Ο Μπολσονάρο έκανε την Βραζιλία έναν πανδημικό παρία

Η βορειοανατολική πολιτεία Piauí της Βραζιλίας ανταποκρίθηκε στον νέο κορωνοϊό με μια εξαιρετικά αποτελεσματική επιχείρηση. Σε περισσότερες από 190 πόλεις, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Ενεργή αναζήτηση» (“Active Search”) της Piauí χρησιμοποιούν μια εφαρμογή (app) και τηλεφωνικές κλήσεις για την παρακολούθηση των συμπτωμάτων ύποπτων κρουσμάτων και επιβεβαιωμένων ασθενών με COVID-19 στα σπίτια τους και στην συνέχεια πραγματοποιούν κατ’ οίκον επισκέψεις για να μετρήσουν τα επίπεδα οξυγόνου [στο αίμα] και να ελέγξουν τα μέλη της οικογένειας. Αν και αρκετά δημόσια νοσοκομεία σε δύο όμορες πολιτείες έχουν φτάσει στην κάλυψη της πληρότητας των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ, Intensive Care Unit, ICU) τις τελευταίες εβδομάδες, περίπου το 35% των κρεβατιών της Piauí που διαθέτουν αναπνευστήρα σε δημόσια νοσοκομεία ήταν διαθέσιμα μέχρι την περασμένη Τρίτη.

Ένας εργαζόμενος στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ελέγχει ένα νοικοκυριό στο Portel της Βραζιλίας, τον Ιούνιο του 2020. Ueslei Marcelino / Reuters
----------------------------------------------------

Η απόκριση της Piauí οφείλει την δύναμή της σε εκείνη του ενιαίου συστήματος δημόσιας υγείας της Βραζιλίας, που ονομάζεται SUS (Sistema Único de Saúde) [1]. Το SUS ανήκει σε ολόκληρη την χώρα, αλλά μόνο λίγες πόλεις και πολιτείες το έχουν κινητοποιήσει αποτελεσματικά κατά την διάρκεια της πανδημίας. Οι τεράστιες διαφορές σε ολόκληρη την Βραζιλία δείχνουν ότι μόνο του ένα σύστημα δημόσιας υγείας δεν είναι αρκετό. Η επιτυχία ενός τέτοιου συστήματος εξαρτάται από την καλή διοίκηση -κάτι που η χώρα είχε σε οδυνηρή έλλειψη.

Ο πρόεδρος Jair Bolsonaro [2] υποδέχθηκε την πανδημία προσπαθώντας να αφοπλίσει το SUS, να διαδώσει παραπληροφόρηση για τον ιό, και να υπονομεύσει την διεθνή συνεργασία στον τομέα της υγείας. Ως αποτέλεσμα, η Βραζιλία είναι πλέον παγκόσμιο επίκεντρο του κορωνοϊού, με περισσότερους από 61.000 νεκρούς [3]. Μια χώρα που κάποτε θαυμαζόταν για το αποκριτικό σύστημα υγείας της και την υγειονομική διπλωματία της, έχει γίνει πανδημικός παρίας. Ωστόσο, ενώ η καθυστερημένη ανταπόκριση της χώρας στην παγκόσμια κρίση δημόσιας υγείας έχει βλάψει την διεθνή φήμη της στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, η Βραζιλία παραμένει πατρίδα ισχυρών τοπικών ηγετών που έχουν σταματήσει την κατηφόρα. Η δουλειά τους υπονοεί ένα εθνικό σχέδιο σε εξέλιξη, το οποίο μπορεί να επιβιώσει ακόμα από τον Bolsonaro.

ΣΤΕΝΑΧΩΡΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Το σύστημα δημόσιας υγείας της Βραζιλίας είναι τόσο φιλόδοξο στην έκτασή του όσο και υποχρηματοδοτημένο. Το SUS είναι ο κύριος πάροχος υγειονομικής περίθαλψης στο 78% του πληθυσμού -περισσότεροι από 163 εκατομμύρια Βραζιλιάνοι- που δεν έχουν ιδιωτικά ασφαλιστικά προγράμματα. Ωστόσο, η χώρα αφιέρωσε μόλις το 3,9% [4] του εθνικού ΑΕΠ στο δημόσιο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης το 2017˙ το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο διαθέτει σύστημα παρόμοιου σχεδιασμού, επένδυσε το 7,8% (ο μέσος όρος μεταξύ των χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης [ΟΟΣΑ] ήταν στο 6,5%) [5].

