Τι θέλει το Ιράν στο Αφγανιστάν

Οι διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του μακροχρόνιου πολέμου μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης του Αφγανιστάν και των Ταλιμπάν κινούνται αργά-αργά, στιγματισμένες από σπασμούς βίας. Οι Ταλιμπάν και το Ισλαμικό Κράτος στην Επαρχία Khorasan (ISKP) συχνά εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον των αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας και αμάχων, με το ISKP να στοχεύει συχνά σιιτικές κοινότητες. Οποιαδήποτε διευθέτηση πιθανότατα θα απαιτεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποσύρουν τα περισσότερα στρατεύματα μάχης από την χώρα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, είναι πρόθυμος να φύγει από το Αφγανιστάν μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες και σκοπεύει να επανεξετάσει [1] αρκετές επιλογές για τη μείωση των επιπέδων των στρατευμάτων, κάτι που θα μπορούσε εύκολα να συμβεί μέχρι το τέλος του έτους.

Ο ταξίαρχος Esmail Qaani, ο νέος διοικητής της Ιρανικής Δύναμης Quds, στην Τεχεράνη, τον Φεβρουάριο του 2020. Wana News Agency / Reuters
-------------------------------------------------------------

Μια μειωμένη αμερικανική παρουσία θα μπορούσε να δώσει στο Ιράν ένα άνοιγμα για να επεκτείνει την επιρροή του στο Αφγανιστάν. Η Τεχεράνη ήταν από καιρό επιφυλακτική για την αστάθεια στον ανατολικό γείτονά της -δεκαετίες συγκρούσεων οδήγησαν εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανούς πρόσφυγες στο Ιράν- και μέχρι στιγμής απέφυγε να αναλάβει τα είδη παρεμβατικών ενεργειών εκεί όπως έχει κάνει στο Ιράκ, την Συρία και την Υεμένη όπου επιχειρούν οι πληρεξούσιοί του. Όμως το Ιράν θα έχει πλέον περισσότερο περιθώριο ελιγμών και θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό να παρέμβει πιο δυναμικά στις αφγανικές υποθέσεις, τόσο για να προστατεύσει τα εσωτερικά του συμφέροντα όσο και για να υπονομεύσει τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών.

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Η Τεχεράνη και η Ουάσιγκτον έχουν αντιπαρατεθεί σε πολλά μέρη της Μέσης Ανατολής, αλλά έχουν κοινούς στόχους στο Αφγανιστάν. Το Ιράν υποστήριξε τις προσπάθειες των ΗΠΑ μετά την εισβολή στα τέλη του 2001, βοηθώντας στην οικοδόμηση του συνασπισμού που θα αντικαταστήσει τους Ταλιμπάν στην Καμπούλ. Σε πρώιμες διαπραγματεύσεις μετά την εισβολή, Ιρανοί αξιωματούχοι επέμειναν στην σημασία της διεξαγωγής δημοκρατικών εκλογών [2] στην μετά τους Ταλιμπάν περίοδο. Σήμερα, ούτε το Ιράν ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καμία επιθυμία να δουν το ISKP να ισχυροποιείται στην χώρα.

Το Ιράν απαιτεί σταθερότητα στο Αφγανιστάν. Οι δύο χώρες μοιράζονται πορώδη σύνορα, και οι συνέπειες της αναταραχής στο Αφγανιστάν διαχέονται συχνά στο ιρανικό έδαφος. Το Ιράν φιλοξενεί εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανούς πρόσφυγες. Είναι επίσης βασική οδός για το λαθρεμπόριο οπιοειδών στην Ευρώπη. Οι δύο χώρες ήρθαν στο χείλος του πολέμου στο αποκορύφωμα της κυριαρχίας των Ταλιμπάν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν, τον Σεπτέμβριο του 1998, οι Ταλιμπάν σκότωσαν [3] αρκετούς Ιρανούς διπλωμάτες στην πόλη Mazar-e Sharif στο βόρειο Αφγανιστάν. Οι ηγέτες του Ιράν ορκίστηκαν εκδίκηση και ανέπτυξαν χιλιάδες στρατιώτες στην παραμεθόρια περιοχή.

