Γιατί η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται στο χείλος του πολέμου

Οι μάχες μέχρι στιγμής περιελάμβαναν μια επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Fizuli και της Jabrayil, δύο από τις αρμενικές περιφέρειες έξω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, των οποίων το σχετικά επίπεδο έδαφος διευκολύνει επιθετικές επιχειρήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του αζερικής πλειοψηφίας πληθυσμού τους διέφυγε κατά την διάρκεια του πολέμου της δεκαετίας του 1990 και τα τελευταία χρόνια, το Ερεβάν άρχισε να τους εγκαθιστά με Αρμένιους. Ενώ ο συνολικός πληθυσμός των δύο περιοχών παραμένει χαμηλός, μια συνεχιζόμενη επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές ροές προσφύγων, πιθανώς σε εκατοντάδες χιλιάδες.

ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΜΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Σε αντίθεση με πολλές άλλες αποκαλούμενες παγωμένες συγκρούσεις στην πρώην Σοβιετική Ένωση, η διαμάχη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κινητοποιείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τοπικούς φορείς. Η Ρωσία παραμένει ο πιο σημαντικός εξωτερικός παράγοντας [4], αλλά η ικανότητά της να διαχειρίζεται, πόσω μάλλον να ελέγχει, την σύγκρουση είναι περιορισμένη.

Η Ρωσία διατηρεί πάνω από 5.000 στρατιώτες στην Αρμενία, τους οποίους οι περισσότεροι Αρμένιοι ανέχονται ως εγγύηση για την ασφάλειά τους. Αν και έχει ταχθεί με την Αρμενία καθ' όλη την διάρκεια της σύγκρουσης, η Μόσχα έχει επίσης καλλιεργήσει σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν και είναι ο κορυφαίος προμηθευτής όπλων και στις δύο πλευρές. Καθώς οι σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν [5] με την Δύση έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια εν μέσω μειωμένου ενδιαφέροντος για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, και αυξανόμενης ανησυχίας για την αυταρχική διακυβέρνηση του Αλίγιεφ, η Ρωσία έχει κάνει επιπλέον προόδους με το Μπακού.

Ενώ η Μόσχα δεν έχει την πρωτοβουλία επί του πεδίου, οι δύο πλευρές κατανοούν ότι οποιαδήποτε επίλυση της σύγκρουσης μπορεί να έρθει μόνο με ρωσική υποστήριξη. Κατά την διάρκεια προηγούμενων γύρων μάχης (συμπεριλαμβανομένης εκείνης του Ιουλίου), οι Ρώσοι αξιωματούχοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμεσολάβηση της ανακωχής. Σήμερα, η Ρωσία έχει μικρό ενδιαφέρον για μια ευρύτερη σύγκρουση, κάτι που θα μπορούσε να την αναγκάσει να λάβει δύσκολες αποφάσεις σχετικά με το πόσο μακριά θα πάει τις δεσμεύσεις της προς την Αρμενία, και πόσους πρόσθετους πόρους θα αφιερώσει στον Νότιο Καύκασο σε μια εποχή που έχει ήδη εμπλακεί σε πολλά άλλα μέτωπα.

ΠΡΟΣΘΕΣΤΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ

Αν και η Ρωσία παραμένει ο σημαντικότερος μεσίτης ισχύος [6], μια άλλη εξωτερική δύναμη με ιστορικούς δεσμούς με την περιοχή έχει επιδιώξει όλο και περισσότερο να διαμορφώσει το αποτέλεσμα της σύγκρουσης. Η Τουρκία συντάχθηκε με το Αζερμπαϊτζάν στην αρχική σύγκρουση την δεκαετία του 1990 και οι δύο χώρες έχουν στενούς εθνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς. Σχολιαστές και αξιωματούχοι -κυρίως Τούρκοι- περιγράφουν την σχέση ως «ένα έθνος, δύο κράτη». Μέχρι πρόσφατα, ωστόσο, η εμπλοκή της Τουρκίας στην διαμάχη ήταν σχετικά περιορισμένη. Αλλά καθώς η Άγκυρα έχει υιοθετήσει μια πιο θεληματική στάση στη Μέση Ανατολή και στην ανατολική Μεσόγειο υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει γίνει πιο ξεκάθαρη στην υποστήριξή της προς το Αζερμπαϊτζάν.

