Δεν υπάρχει συμβιβασμός ενόψει για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Δεν υπάρχει συμβιβασμός ενόψει για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν

Η 100ετής αναζήτηση για μια αδύνατη νίκη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ

Οι δύο πλευρές οχυρώθηκαν τόσο πολύ στις θέσεις τους που μια λεπτή διπλωματική λύση δεν βρήκε καθόλου υποστηρικτές. Το 2006, Γάλλοι, Ρώσοι και Αμερικανοί διαμεσολαβητές συνέταξαν ένα σχέδιο για να βρουν μια λύση για την σύγκρουση, να κάνουν πιο εκλεπτυσμένη την διαμάχη για την κυριαρχία, και να αποκαταστήσουν τα δικαιώματα όσο το δυνατόν περισσότερων Αρμενίων και Αζέρων. Όμως, το έγγραφό τους επί των Βασικών Αρχών [5] δεν έχει κερδίσει ποτέ σοβαρή ελκυστικότητα μεταξύ των ελίτ της περιοχής ή των ευρύτερων κοινωνιών της.

Στην μελέτη του σχετικά με την σύγκρουση της Ρωσικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ιστορικός Michael Reynolds [6] κατέληξε στο συμπέρασμα: «Η αναζήτηση της απόλυτης ασφάλειας είναι ο δρόμος για την καταστροφή. Η ασφάλεια δεν μπορεί να είναι πιο απόλυτη από όσο το μέλλον [μπορεί να είναι] γνωστό. … Η πιθανή απειλή από την φύση της είναι πανταχού παρούσα και αδύνατο να εξαφανιστεί. Το να την κυνηγάς σημαίνει να προκαλείς αντιδράσεις, να ξεκινάς αλυσίδες γεγονότων που είναι ανεξέλεγκτες».

Η σύγκρουση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ τόσο στις παλιές όσο και στις νέες της εκφάνσεις προσφέρει ένα δίδαγμα για την αδυναμία μιας απόλυτης νίκης. Ένα θύμα γρήγορα γίνεται θύτης και το αντίστροφο. Στις τρέχουσες μάχες, το εκκρεμές έχει πλέον στραφεί υπέρ του Αζερμπαϊτζάν στο πεδίο της μάχης. Ο λαός του Αζερμπαϊτζάν συγκεντρώθηκε πίσω από τους ηγέτες του καθώς οι ένοπλες δυνάμεις του σημειώνουν στρατιωτικές επιτυχίες και ανακτούν χαμένα εδάφη. Οι μεγάλοι αριθμοί απωλειών δεν έχουν μέχρι στιγμής αμβλύνει τον ενθουσιασμό τους για την επίθεση.

Ωστόσο, οι Αζέροι πρέπει να δώσουν προσοχή στην δική τους εμπειρία του 1994, όταν οι Αρμένιοι πίστευαν ότι είχαν επιτύχει την «απόλυτη ασφάλεια». Εάν αντιμετωπίσουν την προοπτική να χάσουν την αγαπημένη τους περιοχή του Καραμπάχ, οι Αρμένιοι μπορούν να καταφύγουν σε απελπισμένα μέτρα και να συνεχίσουν τον πόλεμο με άλλα μέσα, ίσως ακόμη και να επιτεθούν σε στόχους του Αζερμπαϊτζάν έξω από την περιοχή.

ΛΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Η σύγκρουση έρχεται σε μια ιδιαίτερα κακή διεθνή στιγμή –κάτι που μπορεί να είναι ο λόγος που το Αζερμπαϊτζάν επέλεξε αυτή την ώρα για να ενεργήσει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν απεμπλακεί σε μεγάλο βαθμό εδώ και χρόνια, παρά τον επίσημο ηγετικό τους ρόλο στην διαδικασία διαμεσολάβησης που υποστηρίχθηκε από τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ, Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE). Η στρατηγική της Ρωσίας για αμφιλογία και εξισορρόπηση έχει εκτεθεί: εάν η Μόσχα υποστηρίξει ανοιχτά τον στρατιωτικό της σύμμαχο, την Αρμενία, θα χάσει αμέσως τον άλλο πολύτιμο συνεργάτη της, το Αζερμπαϊτζάν.

Η Τουρκία, ένας παίκτης που δεν είχε παρέμβει στην περιοχή ακριβώς για 100 χρόνια, έριξε πάλι το βάρος της: Η Άγκυρα ίσως να ξεκίνησε τη νέα σύγκρουση δίνοντας άμεση στρατιωτική βοήθεια στο Αζερμπαϊτζάν -και κατ' αυτόν τον τρόπο, εγείροντας παλιούς υπαρξιακούς φόβους μεταξύ των Αρμενίων. Η βοήθεια του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο Μπακού μπορεί να καθοδηγείται περισσότερο από την εγχώρια πολιτική και την αλληλεγγύη προς ένα τουρκικό έθνος παρά από ένα πραγματικό στρατηγικό ενδιαφέρον για τον Καύκασο, αλλά η προμήθεια θανατηφόρων στρατιωτικών drones στο Αζερμπαϊτζάν ήταν μέχρι στιγμής ο αποφασιστικός παράγοντας στον πόλεμο.

Εάν η προέλαση του Αζερμπαϊτζάν επιβραδυνθεί από τον χειμώνα ή την ορεινή γεωγραφία των περιοχών, η σύγκρουση θα μπορούσε να μετατραπεί σε αργό πόλεμο τριβής γύρω από το ίδιο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπου οι αρμενικές δυνάμεις είναι ακόμη ριζωμένες. Εάν οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν καταφέρουν να περικυκλώσουν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, να κόψουν τις γραμμές εφοδιασμού του από την Αρμενία, θα μπορούσε να προκύψει ανθρωπιστική καταστροφή.

Εάν υπάρχει αδιέξοδο, οι παραδοσιακές μεγάλες δυνάμεις θα μπορούσαν επίσης να προσπαθήσουν να το επιλύσουν, με την Ρωσία και την Τουρκία να επαναλαμβάνουν τους ρόλους που έπαιξαν στον Καύκασο τον 19ο αιώνα, όταν ο Ρώσος τσάρος και ο Οθωμανός σουλτάνος πολέμησαν μια σειρά πολέμων γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα. Ο Ερντογάν και ο Πούτιν μίλησαν τηλεφωνικά στις 14 Οκτωβρίου, κάνοντας τους παρατηρητές να αναρωτιούνται αν οι ηγέτες θα μπορούσαν να διαπραγματευτούν για μια τέτοια συμφωνία, η οποία θα διαμορφωθεί περισσότερο από τις ατζέντες τους παρά από εκείνες των Αρμενίων και των Αζέρων.

27102020-4.jpg

Πολίτες καταφεύγουν σε υπόγειο στο Martuni, στο Nagorno-Karabakh, τον Οκτώβριο του 2020. Stringer / Reuters
----------------------------------------

Η προσέγγιση της πολυμερούς διπλωματίας από δρώντες εκτός της περιοχής δεν απέφερε πολλούς καρπούς για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στο αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής πολυμερούς προσέγγισης, το 1992, ο ΟΑΣΕ ίδρυσε την Ομάδα του Μινσκ -αποτελούμενη από την Λευκορωσία, την Γαλλία, την Ρωσία, την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και πολλά Δυτικά ευρωπαϊκά έθνη, μαζί με την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν- για την επίλυση της σύγκρουσης. Όμως η διαδικασία πέτυχε ελάχιστα και δεν ξεκίνησε καν να αντιμετωπίζει το δημοκρατικό έλλειμμα [που βρίσκεται] στην καρδιά της σύγκρουσης με την εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών, την συζήτηση με περιθωριοποιημένες κοινότητες, ή την αντιμετώπιση της τοξικής ρητορικής μίσους που τροφοδοτεί την σύγκρουση. Η Ρωσία τελικά ανέλαβε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον καθορισμό της μοίρας της περιοχής, όπως και στον προηγούμενο αιώνα.