Πώς θα κοπούν οι ορέξεις της Τουρκίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς θα κοπούν οι ορέξεις της Τουρκίας

Οι γεωπολιτικές παράμετροι της τουρκικής εμπλοκής στην Λιβύη

Η τουρκική ανάμειξη στην Λιβύη εδράζεται σε ένα μακροϊστορικό υπόβαθρο, το οποίο διέπεται από μία πρόσθετη συμβολική διάσταση. Η Λιβύη απετέλεσε το πεδίο όπου η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1911 αποπειράθηκε, αν και ανεπιτυχώς, να ανασχέσει την διάλυση και παρακμή της Αυτοκρατορίας, αντιπαρατιθέμενη με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ο πόλεμος Ιταλίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1911-1912) είχε ως συνέπεια την απώλεια της Λιβύης, ενώ επέσπευσε την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) και την αναίρεση της οθωμανικής κυριαρχίας στον ευρωπαϊκό χώρο. Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι ότι η διαδικασία αποσυνθέσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον πρώιμο 19ο αιώνα εγκαινιάσθηκε σε δύο παράκτια τμήματα της Ανατολικής Μεσογείου, περιοχές υποκείμενες στην προβολή ισχύος και επιρροής των Δυτικών θαλασσίων δυνάμεων: Αφ’ ενός την Ελλάδα, η οποία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1830 χάρις στην αποφασιστική παρέμβαση των Δυτικών θαλασσίων δυνάμεων έπειτα από τον πολυετή αγώνα, αφ’ ετέρου την Αίγυπτο, η οποία απέκτησε καθεστώς αυτονομίας και επίσης έτυχε της στρατιωτικής και διπλωματικής στηρίξεως των δυτικών θαλασσίων δυνάμεων κατά τον 19ο αιώνα [8].

Σε στρατηγικό επίπεδο, ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου πλαισίου δυναμικής προβολής ισχύος. Οι αποσταθεροποιητικές και επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας βασίζονται σε έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό με τελικό στόχο αφ’ ενός την καθιέρωση ευνοϊκών τετελεσμένων για τις ενεργειακές ροές στην Ανατολική Μεσόγειο, αφ’ ετέρου την προβολή ισχύος στην βόρειο Αφρική.

Όσον αφορά τις ενεργειακές ροές, οι αναθεωρητικές δραστηριότητες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο τυγχάνουν της έμμεσης στήριξης δύο μειζόνων κρατικών δρώντων με σημαντική επιρροή: Της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Γερμανίας. Η Ρωσική Ομοσπονδία επιδιώκει την συνεχή εξάρτηση των ευρωπαϊκών κρατών από τις ρωσικές πηγές ενέργειας, κατά συνέπεια αντιτίθεται στην προοπτική του αγωγού EastMed, ο οποίος διακηρύχθηκε επισήμως από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ τον Ιανουάριο του 2020. Ο αγωγός EastMed, παρά την συγκριτικώς περιορισμένη δυνατότητα τροφοδοσίας, παρέχει μια πρόσθετη αρτηρία μεταφοράς αερίου προς την ενεργοβόρο αγορά της Ευρώπης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες στηρίζουν το εγχείρημα, αφού θεμελιώδης προτεραιότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι η πολυμέρεια στην τροφοδοσία των ενεργειακών ροών και η απεξάρτηση των ευρωπαϊκών κρατών -στον βαθμό του δυνατού- από την ρωσική οικονομική επιρροή στο ενεργειακό πεδίο. Αντιστοίχως η Γερμανία στο ζήτημα αυτό συνεργάζεται αρμονικά με τον ρωσικό παράγοντα, καθώς επιδιώκει την κυριαρχική παρουσία του αγωγού Nordstream στην Βόρεια και Ανατολική Ευρώπη. Γερμανία και Ρωσική Ομοσπονδία ενώνουν κατ’ αυτόν τον τρόπο τον χώρο της Ανατολικής Ευρώπης σε ένα ευρύ διακρατικό ενεργειακό πλέγμα, το οποίο αυξάνει την επιρροή τους επί των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης.

Όσον αφορά την Λιβύη καθ’ εαυτήν, η Τουρκία, ενεργώντας στο σημείο αυτό ως φιλόδοξη θαλάσσια δύναμη, επιδιώκει την διαμόρφωση ενός πρόσθετου υπερπόντιου προγεφυρώματος στον αφρικανικό χώρο, όπου ήδη διατηρεί στρατιωτική παρουσία στο Σουδάν και την Σομαλία. Οι υπερπόντιες στρατιωτικές βάσεις της Τουρκίας, στις οποίες περιλαμβάνεται εγκατάσταση στο Κατάρ, στρέφονται πρωτίστως σε στρατηγικό επίπεδο κατά του συμμαχικού πλέγματος Αιγύπτου-Σαουδικής Αραβίας-Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων [9]. Με την στρατιωτική παρουσία της στην Λιβύη, η Τουρκία αποπειράται να διαμορφώσει μια νέα έδρα προβολής ισχύος, η οποία είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί κατά της εδαφικής ακεραιότητας και της επιρροής των δύο κύριων ανταγωνιστικών δρώντων στην Ανατολική Μεσόγειο, της Αιγύπτου όσο και της Ελλάδος. Η Λιβύη αποτελεί το χερσαίο στρατηγικό βάθος της Αιγύπτου προς δυσμάς, ενώ η στρατηγική νήσος Κρήτη της Ελλάδος κείται κατά νοητή προέκταση πέρα από το βόρειο όριο της λιβυκής ΑΟΖ. Ιδίως για την Αίγυπτο, η τουρκική ανάμειξη στην Λιβύη αποτελεί κίνδυνο άμεσης προτεραιότητας, καθώς συμβάλλει στην καθιέρωση εχθρικού προγεφυρώματος στα δυτικά σύνορα και την στρατηγική χερσαία ενδοχώρα της Αιγύπτου.

Το εγχείρημα μιας υπερπόντιας στρατιωτικής επιχείρησης στην Λιβύη ενέχει σημαντικά δομικά μειονεκτήματα για την τουρκική πλευρά και διαφέρει σε σημαντικό βαθμό από τις επιχειρήσεις στην παρακείμενη και χερσαίως συνδεδεμένη με την τουρκική επικράτεια, Συρία. Στην Συρία, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ήταν αντιμέτωπες με κυρίως κουρδικές ένοπλες πολιτοφυλακές και ένα σύνθετο γεωπολιτικό πλαίσιο ισορροπίας. Ο τουρκικός στρατός δρούσε σε μια παρακείμενη συνεχή χερσαία επικράτεια, χωρίς ιδιομορφίες του εδαφικού ανάγλυφου και σε μικρή απόσταση από τις βάσεις του στην Τουρκία. Συνέπεια των ανωτέρω δεδομένων υπήρξε η αποτελεσματική και συνεχής ανατροφοδότησή των τουρκικών δυνάμεων στην Συρία σε επίπεδο προσωπικού και οπλισμού. Η τουρκική αεροπορία επιχειρούσε χωρίς δυσκολία στην βόρειο Συρία παρέχοντας συγκριτικό πλεονέκτημα στην επιτιθεμένη τουρκική πλευρά έναντι των δυνάμεων των Κούρδων, αλλά και του συριακού καθεστώτος.