Η μακροχρόνια δυσπιστία για τους Ταλιμπάν ενημερώνει το ιρανικό σκεπτικό σχετικά με το αποτέλεσμα των ενδο-αφγανικών συζητήσεων σε αυτό το στάδιο. Η Τεχεράνη φοβάται τα πιο σκληροπυρηνικά στοιχεία των Ταλιμπάν και θέλει αυτές οι φατρίες, που είναι συχνά κοντά στο Πακιστάν και την Σαουδική Αραβία, να παραμείνουν μακριά από την εξουσία σε μια νέα κεντρική κυβέρνηση. Τα πιο σκληροπυρηνικά στοιχεία των κατά κύριο λόγο Σουνιτών Ταλιμπάν, αν και ίσως όχι τόσο ενθουσιώδη όσο το ISKP, είναι ελάχιστα θετικά διατεθειμένα προς το Ιράν, τον βαρέων βαρών Σιίτη της περιοχής -και το αίσθημα είναι αμοιβαίο. Ωστόσο, εάν η συνεργασία με μια κεντρική κυβέρνηση στην Καμπούλ που περιέχει στοιχεία των Ταλιμπάν θα βοηθήσει την Τεχεράνη να διαφυλάξει τα ουσιώδη συμφέροντά της, η Τεχεράνη είναι πρόθυμη να το πράξει. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια το Ιράν προσπάθησε να επιδιορθώσει και να ενισχύσει την σχέση του με ορισμένες φατρίες των Ταλιμπάν μέσω πρωτοβουλιών οικονομικών, διπλωματικών και ασφαλείας.

Τα κύρια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα του Ιράν στο Αφγανιστάν περιλαμβάνουν την διατήρηση της πρόσβασης των ιρανικών αγαθών στην αφγανική αγορά και την προστασία από την αστάθεια κατά μήκος των συνόρων του. Η ιρανική οικονομία εξακολουθεί να υποφέρει από τις επιπτώσεις των κυρώσεων των ΗΠΑ και από τις διαταραχές της κρίσης της [ασθένειας] COVID-19. Αξιωματούχοι ανησυχούν ότι το χάος στο Αφγανιστάν μπορεί να ωθήσει ένα άλλο κύμα προσφύγων πέρα από τα σύνορα και ότι το Ιράν δεν θα είναι σε θέση να αντέξει την αναστάτωση. Η COVID-19 έχει επιδεινώσει τη μακροχρόνια κακουχία και την φτώχεια μεταξύ των προσφύγων στο Ιράν που έχουν ήδη αγωνιστεί για πρόσβαση στην απασχόληση και την υγειονομική περίθαλψη. Το Ιράν έχει απελάσει χιλιάδες [4] Αφγανούς, αλλά [ενδεχόμενη] περισσότερη βία θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα εισροή [μεταναστών]. Ως εκ τούτου, το Ιράν ευνοεί σε μεγάλο βαθμό το status quo, το οποίο παρέχει τουλάχιστον ένα ελάχιστο ποσοστό σταθερότητας που επιτρέπει στην Τεχεράνη να επικεντρωθεί σε άλλες προτεραιότητες οι οποίες θεωρούνται πιο επείγουσες, ειδικά καθώς η χώρα αντιμετωπίζει ένα ακόμα ισχυρό κύμα [5] μολύνσεων από τον νέο κορωνοϊό και καθημερινούς θανάτους σε αριθμούς ρεκόρ.

Υπάρχουν, ωστόσο, περιστάσεις υπό τις οποίες το Ιράν μπορεί να αισθάνεται υποχρεωμένο να παρέμβει στις αφγανικές υποθέσεις. Η Τεχεράνη μπορεί να το πράξει αν βρει ως απαράδεκτη μια κεντρική κυβέρνηση που ιδρύθηκε στην Καμπούλ μετά από μια διευθέτηση μέσω διαπραγμάτευσης, στην οποία [κυβέρνηση], για παράδειγμα, οι σκληροπυρηνικές παρατάξεις των Ταλιμπάν διαδραματίζουν ηγετικό ρόλο και προσπαθούν να αμφισβητήσουν τα ιρανικά συμφέροντα στο Αφγανιστάν.

Σε αυτήν την περίπτωση, το Ιράν θα μπορούσε να αναπτύξει στρατεύματα στο δυτικό Αφγανιστάν για να χρησιμεύσουν ως προστατευτική ζώνη απέναντι σε οποιαδήποτε ευρύτερη αναταραχή. Το Ιράν μπορεί επίσης να θέλει να ενεργήσει εάν η αφγανική κυβέρνηση αποδειχθεί ανίκανη να καταστείλει αποτελεσματικά το ISKP και η ισλαμιστική μαχητική ομάδα εξακολουθήσει να αποτελεί άμεση απειλή για τα ιρανικά συμφέροντα καθώς και για τις σιιτικές κοινότητες. Σε αυτήν την περίπτωση, οι Ιρανοί ηγέτες ίσως να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι οι πολιτοφυλακές τους μπορούν να ασφαλίσουν τις σημαντικές περιοχές και να απωθήσουν το ISKP καλύτερα από όσο μπορούν οι αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας.

ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΕΤΩΠΟ;

Εάν το Ιράν αποφασίσει να εισαχθεί περαιτέρω στις αφγανικές υποθέσεις, διαθέτει ισχυρά μέσα για να το πράξει. Ο νέος διοικητής του εκστρατευτικού κλάδου του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς, Δύναμη Quds, ο ταξίαρχος Esmail Qaani, έχει μακρά εμπειρία στο Αφγανιστάν, όπου έπαιξε έναν επιχειρησιακό ρόλο στην στρατολόγηση Αφγανών για να πολεμήσουν για την Τεχεράνη στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ στην δεκαετία του 1980 και για να πολεμήσουν τους Ταλιμπάν στην δεκαετία του 1990. Το Ιράν παρείχε πληροφορίες και υποστήριξη πληρεξουσίων (proxy) για την εισβολή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και υποστήριξε την διαδικασία που ακολούθησε για την αντικατάσταση των Ταλιμπάν με μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ο Qaani έχει βαθιά γνώση της λειτουργίας των συνόρων Ιράν-Αφγανιστάν από την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, των λαθρεμπόρων και άλλων εγκληματικών ομάδων. Αυτή η εμπειρία παρέχει στον Qaani μια κατανόηση της αστάθειας στην περιοχή και των απειλών κατά μήκος των συνόρων και επίσης μια πιο έντονη αίσθηση του πότε οι περιστάσεις ενδέχεται να απαιτούν ισχυρότερη ιρανική δράση.

Αλλά ίσως το πιο πιθανό μέσο για την ιρανική επέμβαση είναι μια παραστρατιωτική δύναμη που η Τεχεράνη έχει αναπτύξει αλλού με σπουδαίο αποτέλεσμα. Το Ιράν έχει κάνει μια εντυπωσιακή δουλειά στην συγκέντρωση ταγμάτων Σιιτών ξένων μαχητών για να συμμετάσχουν στον πόλεμο στην Συρία. Πολλές από αυτές τις στρατολογήσεις προέρχονται από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Οι Αφγανοί μαχητές είναι οργανωμένοι στην Liwa Fatemiyoun, μια δύναμη μεταξύ 10.000 και 15.000 ανδρών που έχει δει μάχες στο Χαλέπι, την Δαμασκό, την Λατάκια και την περιοχή Qalamoun.

Με την σύγκρουση στην Συρία δυνητικά να τελειώνει, το Ιράν θα μπορούσε να επανατοποθετήσει Αφγανούς Σιίτες μαχητές στο Αφγανιστάν για να επεκτείνει την εμβέλειά του σε ολόκληρη την περιοχή ή να ελέγξει μια σημαντική κλιμάκωση από το ISKP. Η τρομοκρατική ομάδα έχει την ικανότητα να διεξάγει θεαματική και τρομερή βία, συμπεριλαμβανομένων των φρικτών επιθέσεων [6] τον Μάιο που στόχευαν μια πομπή κηδείας και ένα μαιευτήριο. Προς το παρόν, οι μαχητές του έχουν παραμείνει με αποστολή ως επί το πλείστον στο ανατολικό τμήμα του Αφγανιστάν κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν, μακριά από το Ιράν -αλλά αν αυτό άλλαζε, το ίδιο θα έκανε και ο υπολογισμός της Τεχεράνης. Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) έχει αποδείξει ότι είναι πρόθυμο και ικανό να ξεκινήσει επιθέσεις [7] στο ιρανικό έδαφος, όπως έκανε η οργάνωση αυτή τον Ιούλιο του 2017.

Οι δυνάμεις πληρεξουσίων είναι κεντρικές [8] στην εξωτερική πολιτική και την υψηλή στρατηγική του Ιράν. Η Δύναμη Quds καλλιέργησε επιτυχώς σχέσεις με δυνάμεις σε όλη τη Μέση Ανατολή, από την Χεζμπολάχ στον Λίβανο έως τους Χούθι στην Υεμένη. Οι Ιρανοί ηγέτες εξακολουθούν να είναι πολύ ενοχλημένοι από την δολοφονία του στρατηγού Qasem Soleimani από τις ΗΠΑ στις αρχές Ιανουαρίου, και θα μπορούσαν πολύ εύκολα να αποφασίσουν να ανοίξουν ένα μέτωπο εναντίον της Ουάσιγκτον στο Αφγανιστάν. Το Ιράν μπορεί να επιδιώξει να ενορχηστρώσει μια σειρά επιθέσεων τόσο για να επιταχύνει την απόσυρση [των ΗΠΑ] όσο και για να φαίνεται ότι το Ιράν διαδραμάτισε μεγαλύτερο ρόλο αναγκάζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες να υποχωρήσουν. Οι επιθέσεις θα μπορούσαν να είναι σποραδικές και να στοχεύουν τις αμερικανικές επιμελητειακές και υλικοτεχνικές γραμμές που χρησιμοποιούνται για την διευκόλυνση της απόσυρσης, ανακαλώντας εικόνες των αμερικανικών στρατευμάτων που εγκαταλείπουν το Βιετνάμ ή την Σομαλία και παρέχοντας στο Ιράν μια νίκη προπαγάνδας. Η Τεχεράνη θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αφγανικές σιιτικές πολιτοφυλακές ως πληρεξούσιους για να αποστασιοποιηθεί από τις ανοιχτά εχθρικές ενέργειες. Μέσω της Liwa Fatemiyoun και άλλων πολιτοφυλακών, το Ιράν θα μπορούσε να περιπλέξει τα αμερικανικά συμφέροντα στο Αφγανιστάν, με το να υποκινεί επιθέσεις εναντίον των εναπομεινάντων στοιχείων των ΗΠΑ και των τοπικών εταίρων, ή -πιθανότατα- θα μπορούσε να βοηθήσει να ασφαλιστούν τμήματα του Αφγανιστάν, να ενισχύσει την δική του επιρροή στην χώρα, και πράττοντας έτσι να διαβρώσει περαιτέρω την ήδη εξασθενημένη επιρροή της Ουάσιγκτον.

Το Ιράν έχει δαπανήσει δισεκατομμύρια δολάρια για να οπλίσει, να εκπαιδεύσει και να πληρώσει χιλιάδες ξένους μαχητές στην Συρία, συμπεριλαμβανομένων των Αφγανών. Το πιο σημαντικό καθήκον του Qaani ως αντικαταστάτη του Soleimani θα είναι η διαχείριση της σχέσης IRGC-QF (του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης με την Δύναμη Quds) με αυτές τις δυνάμεις. Η εμπειρία του με τους Αφγανούς Σιίτες μαχητές υποδηλώνει ότι αυτοί οι μαχητές θα μπορούσαν ειδικά μπορεί να είναι έτοιμοι να διαδραματίσουν πιο σημαντικό ρόλο στην εξωτερική πολιτική του Ιράν. Όποια και αν είναι η μορφή της μελλοντικής κυβέρνησης στην Καμπούλ, η Τεχεράνη θα παρακολουθεί προσεκτικά τα ανατολικά της σύνορα -όπου μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η καλύτερη μορφή άμυνας είναι η παρέμβαση.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2020-07-08/what-iran...

Συνδέσεις:

[1] https://www.nytimes.com/2020/05/26/world/asia/afghanistan-troop-withdraw...
[2] https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/07/20/AR20070...
[3] https://www.nytimes.com/1998/09/12/world/for-death-of-its-diplomats-iran...
[4] https://www.nytimes.com/interactive/2020/04/22/magazine/afghanistan-coro...
[5] https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-iran/iran-records-...
[6] https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-05-15/us-blames-attack-a...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-07-04/isis-hits-iran
[8] https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09636412.2018.1508862

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition