Μην βάλετε την Λευκορωσία στη μέση

Τους τελευταίους δύο μήνες, η Λευκορωσία έχει καταλάβει τα πρωτοσέλιδα στην Δύση. Οι νοθευμένες προεδρικές εκλογές τις οποίες ακολούθησαν μαζικές διαμαρτυρίες παρακίνησαν τους σχολιαστές σε ολόκληρη την Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες να προβλέψουν την πρόωρη κατάρρευση του προέδρου της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, που συχνά κατηγορήθηκε ως «ο τελευταίος δικτάτορας στην Ευρώπη». Ωστόσο, η ρωσική πολιτική υποστήριξη και οι υποσχέσεις για βοήθεια στην ασφάλεια βοήθησαν τον Λουκασένκο να διατηρήσει την εξουσία. Αντί για επανάσταση, η κατάσταση έχει γίνει ένα παρατεταμένο αδιέξοδο.

Ένας διαδηλωτής στο Μινσκ της Λευκορωσίας, τον Αύγουστο του 2020. Vasily Fedosenko / Reuters
--------------------------------------------------------------

Καθώς συνεχίζεται η αναταραχή, οι Δυτικές χώρες πρέπει να βρουν έναν τρόπο να προωθήσουν την δημοκρατική πρόοδο στην Λευκορωσία χωρίς να προκαλέσουν αντιπαραγωγική ρωσική αντίδραση [1]. Ένα λάθος από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών ή άλλων θα μπορούσε να μετατρέψει την χώρα σε μια ζώνη γεωπολιτικής αντιπαράθεσης. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα έβλαπτε τα Δυτικά συμφέροντα, την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τον λαό της Λευκορωσίας.

Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο σενάριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να βασίσουν τις πολιτικές τους σε μια σαφή εκτίμηση των αδυναμιών του κινήματος διαμαρτυρίας και των δυνάμεων της Μόσχας. Πρέπει να αναζητήσουν μια μεσαία λύση που να επιταχύνει την αποχώρηση του Λουκασένκο και να αναγνωρίζει τους στενούς δεσμούς της Ρωσίας με την χώρα. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ομαλοποιήσουν σταδιακά τις σχέσεις προκειμένου σιγά-σιγά να δημιουργήσουν καλύτερες συνθήκες για τη μελλοντική δημοκρατική πρόοδο. Μια τέτοια πολιτική θα αναγνώριζε τον θυμό των Λευκορώσων διαδηλωτών για το status quo, θα εμπόδιζε την χώρα από το να γίνει ζώνη διαμάχης μεγάλων δυνάμεων και θα μείωνε τον κίνδυνο μιας μεγάλης κλίμακας ρωσικής επέμβασης που θα έκλεινε τον δρόμο για μεταρρυθμίσεις.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

Καθώς το κίνημα διαμαρτυρίας στην Λευκορωσία κέρδισε δυναμική καθ' όλη την διάρκεια του Αυγούστου, πολλοί αναλυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μέρες του Λουκασένκο ήταν μετρημένες. Αυτές οι προβλέψεις ήταν πρόωρες. Όσο εντυπωσιακές και αν ήταν οι διαδηλώσεις, η αντιπολίτευση δεν έχει την δύναμη να αναγκάσει τον Λουκασένκο να παραιτηθεί ή να συμφωνήσει σε νέες εκλογές. Η κύρια αντίπαλός του, Svetlana Tikhanovskaya, κατέφυγε στην Λιθουανία. Ως μια αρχάρια της πολιτικής (εισήλθε στην εκστρατεία μόνο μετά την σύλληψη του συζύγου της, δηλωμένου υποψηφίου), χρησιμεύει ως σύμβολο της διαμαρτυρίας, αλλά δεν διαθέτει τις ικανότητες να ηγηθεί.

Η Tikhanovskaya αναγνώρισε τους περιορισμούς του ρόλου της και δημιούργησε ένα Συμβούλιο Συντονισμού, το οποίο είχε αρχικά επιφορτιστεί με την διευκόλυνση μιας ειρηνικής μεταφοράς εξουσίας από τα χέρια του Λουκασένκο. Ωστόσο, η κυβέρνηση αντέδρασε αμέσως, κηρύσσοντας το συμβούλιο παράνομο και κίνησε ποινικές διαδικασίες εναντίον των μελών του. Τα περισσότερα από τα κορυφαία μέλη του έχουν συλληφθεί ή έχουν φύγει από την χώρα. Ως αποτέλεσμα, το σώμα έχει παράσχει λίγα από πλευράς ηγεσίας. Ακτιβιστές οργανώνουν τεράστιες διαδηλώσεις κατά του Λουκασένκο στο Μινσκ και αλλού τις Κυριακές, χρησιμοποιώντας την πλατφόρμα κοινωνικών μέσων Telegram, και το συμβούλιο δεν συντονίζει τις δραστηριότητές τους. Εν τω μεταξύ, το συμβούλιο δυσκολεύτηκε να επεκτείνει την λαϊκή αντίσταση πέρα από την αρχική της βάση, των κυρίως νεαρών, αστικών διαδηλωτών. Για παράδειγμα, απέτυχε να μετατρέψει την υποστήριξη μεταξύ των εργαζομένων σε κρατικά εργοστάσια σε εθνική απεργία που θα μπορούσε να αποδυναμώσει ένα βασικό εκλογικό σώμα του Λουκασένκο. Επιπλέον, το συμβούλιο έχει ήδη μειώσει τα αιτήματά του: αντί να ζητά από τον Λουκασένκο να κάνει στην άκρη, τώρα μιλά [2] πιο αόριστα για την ανάγκη «οργάνωσης της διαδικασίας υπέρβασης της πολιτικής κρίσης και διασφάλισης της κοινωνικής συνοχής».

Από την πλευρά του, ο Λουκασένκο είναι πιο αδύναμος από ποτέ, αλλά κατάφερε και πάλι να διατηρήσει την λαϊκή του υποστήριξη σε αγροτικές περιοχές και μικρές πόλεις και μεταξύ των παλαιότερων γενεών της Λευκορωσίας. Η κυρίαρχη ελίτ, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων από όσους βρίσκονται στις υπηρεσίες ασφαλείας, παρέμεινε επίσης εξαιρετικά πιστή. Το αποτέλεσμα είναι να φαίνεται στον ορίζοντα ένα αδιέξοδο χωρίς λύση.

ΤΟ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Ο Λουκασένκο ζήτησε από τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, βοήθεια ασφαλείας όταν οι διαδηλώσεις έφτασαν στο αποκορύφωμά τους. Ο Πούτιν ήταν έτοιμος να ανταποκριθεί: ο Ρώσος ηγέτης βλέπει τις «έγχρωμες επαναστάσεις» που έχουν ανατρέψει τις φιλικές προς το Κρεμλίνο κυβερνήσεις αλλού στην περιοχή ως Δυτικές επιθέσεις στην σφαίρα επιρροής της Μόσχας. Έχει καταστήσει σαφές ότι θα κάνει ό, τι χρειάζεται για να διασφαλίσει ότι η Λευκορωσία, την οποία η Μόσχα θεωρεί ως στρατηγικό ανάχωμα ενάντια στους Δυτικούς αντιπάλους της, θα παραμείνει στην τροχιά της Ρωσίας. Για να υπογραμμίσει το ζήτημα, ο Πούτιν υποδέχθηκε δημοσίως τον Λουκασένκο στο Σότσι, ενέκρινε δάνειο 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να ελαφρύνει το χρέος του Μινσκ και ανακοίνωσε [3] ότι είχε δημιουργήσει «μια συγκεκριμένη αστυνομική εφεδρεία» που θα μπορούσε να αναπτύξει εάν η κατάσταση στην Λευκορωσία «βγει εκτός ελέγχου». Έχει επίσης καταστήσει σαφές σε δημόσιες και ιδιωτικές συνομιλίες με την Γερμανίδα καγκελάριο, Άνγκελα Μέρκελ, και τον Γάλλο πρόεδρο, Εμμανουέλ Μακρόν, ότι η Μόσχα δεν θα ανεχθεί οποιαδήποτε Δυτική παρέμβαση στην Λευκορωσία.

Ωστόσο, η υποστήριξη της Μόσχας για τον Λουκασένκο απέχει πολύ από το να είναι άνευ όρων. Ο αυταρχικός της Λευκορωσίας υπήρξε ένας δύσκολος εταίρος, ματαιώνοντας επανειλημμένα τις ρωσικές απόπειρες για σύσφιξη των οικονομικών και πολιτικών δεσμών. Λίγο πριν από τις εκλογές, ο Λουκασένκο συνέλαβε [4] περισσότερους από 30 Ρώσους μισθοφόρους που είχαν προσληφθεί από ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία φιλική προς το Κρεμλίνο με την κατηγορία ότι σχεδίαζε πραξικόπημα. (Άλλαξε γρήγορα την γνώμη του και τους απελευθέρωσε μόλις άρχισαν οι διαδηλώσεις). Το Κρεμλίνο ενδέχεται να μην αντιταχθεί στην τελική αποχώρηση του Λουκασένκο, δεδομένου αυτού του μικτού ιστορικού -θα μπορούσε ακόμη και να την διευκολύνει- αρκεί η Λευκορωσία να παραμείνει σταθερά εντός της σφαίρας επιρροής της Ρωσίας και η μετάβαση να μην φαίνεται ότι είναι αποτέλεσμα λαϊκής ή Δυτικής πίεσης.

ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

Δεδομένης της ευαλωτότητας της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας και της ανάγκης της Ρωσίας να κρατήσει την χώρα στην δική της τροχιά, χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να περπατήσουν σε ένα τεντωμένο πολιτικό σχοινί. Πρέπει να πιέσουν την κυβέρνηση της Λευκορωσίας να σταματήσει την βία και να διαπραγματευτούν ένα ειρηνικό τέλος στην αναταραχή, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να αποφύγουν μια ανοιχτή σύγκρουση με τη Μόσχα.

Μπορούν να ξεκινήσουν αναγνωρίζοντας την φύση των διαδηλώσεων. Η αντιπολίτευση της Λευκορωσίας έχει επενδύσει σε εσωτερικά ζητήματα [5], όχι στην γεωπολιτική, και δεν θέλει να γίνει πιόνι στον αντι-ρωσικό αγώνα κανενός. Όντως, οι διαδηλωτές κατανοούν ότι η Μόσχα είναι οικονομικά και πολιτικά κεντρική για την χώρα τους. Η Λευκορωσία εξαρτάται από την Ρωσία ως αγορά αγαθών και ως προμηθευτή ζωτικών πόρων, όπως η ενέργεια. Ούτε οι διαμαρτυρίες ούτε η Δυτική παρέμβαση θα αλλάξουν αυτήν την σχέση.

Οι δυνητικοί υποστηρικτές από την Δύση πρέπει να σέβονται αυτήν την δυναμική και να προσέχουν ώστε να μην μετατραπεί η χώρα σε πεδίο μάχης. Μπορούν να ξεκινήσουν ξεκαθαρίζοντας σε όλους -συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης της Λευκορωσίας και της αντιπολίτευσης, καθώς και της Μόσχας- ότι η απόλυτη προτεραιότητά τους είναι να αποτρέψουν την περαιτέρω βία, ανεξάρτητα από το πώς θα εξελιχθεί η εσωτερική πολιτική κατάσταση.

Το αίτημα για ειρηνική επίλυση της κρίσης, ωστόσο, δεν θα είναι αρκετό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επιδιώξουν ενεργά να διευκολύνουν ένα τέτοιο αποτέλεσμα μέσω της υπομονετικής, ήσυχης, διπλωματικής συνεργασίας με τη Μόσχα, επειδή το Κρεμλίνο εξακολουθεί να κρατά το κλειδί για την τύχη του Λουκασένκο. Θα πρέπει να προσφέρουν ανακούφιση από κυρώσεις ως αντάλλαγμα για μια διευθέτηση που θέτει ένα τέλος στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προωθεί την πολιτική λογοδοσία. Κάτι τέτοιο θα τοποθετήσει έτσι την Δύση ώστε να διαδραματίσει μεγαλύτερο οικονομικό ρόλο και να συμβάλει στην δημιουργία ενός ανοίγματος για δημοκρατική πρόοδο χωρίς να πυροδοτήσει τους ρωσικούς φόβους για μια αρπαγή εξουσίας από την Δύση.

Όμως, ενώ οι Δυτικές χώρες πρέπει να αποφύγουν την σύγκρουση, πρέπει επίσης να δεσμεύσουν την Λευκορωσία απευθείας, και να μην φανταστούν ότι μπορούν να το πράξουν μόνο μέσω του Κρεμλίνου. Όταν ξέσπασε η τρέχουσα κρίση, η Γερουσία των ΗΠΑ ήταν στην διαδικασία επιβεβαίωσης ενός νέου πρέσβυ στην Λευκορωσία. Ορισμένοι γερουσιαστές υποστηρίζουν τώρα ότι η πλήρωση της θέσης υπό τις τρέχουσες συνθήκες θα νομιμοποιούσε την καταστολή του Λουκασένκο. Αφήνοντας την θέση κενή, ωστόσο, στέλνει ένα πολύ χειρότερο μήνυμα στην κοινωνία της Λευκορωσίας -ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδιαφέρονται να συζητήσουν τα θέματα της χώρας μόνο με τη Μόσχα. Η Ουάσιγκτον θα πρέπει να εγκρίνει έναν πρέσβυ στην Λευκορωσία το συντομότερο δυνατόν και ο νεοδιορισμένος πρέπει να εξισορροπήσει την επίσημη κυβερνητική εμπλοκή με την ενεργό προσέγγιση της αντιπολίτευσης.

Μια μετα-Λουκασένκο Λευκορωσία, με στενούς δεσμούς με τη Μόσχα αλλά και με μια βελτιωμένη σχέση με την Δύση, παραμένει ως ένα πιθανό μεσοπρόθεσμο αποτέλεσμα της τρέχουσας κρίσης. Μπορεί να μην είναι αυτό που πολλοί περίμεναν στην Δύση, αλλά εξακολουθεί να είναι μια καλή εναλλακτική και ίσως η καλύτερη επιλογή στο τρέχον κλίμα. Μια καλά σχεδιασμένη πολιτική θα μπορούσε να την κάνει πραγματικότητα. Εάν, ωστόσο, η Δύση προσπαθήσει να επιβάλει μια επιθετική λύση, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι καταστροφικό, κυρίως για τον γενναίο λαό της Λευκορωσίας.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2020-10-02/dont-put-belar...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2020-09-08/what-russia-re...
[2] https://rada.vision/en/council-governance
[3] https://www.bbc.com/news/world-europe-53930796
[4] https://www.bbc.com/news/world-europe-53648640
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/belarus/2020-08-18/belarus-goes-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition