Η επικίνδυνη διολίσθηση της Αιθιοπίας προς τον εμφύλιο πόλεμο

Πριν από λιγότερο από έναν χρόνο, ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, Abiy Ahmed, αποδέχθηκε το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Σήμερα, η χώρα του βρίσκεται στο χείλος του εμφυλίου πολέμου. Οι εντάσεις μεταξύ της κυβέρνησης του Abiy και του Απελευθερωτικού Λαϊκού Μετώπου Tigrayan (TPLF), που κάποτε ήταν η κυρίαρχη δύναμη στο κυβερνών κόμμα της Αιθιοπίας αλλά τώρα είναι μια δυσαρεστημένη και καλά εξοπλισμένη περιφερειακή κυβέρνηση, σταδιακά κλιμακώθηκε επί μήνες. Την περασμένη εβδομάδα, η κατάσταση έκανε μια ξαφνική στροφή προς το χειρότερο όταν ο πρωθυπουργός διέταξε μια στρατιωτική επίθεση εναντίον των δυνάμεων του Tigrayan τις οποίες κατηγόρησε για εξέγερση και προδοτική δραστηριότητα. Η Αιθιοπία υπέστη έναν παρατεταμένο και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο από το 1974 έως το 1991. Τώρα φαίνεται έτοιμη να επαναλάβει αυτήν την ιστορία.

Πολιτοφύλακες στην Sanja, στην Αιθιοπία, τον Νοέμβριο του 2020. Tiksa Negeri / Reuters
-----------------------------------------------------

Μια γρήγορη κάθοδος στην αστάθεια φαινόταν απίθανη όταν ο Abiy ανέλαβε την εξουσία το 2018. Ο νέος πρωθυπουργός κέρδισε γρήγορα επιδοκιμασίες -και το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης [1]- για τις πολλά υποσχόμενες μεταρρυθμίσεις του που περιελάμβαναν την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων και την διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών. Φάνηκε να τερματίζει τη μακροχρόνια διαμάχη της Αιθιοπίας με την γειτονική Ερυθραία, και ως ο πρώτος ηγέτης της χώρας από την εθνοτική ομάδα Oromo, ήταν επίσης σε καλή θέση για να τερματίσει μια συνεχιζόμενη εξέγερση στην περιοχή Oromia [2].

Όμως, πίσω από τα αισιόδοξα πρωτοσέλιδα, η σύγκρουση σιγόβραζε. Ο Abiy είχε έρθει στην εξουσία ως μέρος ενός συνασπισμού, γνωστού ως το Επαναστατικό Δημοκρατικό Μέτωπο του Αιθιοπικού Λαού (EPRDF), στον οποίο το TPLF είχε διαδραματίσει κεντρικό ρόλο. Αλλά ο Abiy γρήγορα κινήθηκε για να εδραιώσει την εξουσία του δημιουργώντας ένα νέο πολιτικό όχημα -το Κόμμα Ευημερίας- το οποίο θα μπορούσε πιο εύκολα να το ελέγξει. Η κυβέρνηση του Abiy περιθωριοποίησε το TPLF, το οποίο αρνήθηκε να προσχωρήσει στο νέο κυβερνών κόμμα, μπαίνοντας αντ' αυτού σε μια πορεία σύγκρουσης με τον πρωθυπουργό. Ακολούθησε μια σειρά από διαφωνίες και αψιμαχίες, που κατέληξαν σε μια επιδρομή του TPLF σε μια βάση του στρατού της Αιθιοπίας. Ο Abiy απάντησε με αεροπορικές επιθέσεις και με το επικίνδυνο και προκλητικό βήμα της διάλυσης της κυβέρνησης [3] της περιοχής Tigray.

Για να καταλάβει κάποιος γιατί η διαμάχη μεταξύ του Abiy και του TPLF κλιμακώθηκε τόσο γρήγορα και χτύπησε έναν τέτοιο συναγερμό [4], χρειάζεται απλώς να κοιτάξει την αιθιοπική ιστορία. Τα τελευταία 60 χρόνια, διαδοχικές κυβερνήσεις αγωνίστηκαν για να διατηρήσουν τον έλεγχο στην τεράστια και ποικίλη χώρα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλοι κατέφυγαν στην καταστολή προκειμένου να συγκρατήσουν τις διαφωνίες -και όλοι τους τελικά ανατράπηκαν βίαια.

ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

Ο κύκλος «καταστολής και εξέγερσης» της Αιθιοπίας χρονολογείται από την αυτοκρατορική κυβέρνηση του Haile Selassie, η οποία προήδρευσε στην ενδημική αστάθεια, την φτώχεια, την ανισότητα, και τις ελλείψεις τροφίμων από την δεκαετία του 1930 έως το 1974. Ο Σελασιέ ανατράπηκε από μια στρατιωτική χούντα που εξελίχθηκε σε μαρξιστικό-λενινιστικό καθεστώς -γνωστό ως Derg- που υποσχέθηκε να οικοδομήσει μια πιο σταθερή και ισότιμη κοινωνία. Αλλά υπό την ηγεσία του Μενγκίστου Χαϊλέ Μαριάμ, το νέο καθεστώς έγινε όλο και πιο ριζοσπαστικό και βίαιο, εξαπολύοντας έναν «Κόκκινο Τρόμο» στον οποίο 750.000 άνθρωποι πιστεύεται ότι σκοτώθηκαν.

Η καταστολή δεν ήταν αρκετή για να κρατήσει το Derg στην εξουσία, όπως και δεν ήταν αρκετή για την διατήρηση του αυτοκρατορικού καθεστώτος του Χαϊλέ Σελασιέ. Στην δεκαετία του 1980, ένας συνασπισμός μαρξιστικών και εθνικών κινημάτων ανεξαρτησίας -που θα γίνονταν το EPRDF- πήρε τα όπλα εναντίον της κυβέρνησης, αναγκάζοντας τελικά τον Μενγκίστου να εγκαταλείψει την χώρα το 1991.

Αρχικά, το EPRDF φάνηκε να σπάει τον κύκλο της καταστολής και εξέγερσης. Υπό τον πρόεδρο και αργότερα πρωθυπουργό, Meles Zenawi, ο συνασπισμός επιδίωξε μια επιτυχημένη αναπτυξιακή στρατηγική που ενίσχυσε την οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, το EPRDF προώθησε μια νέα λύση στο πρόβλημα της διαχείρισης των διαφορετικών εθνοπεριφερειακών κοινοτήτων της Αιθιοπίας. Αντί να επιβάλει μια συγκεκριμένη εθνοτική ταυτότητα σε σχέση με όλες τις άλλες, το EPRDF προσέφερε στις πολλές διαφορετικές κοινότητες της χώρας ελευθερία και αυτοσεβασμό μέσω ενός ομοσπονδιακού πολιτικού συστήματος και συντάγματος [5] που παραχώρησε σε «όλους τους λαούς» το «δικαίωμα της αυτοδιάθεσης».

Αλλά η ρύθμιση δεν λειτούργησε έτσι στην πράξη. Ο κυβερνών συνασπισμός επέλεγε τους ηγέτες της αντιπολίτευσης, υπονομεύοντας την ικανότητα των περιφερειακών κυβερνήσεων να επιδιώκουν εναλλακτικά πολιτικά οράματα ή να εκπροσωπούν δυσαρεστημένες κοινότητες. Ουσιαστικά, κάθε περιφέρεια απολάμβανε την αυτοδιοίκηση μόνο στον βαθμό που ήταν πρόθυμη να κυβερνηθεί από το EPRDF -κάτι που δεν ίσχυε σε περιοχές όπως η Oromia επί τουλάχιστον μια δεκαετία.

Επιπλέον, παρ’ όλη την ρητορική περί εθνικής ισορροπίας, το TPLF, που αντιπροσωπεύει μια μικρή μειονότητα [6] Αιθιόπων, κυριάρχησε στην κυβέρνηση για σχεδόν τρεις δεκαετίες -έως ότου ο Abiy ήρθε στην εξουσία. Καθώς αυξήθηκε η απογοήτευση με την διακυβέρνηση του EPRDF, η ευθεία απόρριψη της νομιμοποίησης της κυβέρνησης -που υποδηλώνεται από την κλιμάκωση της εξέγερσης στην Oromia [7] από το 2016 και μετά- βαδίζει χέρι-χέρι με τις αυξανόμενες εθνικές εντάσεις [8] σε πολλά μέρη της χώρας.

ΤΡΟΧΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