Πού είναι ο ισχυρός άνδρας της Ρωσίας στην κρίση του κορωνοϊού; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πού είναι ο ισχυρός άνδρας της Ρωσίας στην κρίση του κορωνοϊού;

Ο Πούτιν αφήνει τους τοπικούς ηγέτες να πάρουν τα εύσημα και τις ευθύνες

Στην Ρωσία, η πανδημία έχει βάλει σε δύσκολη θέση τόσο την αντιπολίτευση όσο και τις Αρχές. Η αντιπολίτευση, που συνηθίζει να συγκρίνει το καθεστώς του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν με τις πιο αποτελεσματικές δημοκρατίες, πρέπει να αντιμετωπίσει τις αποτυχίες Δυτικών χωρών όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες τώρα ηγούνται στον κόσμο σε μολύνσεις, θανάτους και, όπως επεσήμανε ο Πούτιν, αδεξιότητα. Ωστόσο, οι υποστηρικτές του Πούτιν δύσκολα μπορούν να ισχυριστούν ότι η Ρωσία παρέχει ένα παράδειγμα για τα πλεονεκτήματα του αυταρχικού μοντέλου σε μια κρίση [1]. Αντίθετα, η Ρωσία για λίγο ανέβηκε στο νούμερο δύο στον κόσμο σε κρούσματα (παραχώρησε αυτή την θέση στην Βραζιλία μετά από λίγες ημέρες) και έχει εκδηλώσει μια εμφανή απουσία αποφασιστικής κεντρικής ηγεσίας. Από τους επίσημους αριθμούς, ακόμη και η Ουκρανία -το επί μακρόν επίσημο παράδειγμα της Ρωσίας για μια διεφθαρμένη και δυσλειτουργική δημοκρατία, και ένας μπαμπούλας για όσους φοβούνται την αλλαγή καθεστώτος- τα έχει πάει καλύτερα από την Ρωσία στον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας.

10072020-1.jpg

Ο Πούτιν παρευρίσκεται σε μια εικονική συνάντηση για την [ασθένεια] COVID-19 στη Μόσχα, τον Μάιο του 2020. Sputnik Photo Agency / Reuters
------------------------------------------------------

Ο Πούτιν δεν έχει δοξάσει το σύστημά του ούτε το έχει τελείως δυσφημίσει με την διαχείρισή του για την πανδημική κρίση. Οι υποστηρικτές του περίμεναν μια ισχυρή επίδειξη ηγεσίας που δεν ήρθε ποτέ˙ οι επικριτές του περίμεναν μια επίδειξη ανοησίας και σκληρότητας που ο Πούτιν απέφυγε. Με την επιφυλακτικότητα της αντίδρασής του, ο Πούτιν έχει χάσει κάποιο πολιτικό πλεονέκτημα και μέχρι που έσπειρε μελλοντικά προβλήματα για την διακυβέρνησή του. Η Ρωσία δεν κατάφερε να κάνει γεωπολιτική χρήση της πανδημικής κρίσης και, στο εσωτερικό της, η πανδημία έχει αποδυναμώσει την κάθετη εξουσία του Πούτιν [2] και εντείνει τις συγκρούσεις εντός της κυβερνητικής ελίτ της χώρας.

ΜΙΑ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Στην αρχή της πανδημίας, πολλοί Ρώσοι υπέθεσαν ότι ο Πούτιν θα συμπεριφερόταν με δεσποτική αδιαφορία για την προσωπική τους ασφάλεια. Μια δημοφιλής τηλεοπτική σειρά είχε πρόσφατα υπενθυμίσει στους Ρώσους θεατές πώς, το 1986, το σοβιετικό κράτος, για πολιτικούς λόγους, προέτρεψε τους πολίτες του να προχωρήσουν στις παρελάσεις της Πρωτομαγιάς [3] πέντε ημέρες μετά την έκρηξη στο Τσερνομπίλ, χωρίς να τους ενημερώσουν για τον κίνδυνο. Δεν περίμεναν κάτι καλύτερο από τον Πούτιν.

Όταν ξέσπασε η πανδημία, δύο δημόσιες εκδηλώσεις εμφανίζονταν αμετακίνητες στο ημερολόγιο. Η μια ήταν στις 22 Απριλίου, την ημέρα κατά την οποία ο Πούτιν είχε προγραμματίσει ένα δημοψήφισμα [4] για τις συνταγματικές αλλαγές που είχαν ως στόχο την επέκταση της εξουσίας του. Η άλλη ήταν στις 9 Μαΐου, όταν η Ρωσία γιορτάζει συνήθως την Ημέρα της Νίκης ως την de facto εθνική της εορτή. Πολλοί Ρώσοι περίμεναν ότι ο Πούτιν θα τηρούσε αυτές τις ημερομηνίες εις βάρος της δημόσιας ασφάλειας. Ο ομόλογος του Πούτιν στην Λευκορωσία, ο Αλεξάντερ Λουκασένκο, πραγματοποίησε βεβαίως την στρατιωτική παρέλαση της χώρας του στις 9 Μαΐου και μάλιστα συνέχισε να συνέχισε το εθνικό του ποδόσφαιρο ως συνήθως. Αλλά ο Πούτιν εξέπληξε αυτούς τους επικριτές. Ανέβαλλε το δημοψήφισμα και ακύρωσε τις εορταστικές εκδηλώσεις της Ημέρας της Νίκης [5].

Ο αριθμός των κρουσμάτων COVID-19 στην Ρωσία ήταν αρχικά αρκετά χαμηλός, γεγονός που οδήγησε ορισμένους σκεπτικιστές να υποθέσουν ότι ο Πούτιν είχε εμπλακεί σε συγκάλυψη τύπου Τσερνομπίλ˙ αλλά και εδώ, επίσης, οι επικριτές ντροπιάστηκαν όταν οι Αρχές αποκάλυψαν δημόσια έναν αυξανόμενο αριθμό περιπτώσεων που έφτασε σχεδόν τις 300.000 σε όλη την χώρα [6] μέχρι τα μέσα Μαΐου. Τώρα, η καθημερινή αύξηση των λοιμώξεων έχει σταθεροποιηθεί σε περίπου 10.000 νέες περιπτώσεις σε ολόκληρη την χώρα, με 5.000 από αυτές στην Μόσχα, το πιο πυκνοκατοικημένο και πιο σκληρά χτυπημένο μέρος της χώρας. Ο αριθμός των νέων λοιμώξεων έχει αρχίσει να μειώνεται ελαφρώς, υποδηλώνοντας ότι η κορύφωση έχει τελειώσει και η χώρα φτάνει σε μια ομαλότερη καμπύλη.

Ο Πούτιν αναμφίβολα είδε μια ευκαιρία για την Ρωσία στην αρχή της πανδημίας, όταν οι αριθμοί της Ρωσίας δεν ήταν ανησυχητικοί και η ζωή στη Μόσχα φαινόταν πολύ πιο φυσιολογική από ό, τι σε πολλές Δυτικές μητροπόλεις. Για τον ηγέτη μιας χώρας που προσπάθησε να αναθεωρήσει την παγκόσμια τάξη υπέρ του, το πλεονέκτημα του Πούτιν έγκειται στο να δείξει ότι είχε αντιμετωπίσει την κρίση με μεγαλύτερη επιτυχία από τους Δυτικούς ομολόγους του. Τον Μάρτιο, η Κίνα και η Ρωσία έσπευσαν να στείλουν βοήθεια στο εξωτερικό [7] τόσο στους παραδοσιακούς συμμάχους τους όσο και στις Δυτικές δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή η βοήθεια δεν ήταν απλώς μια έκφραση αλληλεγγύης αλλά ένα εργαλείο ήπιας ισχύος και μια επίδειξη ανωτερότητας. Ωστόσο, μέσα σε λίγες εβδομάδες, η Ρωσία δέχτηκε αναπνευστήρες ως βοήθεια [8] από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το πλεονέκτημα του Πούτιν είχε εξατμιστεί.

Η ζημιά ήταν εν μέρει αυτοπροκληθείσα. Επειδή η πανδημία έπληξε την Ρωσία αργότερα από ό, τι έπληξε άλλες χώρες, η Μόσχα θα μπορούσε να πάρει μαθήματα από το εξωτερικό για να είναι καλύτερα προετοιμασμένη. Αλλά δεν φαίνεται να το έχει κάνει. Επιπλέον, οι Ρώσοι αξιωματούχοι είχαν μιλήσει συχνά για στροφή προς την Ανατολή και επιδίωξη συμμαχίας με την Κίνα. Αλλά όταν ξέσπασε η πανδημία, η κυβέρνηση ήταν γρήγορη και αδίστακτη στο κλείσιμο των συνόρων της προς την Κίνα [9] και άλλες ασιατικές χώρες, αλλά πολύ αργή να κάνει το ίδιο με την Δύση -μια παρόρμηση που προδίδει τον πραγματικό διανοητικό και οικονομικό προσανατολισμό της ρωσικής ελίτ . Ως αποτέλεσμα, ο ιός έφτασε στην ρωσική Άπω Ανατολή όχι από την Κίνα αλλά από την Ευρώπη.

Η μετάδοση [του ιού] δεν έφερε από το καθεστώς του Πούτιν μια ισχυρή απάντηση που να αξίζει τα καλύτερα επιχειρήματα υπέρ της αυταρχικής πειθαρχίας. Η Ρωσία επέβαλε μέτρα lockdown, περιορισμούς, και πρόστιμα πολύ λιγότερο αυστηρά από όσο η Κίνα. Οι Αρχές άσκησαν τον αποτελεσματικότερο έλεγχό τους στη Μόσχα, όπου παρακολούθησαν τις κινήσεις των ανθρώπων [10] χρησιμοποιώντας κωδικούς QR, και των αυτοκινήτων χρησιμοποιώντας παρακολούθηση [από κάμερες] CCTV. Αλλά ακόμη και εκεί, οι δρόμοι ήταν άδειοι κυρίως επειδή δεν υπήρχε μέρος για να πάνε -ο Πούτιν είχε αναγκάσει τους εργοδότες να θέσουν το εργατικό δυναμικό τους σε αμειβόμενες διακοπές, και τα καταστήματα και τα εστιατόρια έκλεισαν- και οι άνθρωποι φοβούνταν να αρρωστήσουν.

Ο Πούτιν θα μπορούσε να είχε εκμεταλλευθεί την ευκαιρία της κρίσης για να δείξει κάποια ισχυρή προσωπική ηγεσία στο κοινό. Αντ' αυτού, οι παρεμβάσεις του έχουν εμφανιστεί ως καθυστερημένες και ότι δημιούργησαν σύγχυση. Έκανε την πρώτη του ομιλία για την πανδημία μόλις στις 25 Μαρτίου, τρεις ημέρες αφότου ο δήμαρχος της Μόσχας, Sergei Sobyanin, ανακοίνωσε περιοριστικά μέτρα [11] για τον έλεγχο της εξάπλωσης του ιού. Από εκείνο το σημείο, οι πληροφορίες και ακόμη και η ηγεσία φαινόταν να προέρχονται από τη Μόσχα παρά από την κεντρική κυβέρνηση. Ο Πούτιν δεν κήρυξε ποτέ κατάσταση έκτακτης ανάγκης και φάνηκε να παρακολουθεί τα γεγονότα αντί να τα προβλέπει.

Ίσως το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι η δημόσια επιφυλακτικότητα του Πούτιν έχει μεταφερθεί στην συμπεριφορά του στα παρασκήνια. Ένας ηγέτης τον οποίο θα περίμενε κανείς να εδραιώσει την εξουσία σε μια κρίση, επέστρεψε πολλές εξουσίες λήψης αποφάσεων στους περιφερειακούς κυβερνήτες. Η κίνηση είναι ιδιαίτερα περίεργη, διότι για σχεδόν δύο δεκαετίες, ο Πούτιν εργάστηκε σταθερά για να αφαιρέσει την εξουσία από τους τοπικούς ισχυρούς άνδρες και να την φέρει στα χέρια του. Τώρα, που τα νέα είναι θλιβερά και οι πολιτικές είναι περιοριστικές, ο Πούτιν επέλεξε τους τοπικούς κυβερνήτες να παίξουν τους κακούς που είναι υπεύθυνοι για τις αποτυχίες της υγειονομικής περίθαλψης και για τους προσωπικούς περιορισμούς. Για τον εαυτό του επέλεξε το ρόλο του ευεργέτη [12], δίνοντας δώρα με τη μορφή ημερών αργίας και οικονομικής βοήθειας.

Το κόλπο δεν λειτούργησε όπως είχε προγραμματιστεί. Το θετικό ποσοστό για τον Πούτιν έχει μειωθεί [13] στο ιστορικό χαμηλό του 56% από την κορυφή του 86%. Οι Ρώσοι πολίτες -εξοικειωμένοι με τις ειδήσεις για την ισχυρή μακροοικονομική απόδοση της Ρωσίας, το τριπλό πλεόνασμα και τα στερεά αποθέματα- είχαν φανταστεί ότι σε περίπτωση καταστροφής, ένας ισχυρός και γενναιόδωρος Πούτιν θα αναλάβει τον πλήρη έλεγχο, θα ξεπεράσει την κρίση και θα βοηθήσει τους ανθρώπους. Αυτό το όραμα αποδείχθηκε πολύ μακριά από την πραγματικότητα. Ο πρόεδρος και η κεντρική κυβέρνησή του χαλάρωσαν τα ηνία στη μέση της κρίσης αντί να τα σφίξουν. Ο Πούτιν υποχώρησε στο παρασκήνιο, επιτρέποντας σε άλλους να αναλάβουν την ευθύνη για την αντιμετώπιση της επιδημίας και παρέχοντας λιγότερη οικονομική βοήθεια από όση περίμενε ο λαός. Άφησε τους υποστηρικτές του εκνευρισμένους και αμήχανους.

ΕΝΘΑΡΡΥΜΕΝΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

Αποκεντρώνοντας την απάντηση της Ρωσίας στην πανδημία, ο Πούτιν όχι μόνο έβλαψε το δικό του κύρος, αλλά και βοήθησε να ενταθεί η διαμάχη εξουσίας μεταξύ των φατριών του καθεστώτος του. Η πανδημία αποδυνάμωσε την θέση του πρόσφατα διορισμένου πρωθυπουργού, Mikhail Mishustin [14], ο οποίος κάποια στιγμή θεωρήθηκε πιθανός διάδοχος του Πούτιν. Τώρα, ο Mishustin επισκιάζεται από άλλες προσωπικότητες και, έχοντας κολλήσει τον ιό, έχει εξαφανιστεί εντελώς πίσω από τα παρασκήνια. Στο επίκεντρο του σκληρότερου αγώνα φατριών είναι η Μόσχα, με τον τεράστιο προϋπολογισμό της και την επιρροή της ως πρωτεύουσα του έθνους. Πολλοί παίκτες βλέπουν την κρίση ως ευκαιρία να εκτοπίσουν τον Sobyanin, τον φιλόδοξο δήμαρχο της πόλης [15], και να καταλάβουν την ισχυρή θέση του. Επικεφαλής μεταξύ των αντιπάλων του δημάρχου είναι εκπρόσωποι των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας (ή siloviki), οι οποίοι φέρεται να κάνουν ελιγμούς για να επωφεληθούν από την πανδημία προκειμένου να αρπάξουν περισσότερη εξουσία.

Λίγο πριν η πανδημία φτάσει στην Ρωσία, ο Πούτιν είχε προσχωρήσει στον ανεπαίσχυντο αυταρχισμό: μηδένισε το χρονόμετρο για τις προεδρικές θητείες [16] για να επιτρέψει στον εαυτό του να ξανακατέβει [στις εκλογές] το 2024. Καθώς τα δύο γεγονότα -η μετατόπιση του Πούτιν στην απροκάλυπτη απολυταρχία και η μάστιγα του κορωνοϊού- συνέπεσαν χρονικά, τώρα συνδέονται επίσης στην πολιτική. Η καταλληλότητα της αξίωσης του Πούτιν να είναι αενάως ηγέτης της Ρωσίας θα κριθεί από την ικανότητά του να νικήσει τον ιό και από τον τρόπο με τον οποίο θα θεωρηθεί ότι ηγείται αυτής της μάχης. Μέχρι τώρα, δεν ικανοποιεί τις δημοφιλείς προσδοκίες. Ωστόσο, πολλές δημοκρατίες δεν τις ικανοποιούν, επίσης.

Η πανδημία αποκάλυψε πόσο περίπλοκη είναι η δομή του κόσμου. Ο τρόπος ζωής, οι δραστηριότητες αναψυχής, και τα καθημερινά έθιμα αποδείχθηκαν πιο σημαντικά από τα πολιτικά συστήματα για τον περιορισμό -ή την αποτυχία περιορισμού- του ιού. Οι δημοκρατίες μπορούν να επαναρυθμιστούν αλλάζοντας κυβερνήσεις μέσω εκλογών. Η σύγχρονη Ρωσία δεν μπορεί. Με την σύγκλιση των γεγονότων, ο Πούτιν έκανε το εγχώριο πολιτικό μέλλον του εξαρτώμενο από απρόβλεπτους παράγοντες: την παγκόσμια πανδημία και την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη [17].

Τον Μάρτιο, ο Πούτιν είχε ανοίξει τον δρόμο του για να διεκδικήσει δύο ακόμη θητείες. Φαινόταν να πιστεύει ότι η τύχη θα του χαμογελούσε πάντα, όπως είχε κάνει από την αρχή, όταν πέταξε γρήγορα και ψηλά, από μέτριος λειτουργός στην ρωσική προεδρία. Για λίγο, είχε λόγο να πιστεύει στην τύχη του. Αλλά την ημέρα που οι Ρώσοι έπρεπε να βρίσκονται στα εκλογικά κέντρα για να ψηφίσουν την επέκταση της εξουσίας του, αντ' αυτού ήταν κλειδωμένοι στα σπίτια τους, παρακολουθώντας τον μη πειστικό αγώνα του Πούτιν ενάντια στο δεύτερο μεγαλύτερο ξέσπασμα [της επιδημίας] στον κόσμο. Τώρα, ο Ρώσος πρόεδρος προσπαθεί να επιστρέψει σε αυτό το πιο αισιόδοξο παρελθόν καθώς έφερε τους ανθρώπους να ψηφίσουν τα σχέδιά του στα τέλη Ιουνίου [στμ: και οι πολίτες υπερψήφισαν τις συνταγματικές αλλαγές που εκείνος πρότεινε] -αλλά το έκανε από μια θέση που ο ίδιος έχει αποδυναμώσει.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2020-05-27/wh...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2020-05-07/democracies-hav...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2019-08-12/pu...
[3] https://time.com/4313139/post-chernobyl-parade/
[4] https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-25/putin-delays-referend...
[5] https://www.bbc.com/news/world-europe-52311934
[6] https://www.cnbc.com/2020/05/20/russias-coronavirus-cases-top-300000.html
[7] https://www.csis.org/analysis/russias-response-covid-19
[8] https://www.npr.org/sections/coronavirus-live-updates/2020/05/21/8601436...
[9] https://www.cnbc.com/2020/01/30/coronavirus-russia-closes-border-with-ch...
[10] https://www.washingtonpost.com/world/europe/coronavirus-russia-surveilla...
[11] https://caspiannews.com/news-detail/russia-moves-forward-with-wide-rangi...
[12] https://www.dw.com/en/russias-corona-holidays-leave-small-businesses-in-...
[13] https://warsawinstitute.org/putins-popularity-ratings-amidst-coronavirus...
[14] https://foreignpolicy.com/2020/01/16/who-is-russias-new-prime-minister-m...
[15] https://www.rferl.org/a/russia-s-coronavirus-man-of-the-moment-for-now-i...
[16] https://www.theguardian.com/world/2020/mar/10/vladimir-putin-amendment-p...
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-04-28/covid-1...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition