα προγράμματα όπλων μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσεΐν πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ. Οι πληροφορίες είναι, από την φύση τους, μια αβέβαιη επιχείρηση που περιλαμβάνει την συναρμογή ψηγμάτων πληροφοριών σχετικά με αντιπάλους που προτίθενται να αρνηθούν και να εξαπατήσουν.

Αλλά η διαχρονική αξία της πληροφόρησης προέρχεται από μια θεμελιώδη πραγματικότητα: Οι ηγέτες της κυβέρνησης λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις όταν έχουν καλύτερη πληροφόρηση. Και οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ έχουν από καιρό την δυνατότητα να παρέχουν καλύτερες πληροφορίες από όσο άλλες πηγές. Χρησιμοποιώντας τόσο ανθρώπινους δρώντες όσο και τεχνικές μεθόδους, συλλέγουν μυστικές πληροφορίες που οι αντίπαλοι των ΗΠΑ προσπαθούν να κρύψουν. Συνδυάζουν αυτά τα μυστικά με δεδομένα από άλλα μέρη της κυβέρνησης και πληροφορίες από ανοιχτές πηγές που συλλέγονται από ειδησεογραφικά δελτία, μη διαβαθμισμένα έγγραφα της ξένης κυβέρνησης και δημόσιες δηλώσεις, για να αναφέρουμε μόνο μερικές πηγές. Προσαρμόζουν την ανάλυσή τους στις συγκεκριμένες ανάγκες των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και την προσφέρουν χωρίς γνώμη, κομματικοποίηση ή πολιτική ατζέντα.

Αυτές οι δυνατότητες είναι σε μεγάλη ζήτηση σήμερα. Αλλά οι νέες απειλές και οι νέες τεχνολογίες καθιστούν την συλλογή και ανάλυση πληροφοριών πολύ πιο προκλητική από οποιαδήποτε άλλη στιγμή από την εποχή της αρχής του Ψυχρού Πολέμου. Οι πρόσφατες ετήσιες εκτιμήσεις απειλών από το Γραφείο του Διευθυντή των Εθνικών Πληροφοριών (Office of the Director of National Intelligence) δείχνουν μια ζαλιστική εικόνα των παγκόσμιων κινδύνων: Την αύξηση του ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα από την Κίνα και την Ρωσία˙ αναπτυσσόμενα πυρηνικά οπλοστάσια στην Βόρεια Κορέα και κατά μήκος των ινδο-πακιστανικών συνόρων˙ μια χαοτική Μέση Ανατολή που εκτρέφει εξτρεμισμό˙ μια διεθνή τάξη που διαβρώνεται˙ και αυταρχικούς να προωθούνται από την Ευρώπη ως την Ασία. Η κλιματική αλλαγή εκτοπίζει χιλιάδες [ανθρώπους], επιδεινώνοντας την υπάρχουσα αστάθεια. Ακόμα και οι εχθροπραξίες δεν είναι αυτό ήταν, με συγκρούσεις «γκρίζας ζώνης» και «μικρούς πράσινους άνδρες» να θολώνουν την γραμμή μεταξύ πολέμου και ειρήνης.