Παρ' όλα αυτά, κατά την διάρκεια των 30 ετών λειτουργίας του, το SUS έχει προσφέρει πολλές πολύτιμες υπηρεσίες σε Βραζιλιάνους, συμπεριλαμβανομένης της πρωτοβάθμιας περίθαλψης και της ευρείας παρακολούθησης των ασθενειών. Επιπλέον, το SUS έχει χρησιμοποιήσει την ικανότητά του για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά σε προηγούμενες πανδημίες: ξεκινώντας από την δεκαετία του 1990, για παράδειγμα, το SUS παρείχε δωρεάν αντιρετροϊκή θεραπεία [6] σε όλους τους Βραζιλιάνους που ήταν θετικοί στον ιό HIV. Το 2015, ένα μοτίβο γενετικών ανωμαλιών εμφανίστηκε στην βορειοανατολική Βραζιλία και οι επιδημιολόγοι του SUS εντόπισαν γρήγορα τον ιό Zika και ειδοποίησαν τις διεθνείς Αρχές.

Δεδομένης της εμβέλειας και της ευελιξίας του SUS, οι ειδικοί στον τομέα της υγείας βεβαιώνουν ότι ακόμη και μετά από τις πρόσφατες περικοπές λόγω λιτότητας [7], θα μπορούσε να είχε μια παρόμοια ισχυρή απόκριση στην COVID-19 -εάν μόνο ένας είχε συντονιστεί σωστά. Δυστυχώς, ο Μπολσονάρο άρχισε να διαταράσσει τον αρχικό σχεδιασμό για μια τέτοια απάντηση [8] στα μέσα Μαρτίου. Δανειζόμενος τακτικές από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ο Μπολσονάρο και οι βασικοί υποστηρικτές του επέκριναν την κοινωνική αποστασιοποίηση, πλημμύρισαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με παραπληροφόρηση [9] υποτιμώντας την απειλή, και διαλαλούσαν την χλωροκίνη ως θεραπεία. Ο Bolsonaro υπονόμευσε περαιτέρω οποιαδήποτε ανταπόκριση των ειδικών εγκαθιστώντας περισσότερους από 20 πρώην στρατιωτικούς αξιωματικούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν ελάχιστη έως καθόλου εμπειρία στην δημόσια υγεία, στις κορυφαίες τάξεις του Υπουργείου Υγείας.

Οι πολιτειακές και αστικές υπηρεσίες αφέθηκαν να καλύψουν το κενό ηγεσίας, έχοντας λίγους πόρους στην διάθεσή τους. Το SUS είχε πρόσφατα συρρικνωθεί, η ομοσπονδιακή χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης ήταν σπάνια και ο συντονισμός θανατηφόρα αργός. Η Βραζιλία δεν είχε την βιομηχανική ικανότητα να παράγει τα απαραίτητα ιατρικά εφόδια, όπως αναπνευστήρες, διαγνωστικά τεστ και προστατευτικό εξοπλισμό. Οι περιφερειακές ανισότητες έχουν από παλιά σημαδέψει το σύστημα υγείας της χώρας, και τώρα ξεχώρισαν εμφανώς: στην πολιτεία Amazonas της ζούγκλας [10], όπου στην αρχή της πανδημίας τα κατά κεφαλήν κρεβάτια ΜΕΘ στα δημόσια νοσοκομεία ήταν κάτω από τον εθνικό μέσο όρο και υπήρχαν ως επί το πλείστον σε μια μόνο πόλη, η COVID-19 σκότωσε περισσότερο από το διπλάσιο του εθνικού ποσοστού.

Ωστόσο, παρ’ όλα τα ελλείμματα της Βραζιλίας, η χώρα διαθέτει ένα δυνητικά ισχυρό πλεονέκτημα στο SUS. Το σύστημα απασχολεί περίπου 300.000 γιατρούς, νοσηλευτές και υγειονομικούς πράκτορες σε όλη την χώρα στην πρωτοβάθμια περίθαλψη –ακριβώς στους ίδιους εργαζομένους στους οποίους βασίζεται το πρόγραμμα Ενεργής Αναζήτησης της Piauí. «Δεν χρειάζεται να προσλάβουμε ιχνηλάτες επαφών, όπως κάνουν κάποιες άλλες χώρες», δήλωσε ο Miguel Nicolelis, ο οποίος διευθύνει μια επιστημονική επιτροπή που συμβουλεύει εννέα Βραζιλιάνους κυβερνήτες, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνήτη της Piauí. «Έχουμε έναν στρατό [από αυτούς]».

Το SUS μπορεί να ενεργοποιήσει την εκτεταμένη ικανότητά του για παρακολούθηση ασθενειών, κάτι που επιτρέπει στις Αρχές δημόσιας υγείας και στους ερευνητές να χαρτογραφούν κρούσματα από τους δρόμους κατοικίας των ασθενών. Η επιτροπή του Nicolelis χρησιμοποίησε αυτό το εργαλείο για να παρακολουθήσει την εξάπλωση του κορωνοϊού σε αγροτικές περιοχές της Βραζιλίας κατά μήκος των διαπολιτειακών αυτοκινητοδρόμων, και το κρατικό τμήμα υγείας της πολιτείας Pernambuco [11] το χρησιμοποιεί για να δημοσιεύσει χάρτες κρουσμάτων σε επίπεδο δρόμου. Τέλος, το SUS παρείχε φροντίδα για την COVID-19 σε εκατοντάδες χιλιάδες Βραζιλιάνους χωρίς κόστη άμεσης πληρωμής.

Στον βαθμό που η Βραζιλία έχει μπερδέψει την απάντησή της στην πανδημία, το σφάλμα έγκειται λιγότερο στην ικανότητα του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης από όσο στην ποιότητα της διοίκησής του. Οι περισσότερες κυβερνήσεις πόλεων και πολιτειών απέτυχαν να κινητοποιήσουν αποτελεσματικά τους πόρους του SUS λόγω της έλλειψης ομοσπονδιακών πρωτοκόλλων, και αποφάσεων να αγνοηθούν οι συμβουλές των ειδικών στον τομέα της υγείας [12]. Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων έχουν ασκήσει πίεση στους τοπικούς αξιωματούχους ενάντια στις απαιτήσεις κοινωνικής αποστασιοποίησης, οι υποαπασχολούμενοι αγωνίστηκαν να συμμορφωθούν με αυτές, και η άρνηση του Bolsonaro σχετικά με τον ιό εξαπλώθηκε στον πληθυσμό. Ωστόσο, ολοένα και περισσότερο, οι τοπικοί πολιτικοί αντικαθιστούν την καθυστέρησή τους με τις αναζητήσεις για τεχνική βοήθεια [13]. Σε τουλάχιστον τέσσερις πολιτείες εκτός από την Piauí, οι κυβερνήσεις έχουν συνδέσει τους εργαζόμενους στην δημόσια υγεία με την εφαρμογή (app) που χρησιμοποιείται στο πρόγραμμα Active Search.

ΑΠΩΛΕΙΑ ΙΣΧΥΟΣ

Πριν από λίγο καιρό, η Βραζιλία ήταν γνωστή για τον ρόλο της στην προώθηση της παγκόσμιας ισότητας στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Ως απάντηση στην πανδημία HIV/AIDS, για παράδειγμα, η Βραζιλία βοήθησε στην ηγεσία μιας επιτυχημένης εκστρατείας ώστε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου να επιτρέψει την διακοπή των φαρμακευτικών πατεντών σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης -επίσης γνωστή ως υποχρεωτική αδειοδότηση (compulsory licensing). Από περίπου το 2005 έως το 2015, η Βραζιλία πραγματοποίησε προγράμματα [14] που προσέφεραν ευρεία τεχνική κατάρτιση σε επαγγελματίες της υγείας σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής σε μια προσπάθεια ενίσχυσης των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης αυτών των χωρών. Η Βραζιλία ήταν επίσης πίσω από ορισμένες από τις σημαντικές δεσμεύσεις που ορίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη στην Διακήρυξη του 2019 για την Καθολική Κάλυψη Υγείας [15].

Ο χειρισμός της πανδημίας από τον Μπολσονάρο έκανε πολλά για να πλήξει το διεθνές κύρος της Βραζιλίας στον τομέα της υγείας. Ο λαϊκιστής πρόεδρος αγνόησε τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την [ασθένεια] COVID-19, απείλησε να αποχωρήσει από τον οργανισμό και προσπάθησε να σταματήσει την δημοσίευση των σωρευτικών στοιχείων των κρουσμάτων. Ο υπουργός Εξωτερικών της Βραζιλίας επικρίνει συχνά τα συστήματα πολυμερούς συνεργασίας [16], συμπεριλαμβανομένου του ΟΗΕ. Η βραζιλιάνικη κυβέρνηση ήταν τόσο λίγο συνεργάσιμη που τον Απρίλιο, η αντιπροσωπεία του ΠΟΥ από την Βραζιλία ανακάλυψε ότι ξεκίνησε μια συμμαχία για την ανάπτυξη εμβολίων COVID-19 μεταξύ αρχηγών κρατών, Ηνωμένων Εθνών και φιλανθρωπικών ομάδων χωρίς να το γνωρίζει ή ίδια, πόσω μάλλον να συμμετέχει [17].

Ευτυχώς, Βραζιλιάνοι παράγοντες εκτός του εκτελεστικού κλάδου της χώρας, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματιών υγείας, μη κυβερνητικών οργανώσεων, και πρώην πολιτικών, εξακολουθούν να ασχολούνται με την διπλωματία της δημόσιας υγείας. Πολλοί από αυτούς οργανώνουν σχέδια αντιμετώπισης με διεθνείς ομολόγους τους κατά την διάρκεια της πανδημίας. Ένας πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας, ο Fernando Henrique Cardoso, και ένας πρώην υπουργός Οικονομικών, ο Nelson Barbosa, έχουν γίνει ενεργά μέλη μιας ομάδας περισσότερων από 140 ηγετών και ειδικών σε όλο τον κόσμο για την υγεία, που κάνουν έκκληση για ένα χωρίς πατέντα, άνευ κόστους «εμβόλιο του λαού». [18]. Οι γιατροί από το Fundação Oswaldo Cruz, το εθνικό ερευνητικό ινστιτούτο υγείας της Βραζιλίας, έχουν ηγηθεί μιας έκκλησης στον ΠΟΥ για μια νέα ειδική ομάδα ισότητας στην υγεία [19]. Η Fundação Oswaldo Cruz φιλοξένησε επίσης επιστήμονες από εννέα χώρες της Λατινικής Αμερικής για εκπαίδευση στο διαγνωστικό της εργαστήριο για την COVID-19. Και η προηγούμενη συνηγορία της Βραζιλίας συνεχίζει να αποδίδει καρπούς: τις τελευταίες εβδομάδες, χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και το Ισραήλ ενέκριναν νέες άδειες compulsory licensing [20] για θεραπείες κορωνοϊού.

Καθώς η COVID-19 συνεχίζει να καταστρέφει την Βραζιλία, διεισδύοντας βαθιά στην ύπαιθρο, σε μικρές πόλεις και αυτόχθονες κοινότητες, η διοίκηση Bolsonaro φαίνεται αποφασισμένη να μην επαναπροσανατολίσει την προσέγγισή της προς τις επιστημονικές συμβουλές. Όμως, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, ορισμένοι Βραζιλιάνοι έχουν χαράξει έναν οδικό χάρτη για την αντιμετώπιση κρίσεων που δείχνει τις δυνατότητες της χώρας -είτε μέσω του τεράστιου συστήματος υγειονομικής περίθαλψης που έχει στηριχθεί σε λιγοστούς πόρους είτε μέσω της διεθνούς δέσμευσής της για την υγεία. Σύμμαχοι στην κοινωνία των πολιτών έχουν εργαστεί παράλληλα με την κοινότητα της δημόσιας υγείας της χώρας σε μια συνεχή μάχη για να επικρατήσουν αυτές οι δυνατότητες. Στο τέλος, θα χρειαστεί συνεργασία από τις δημόσιες Αρχές για να επιτύχουν αυτά τα δυνατά σημεία.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2020-07-07/bolsonaro-made...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.csis.org/blogs/smart-global-health/brazils-sistema-unico-da-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2019-08-30/bolsonaro-fa...
[3] https://www.nytimes.com/interactive/2020/world/americas/brazil-coronavir...
[4] https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-n...
[5] https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA
[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6694665/#:~:text=Antiretroviral%20treatment%20provided%20by%20Brazil's,in%20Brazil%20by%20Law%20No.
[7] https://www.hsph.harvard.edu/news/hsph-in-the-news/brazils-fragile-healt...
[8] https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-brazil-response-sp...
[9] https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/using-misinformation-as-a-...
[10] https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-brazil-amazon/as-d...
[11] https://dados.seplag.pe.gov.br/apps/corona.html#mapas
[12] https://www.ft.com/content/7ae69593-2293-4346-8308-134f547f7e7c
[13] https://coronacidades.org/
[14] https://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-7329201900...
[15] https://www.who.int/news-room/detail/23-09-2019-who-welcomes-landmark-un...
[16] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2019-01-24/brazils-foreig...
[17] https://noticias.uol.com.br/colunas/jamil-chade/2020/04/24/sem-brasil-om...
[18] https://www.unaids.org/en/resources/presscentre/pressreleaseandstatement...
[19] https://www.sustainablehealthequity.org/
[20] https://www.iam-media.com/coronavirus/the-key-covid-19-compulsory-licens...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition