Ο τρόπος του Ερντογάν

Ο Ερντογάν ήταν 15 ετών όταν, το 1969, ο κορυφαίος ισλαμιστής πολιτικός στην τουρκική ιστορία, ο Νετσμετίν Ερμπακάν, δημοσίευσε το μανιφέστο Millî Görüş (Εθνικό Όραμα). Ο Ερμπακάν κάλεσε την Τουρκία να διακόψει τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (τον πρόδρομο της ΕΕ) και να ευθυγραμμιστεί με τους πανισλαμιστές ηγέτες στο Μπαγκλαντές και το Πακιστάν και στον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο. Από την στιγμή που ο έφηβος Ερντογάν προσχώρησε στον κλάδο της νεολαίας του Εθνικού Κόμματος Σωτηρίας του Ερμπακάν, τα πολιτικά του ένστικτα διαμορφώθηκαν από αυτό το σκεπτικό. Το κίνημα του Ερμπακάν υποστήριξε τους μουντζαχεντίν στο Αφγανιστάν στον αγώνα τους εναντίον των Σοβιέτ, και την Ισλαμική Επανάσταση του Ρουχολάχ Χομεϊνί στο Ιράν. Σε πολιτικές συγκεντρώσεις, οι ηγέτες των κόμματος καταδίκαζαν αυτό που ονόμαζαν «νοοτροπία των σταυροφόρων της Δύσης» και περιέγραφαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ως τις σύγχρονες ενσαρκώσεις της. Ο Ερντογάν και οι ομοϊδεάτες του αντιτάχθηκαν στην απουσία ισλαμικών αναφορών στον δημόσιο τομέα: Κατά την άποψή τους, η κοσμική κυβέρνηση δεν άξιζε σεβασμό εφόσον δεν σεβόταν το Ισλάμ.

Το 1985, ο Ερντογάν είχε την ευκαιρία να αποδείξει τις οργανωτικές του ικανότητες σε πρεσβύτερους ισλαμιστές όταν κανόνισε έναν αγώνα πυγμαχίας με την ευκαιρία της επίσκεψης του Gulbuddin Hekmatyar, ηγέτη μιας ομάδας μουτζαχεντίν που υποστηρίχθηκε από την CIA, ο οποίος ήταν στην Τουρκία για να γιορτάσει την επιστροφή του Erbakan στην πολιτική, πέντε χρόνια μετά την απαγόρευση να συμμετέχει στην πολιτική ζωή. Ο Ερντογάν επίσης ευθυγραμμίστηκε με την τάξη των Naqshbandi Sufi στην Κωνσταντινούπολη, ένα επιβλητικό κίνημα που παρείχε τις θρησκευτικές διασυνδέσεις που θα βοηθούσαν την άνοδό του στην εξουσία. Τα χρόνια εκείνα, η δημοτική Αρχή της Κωνσταντινούπολης είχε προσλάβει τον Ερντογάν ως παίκτη στην ποδοσφαιρική ομάδα της, αλλά η απαγόρευση της ομάδας στις ισλαμικές γενειάδες τον ανάγκασε να παραιτηθεί. Μετά την ολοκλήρωση του υποχρεωτικού έτους στρατιωτικής θητείας του, ο Ερντογάν [4] εργάστηκε ως στέλεχος σε εργοστάσιο λουκάνικων˙ σύντομα, οι Ισλαμιστές τον κάλεσαν να εργαστεί με πλήρες ωράριο για το κόμμα του Ερμπακάν -που τώρα μεταμορφώθηκε σε Κόμμα Ευημερίας μετά την απαγόρευση των προηγούμενων εκδοχών του- και εκεί έβρισκε κεφάλαια από τα μέλη για να πληρώνουν τους μισθούς του. Ως ο επαρχιακός ηγέτης του κόμματος στην Κωνσταντινούπολη, ο Ερντογάν έκανε ομιλίες κατά της «φαύλης νέας παγκόσμιας τάξης», διαμαρτυρόταν για τον πόλεμο του Κόλπου, και υπερασπιζόταν την αιτία των ισλαμικών ανταρτικών ομάδων στον αλγερινό εμφύλιο πόλεμο.

Ο Ερντογάν ξεχώρισε από τους άλλους ισλαμιστές μέσω του υπολογισμένου ρεαλισμού του, οδηγώντας σε μια τεκτονική μετατόπιση της τουρκικής πολιτικής κατά την δεκαετία του 1990. «Δεν χρειαζόμαστε γενειοφόρους άντρες που είναι καλοί αφηγητές του Κορανίου˙ χρειαζόμαστε ανθρώπους που κάνουν σωστά την δουλειά τους», θα έλεγε αργότερα ο Ερντογάν. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, ο Ερντογάν δημιούργησε ένα δίκτυο εθελοντών που μπορούσε να τοποθετήσει σε μερικές ώρες δεκάδες χιλιάδες κομματικές αφίσες στους τοίχους και να διανείμει φυλλάδια σε ψηφοφόρους κατά τις πρωινές μετακινήσεις. Αυτά ήταν «τα άκρα των νεύρων», είπε, ικανά να στέλνουν σήματα από την διοίκηση του Κόμματος Ευημερίας στους ψηφοφόρους. Ο Ερντογάν χρησιμοποίησε επίσης μια άλλη αναλογία για να περιγράψει την οργάνωσή του: Ένας «τοίχος από τούβλα», προσεκτικά τοποθετημένα και δύσκολο να πέσει.

Ο Erdogan ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, το 1998. Reuters / Fatih Saribas / File Photo
----------------------------------------------------------------------

Αυτές οι προσπάθειες στην λαϊκή βάση απέδωσαν το 1994, όταν ο Ερντογάν εκλέχθηκε δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης. Έκανε τις δημόσιες μεταφορές δωρεάν κατά την διάρκεια ισλαμικών εορτών, απαγόρευσε το αλκοόλ στις δημοτικές εγκαταστάσεις και ήρε τους περιορισμούς την απασχόληση για τις γυναίκες που φορούσαν μαντίλες. Όταν ένας δημοσιογράφος τού ζήτησε να εξηγήσει την επιτυχία του, απάντησε: «Είμαι ο ιμάμης της Κωνσταντινούπολης». Οι μεγαλαυχίες του Ερντογάν ανησύχησαν τους κοσμικούς και τους στρατηγούς και η καριέρα του σύντομα αντιμετώπισε κινδύνους: Το 1998, το ανώτατο δικαστήριο της Τουρκίας έκλεισε το Κόμμα της Ευημερίας και μετά από μια φλογερή ομιλία σε μια συγκέντρωση, ο Ερντογάν κατηγορήθηκε για υποκίνηση μίσους και καταδικάστηκε σε δέκα μήνες φυλάκισης. Το νομικό στίγμα, το οποίο ο δικαστής σχεδίαζε ως τρόπο για να τερματίσει την καριέρα του [Ερντογάν], μεγιστοποίησε την δημοτικότητα του Ερντογάν, αφού οι θρησκευόμενοι Τούρκοι τον θεωρούσαν ως την φωνή τους, την οποία το κράτος θέλησε να σιωπήσει. Όταν βγήκε από την φυλακή, ο Ερντογάν ήταν έτοιμος να ακολουθήσει την πορεία προς την εξουσία.