Κατά το παρελθόν έτος, η Τουρκία πούλησε ένα ευρύ φάσμα όπλων στο Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένων UAV, πυραύλων και ηλεκτρονικού εξοπλισμού πολέμου. Μόλις άρχισε η μάχη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Τουρκία προσέφερε επίσης στο Αζερμπαϊτζάν ισχυρή πολιτική υποστήριξη. Ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία θα «παραμείνει δίπλα στον φίλο και αδελφό μας, το Αζερμπαϊτζάν» και ζήτησε από την Αρμενία να επιστρέψει αμέσως την «κατεχόμενη περιοχή» της. Τα κύρια αντιπολιτευόμενα κόμματα της Τουρκίας συντάχθηκαν με το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν [7], εγκρίνοντας ένα ψήφισμα που καταδικάζει τις αρμενικές ενέργειες. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τουρκία έστειλε επίσης Σύρους μισθοφόρους στο Αζερμπαϊτζάν, και η Αρμενία ισχυρίστηκε αυτήν την εβδομάδα ότι ένα τουρκικό F-16 κατερρίφθη από ένα από τα μαχητικά του (ισχυρισμός που απορρίπτεται από την Τουρκία).

Η εμβαθυνόμενη εμπλοκή της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι. Μέσα στον Νότιο Καύκασο, η ισχυρή τουρκική υποστήριξη θα μπορούσε να ενθαρρύνει το Μπακού να ακολουθήσει μια ασυμβίβαστη γραμμή και να αντισταθεί σε εκκλήσεις για μια κατάπαυση του πυρός που διατηρεί κάποια εκδοχή του status quo ante. Η τουρκική εμπλοκή θα μπορούσε επίσης να μετατρέψει την σύγκρουση σε υπαρξιακή στα μάτια του αρμενικού λαού, ειδικά υπό το φως των σφαγών των Αρμενίων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο [8] από τις οθωμανικές δυνάμεις.

Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν αναπτυχθεί παρά τον μεταπολεμικό ανταγωνισμό των δύο χωρών. Ωστόσο, η επέμβαση της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι η πιο εμφανής πρόκληση της Άγκυρας στην ρωσική επιρροή στην πρώην Σοβιετική Ένωση, όπου η Μόσχα είναι εξαιρετικά προστατευτική των αξιώσεών της για υπεροχή. Ακόμα κι αν η Ρωσία παραμείνει δεσμευμένη στον περιορισμό των μαχών μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, η αλληλεπικαλυπτόμενη παρουσία ρωσικών και τουρκικών δυνάμεων σε πολλά άλλα θέατρα δίνει στη Μόσχα πολλές ευκαιρίες για κλιμάκωση. Πράγματι, η άμεση εμπλοκή της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ αυξάνει τα διακυβεύματα όχι μόνο στον Νότιο Καύκασο [9], αλλά και σε όλες τις περιοχές όπου η Άγκυρα και η Μόσχα διαφωνούν. Ήδη, οι δύο χώρες υποστηρίζουν αντιτιθέμενες πλευρές στις συγκρούσεις στην Λιβύη και την Συρία, όπου οι αντιπρόσωποί τους (proxies) έχουν εμπλακεί σε περιστασιακές συγκρούσεις, και έχουν ασυμβίβαστες φιλοδοξίες στα Βαλκάνια και την Ουκρανία. Η Άγκυρα βλέπει πιθανώς την εμπλοκή της στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ εν μέρει ως διαπραγματευτικό χαρτί όχι μόνο στον Καύκασο αλλά και στον ευρύτερο ανταγωνισμό της με τη Μόσχα. Και η εμπλοκή των Τούρκων μισθοφόρων από την Συρία, ένα άλλο θέατρο όπου συγκρούονται τα ρωσικά και τα τουρκικά συμφέροντα, υποδηλώνει ότι αυτή την φορά η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενδέχεται να μην παραμείνει περιορισμένη στον Νότιο Καύκασο.