Η Ιαπωνία είναι ο νέος ηγέτης της φιλελεύθερης τάξης στην Ασία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Ιαπωνία είναι ο νέος ηγέτης της φιλελεύθερης τάξης στην Ασία

Η Ουάσιγκτον πρέπει να μάθει να ακολουθεί τη μακρόχρονη σύμμαχό της στον Ινδο-Ειρηνικό

Κατά την τελευταία δεκαετία, και ειδικά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η Ιαπωνία έχει αναδειχθεί ως ο ήσυχος ηγέτης στον Ινδο-Ειρηνικό. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειψαν τους συμμάχους τους και υπέκυψαν στον αντιφιλελεύθερο λαϊκισμό υπό τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, η Ιαπωνία παρέμεινε πιστός υποστηρικτής της φιλελεύθερης, βασιζόμενης σε κανόνες διεθνούς τάξης. Εμβάθυνε τους δεσμούς με τους γείτονές της, επέκτεινε πολυμερείς πρωτοβουλίες και έθεσε, μεταξύ άλλων θεμάτων, την περιφερειακή ατζέντα για το εμπόριο και την ψηφιακή διακυβέρνηση.

25022021-1.jpg

Ιαπωνικά και αμερικανικά πολεμικά πλοία στην Θάλασσα των Φιλιππίνων, τον Απρίλιο του 2017. Z.A. Landers / Reuters
-------------------------------------------------------

Μέσω ενός συνδυασμού καλού συγχρονισμού, ξεκάθαρης ηγεσίας και καινοτόμου εγχώριας μεταρρύθμισης, το νησιωτικό έθνος αποδείχθηκε όχι μόνο ένας αξιόπιστος εταίρος για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους του στον Ινδο-Ειρηνικό, αλλά και αρχιτέκτονας της αναδυόμενης φιλελεύθερης τάξης της περιοχής.

Σε μια εποχή κινεζικής εχθρότητας, προκλήσεων από την Βόρεια Κορέα, και μιας μαινόμενη πανδημία, η αφανής ανάβαση της Ιαπωνίας στην περιφερειακή ηγεσία έχει περάσει ως επί το πλείστον απαρατήρητη. Όμως, καθώς η διοίκηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν επιδιώκει να επιδιορθώσει τις ξεφτισμένες συμμαχίες, η Ιαπωνία έχει γίνει το κλειδί για την αποκατάσταση της αμερικανικής αξιοπιστίας στην Ασία. Μόνο με την ενίσχυση των σχέσεων με τον μακροχρόνιο ασιατικό σύμμαχο και την συνεργασία σε πολυμερείς προσπάθειες μπορούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να επιδιορθώσουν την τρωθείσα φήμη τους στον Ινδο-Ειρηνικό και να ανακτήσουν ένα στήριγμα στο μέλλον της περιοχής.

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Για μεγάλο μέρος του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, ο ρόλος της Ιαπωνίας στις διεθνείς υποθέσεις ήταν περιορισμένος λόγω των υποχρεώσεων της μεταπολεμικής συνθήκης. Το 1951, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέγραψαν μια συμφωνία ασφάλειας που κωδικοποίησε την πρώτη ως ειρηνιστικό έθνος προσδεμένο στις δεύτερες για στρατιωτική υποστήριξη. Ως αποτέλεσμα, το Τόκιο ακολούθησε μια σε μεγάλο βαθμό εξ αντιδράσεως εξωτερική πολιτική την οποία οι Ιάπωνες διπλωμάτες περιέγραψαν, σε διάφορες περιπτώσεις, ως «αποστειρωμένη» [1], «αφελή» [2] και μαστιζόμενη από «μια εμφανή απουσία στρατηγικής σκέψης» [3]. Μερικοί Ιάπωνες μελετητές χαρακτήριζαν πικρόχολα τη μεταπολεμική στρατηγική της Ιαπωνίας ως «καραόκε διπλωματία» [4] -το Τόκιο απλώς τραγουδά στον τόνο που έθετε η Ουάσιγκτον.

Στην δεκαετία του 1960 και του 1970, η Ιαπωνία ξεκίνησε μια θαυματουργή ανάβαση για να γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Εν μέρει ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες Δυτικές δυνάμεις άρχισαν να ωθούν την Ιαπωνία να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο [5] στην περιφερειακή ασφάλεια. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και ο διευρυμένος ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μέση Ανατολή κατά την διάρκεια και μετά τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο έκανε την Ουάσινγκτον όλο και περισσότερο επίμονη ότι η Ιαπωνία θα πρέπει να επωμίζεται περισσότερο από το βάρος ασφαλείας στην Ασία. «Για δεκαετίες, το μήνυμα της Ουάσιγκτον προς το Τόκιο για την άμυνα ήταν απλό», γράφει ο δημοσιογράφος Richard McGregor στο [βιβλίο του] Asia’s Reckoning. «Κάνε περισσότερα».

Στην πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, μια ανερχόμενη ομάδα εθνικιστών πολιτικών με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Junichiro Koizumi και αργότερα τον πρωθυπουργό Shinzo Abe απάντησε στο κάλεσμα. Σε αυτό που ο πολιτικός επιστήμονας Richard Samuels αποκάλεσε [6] «την πιο επακόλουθη πολιτική αλλαγή στην Ιαπωνία από το 1945», οι εθνικιστές παγίωσαν την εξουσία, ενίσχυσαν τις δυνατότητες αυτοάμυνας της Ιαπωνίας, και ενδυνάμωναν τον εκτελεστικό κλάδο της κυβέρνησης σε βάρος της άλλοτε ισχυρής γραφειοκρατίας της χώρας [7].

Σταδιακά, υπό την ηγεσία των εθνικιστών, η Ιαπωνία άρχισε να παίζει πιο ενεργό ρόλο στην διεθνή σκηνή. Οι δυνάμεις αυτοάμυνας της χώρας συμμετείχαν σε σημαντικές επιχειρήσεις ανακούφισης από καταστροφές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οργανώθηκαν μετά τον τυφώνα Κατρίνα το 2005 και του τσουνάμι στη Νοτιοανατολική Ασία την ίδια χρονιά, και σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ στην Καμπότζη, τη Μοζαμβίκη και τα υψίπεδα του Γκολάν. Το 2015, το κοινοβούλιο της Ιαπωνίας ενέκρινε νομοθεσία [8] για την επανερμηνεία του συντάγματος που επιτρέπει στον στρατό της χώρας να συμμετάσχει σε συλλογική αυτοάμυνα βάσει του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Η μεταρρύθμιση, παρατήρησε ο Abe [9], έκανε τις σχέσεις ΗΠΑ-Ιαπωνίας «πολύ ισχυρότερες», προσθέτοντας ότι «μπορούμε να υπερασπιστούμε ο ένας τον άλλον από τώρα και στο εξής».

ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΗΓΕΤΗΣ

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των πρώτων δεκαετιών του 21ου αιώνα κατέστησαν δυνατή την ιαπωνική ηγεσία στην Ασία, αλλά η εκλογή του Τραμπ την κατέστησε απαραίτητη. Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο Τραμπ αποχώρησε από την Trans-Pacific Partnership, μια εμπορική συμφωνία δώδεκα εθνών που είχε υποστηρίξει ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα. Ωστόσο, η Ιαπωνία έσωσε την συμφωνία, πείθοντας τις υπόλοιπες χώρες να προχωρήσουν με μια εκδοχή της συμφωνίας, αναβαπτίζοντάς την ως Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership (CPTPP). Η CPTPP θέσπισε νέους κανόνες για το εμπόριο, την πνευματική ιδιοκτησία και την διαχείριση των δεδομένων (data governance) που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το αντιφιλελεύθερο όραμα της Κίνας για την περιοχή -και αναμένεται να δημιουργήσει επιπλέον ετήσιο εισόδημα 147 δισεκατομμυρίων δολαρίων [10] για τα κράτη-μέλη της. Ο Μπάιντεν δήλωσε ότι η κυβέρνησή του ενδιαφέρεται να ενταχθεί στην CPTPP. Εάν το κάνει, θα επαναφέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ένα φιλελεύθερο διεθνές εμπορικό σύστημα του οποίου η Ιαπωνία έχει γίνει η άγκυρα.

Η Ιαπωνία έχει αναβαθμισει περαιτέρω το προφίλ της με τις χώρες της περιοχής με οικονομική βοήθεια σε επίπεδα ανταγωνιστικά ως προς την Κίνα. Μεταξύ του 2001 και του 2011, οι ιαπωνικοί αναπτυξιακοί οργανισμοί διοχέτευαν συνολικά 12,7 δισεκατομμύρια δολάρια [11] σε βοήθεια σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Νότιου Ειρηνικού –πάνω από τα διπλά από τα 5,9 δισεκατομμύρια δολάρια που δαπάνησε η Κίνα για βοήθεια κατά τα έτη αυτά. Και ενώ η κινεζική βοήθεια και οι επενδύσεις έχουν αυξηθεί έκτοτε, η Ιαπωνία κράτησε τον ρυθμό: το 2015, το Τόκιο καθιέρωσε την ύψους 110 δισεκατομμυρίων δολαρίων Partnership for Quality Infrastructure (Συνεργασία για Ποιοτικές Υποδομές), της οποίας οι αποδέκτες περιλαμβάνουν τις Φιλιππίνες (8,8 δισεκατομμύρια δολάρια) [12], την Ινδία (15 δισεκατομμύρια δολάρια) [13], και την Ινδονησία (1,2 δισεκατομμύρια δολάρια) [14], εκ των οποίων όλες έχουν εδαφικές και θαλάσσιες διαφορές με την Κίνα και ανησυχούν για τον κινεζικό επεκτατισμό. Δίνοντας προτεραιότητα στην διαφάνεια, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, και την υπευθυνότητα, το πρόγραμμα υποδομών της Ιαπωνίας έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την διαβοήτως αδιαφανή Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας. Και εκεί που οι προσπάθειες της Κίνας για μεγα-χρηματοδότηση έχουν δημιουργήσει περιστασιακά πικρίες [15], της Ιαπωνίας φαίνεται να μεταφράζεται σε πραγματική εμπιστοσύνη: σε δημοσκόπηση του 2019 [16] που ανέθεσε το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιαπωνίας, πάνω από το 90% των ερωτηθέντων στις δέκα χώρες που αποτελούν τον Σύνδεσμο Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN) χαρακτήρισε την Ιαπωνία ως «φιλική» και «αξιόπιστη».

Εκτός από την οικονομική ηγεσία, η Ιαπωνία έχει αναλάβει έναν ρόλο που κάποτε ήταν η υπερηφάνεια και το προνόμιο των Ηνωμένων Πολιτειών: την διαμόρφωση διεθνών κανόνων σε αντίθεση με εκείνους ενός αντιφιλελεύθερου ανταγωνιστή. Ο Abe υπήρξε ενεργός υποστηρικτής των φιλελεύθερων αξιών, όχι μόνο στο εμπόριο αλλά και στη νομοθεσία και στην ασφάλεια. Η διοίκησή του βοήθησε στην ανάπτυξη της έννοιας του «Ελεύθερου και Ανοικτού Ινδο-Ειρηνικού» που διέπεται από το κράτος δικαίου, την ελευθερία πλοήγησης, και την ελεύθερη επιχείρηση. Αφού η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθέτησαν επίσημα την ιδέα ως στρατηγική το 2017, ένας Ιάπωνας αξιωματούχος έγραψε [17] ανώνυμα στο The American Interest ότι «η ιαπωνική πλευρά συνέβαλε εξίσου –αν όχι περισσότερο– στο περιεχόμενό της. … Για μερικούς Αμερικανούς, μπορεί να είναι εύκολο να παραβλέψουν την σημασία αυτής της μετάβασης». Αλλά για την Ιαπωνία, έγραψε ο αξιωματούχος, «αυτή ήταν μια σημαντική πρόοδος».

Το 2019, στην σύνοδο κορυφής του G-20 στην Οζάκα, ο Abe έκανε μια ακόμη σημαντική συμβολή στα αναδυόμενα διεθνή πρότυπα -αυτή την φορά στην αρένα της ψηφιακής διακυβέρνησης. Σε αντίθεση με το όραμα της Κίνας για την «κυβερνο-κυριαρχία» (“cyber-sovereignty”), δηλαδή ένα Διαδίκτυο κατακερματισμένο κατά μήκος των εθνικών συνόρων, εκείνος έθεσε ένα όραμα για ένα μέλλον όπου τα δεδομένα θα ρέουν ελεύθερα και με ασφάλεια πέρα από τα σύνορα. Με την ιδέα του «Data Free Flow with Trust» («Ελεύθερη Ροή Δεδομένων με Εμπιστοσύνη»), ο Abe πέτυχε κάτι που η κυβέρνηση Τραμπ δεν ενοχλήθηκε ποτέ για να επιχειρήσει: την εφαρμογή φιλελεύθερων αξιών σε νέα σύνορα. Μέχρι το τέλος της προεδρίας του Τραμπ, ο σημαιοφόρος του φιλελευθερισμού στην Ασία δεν ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αλλά η Ιαπωνία.

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟΝ ΗΓΕΤΗ

Ο Μπάιντεν έχει υποσχεθεί να επανενταχθεί σε διεθνείς οργανισμούς και συμφωνίες, να επανασυνδεθεί με τους συμμάχους και την πολυμέρεια, και να ανανεώσει την αμερικανική ηγεσία, της Ασίας συμπεριλαμβανομένης. Αλλά μετά από τέσσερα χρόνια Τραμπ και μια καταστροφική απάντηση στην πανδημία του κορωνοϊού, πολλοί στην Ασία δεν βλέπουν πλέον τις Ηνωμένες Πολιτείες ως υπερασπιστή της φιλελεύθερης τάξης ή ούτε καν έναν αξιόπιστο συνεργάτη. Οποιαδήποτε προσπάθεια επιβεβαίωσης της αμερικανικής υπεροχής εν μία νυκτί, θα αποξενώσει περαιτέρω τις χώρες της περιοχής. Η κυβέρνηση Μπάιντεν πρέπει να ακολουθήσει μια πιο συνετή προσέγγιση για την αποκατάσταση της αξιοπιστίας και της ηγεσίας των ΗΠΑ -ενισχύοντας τις σχέσεις με την Ιαπωνία και συντονιζόμενη στενά μαζί της σε περιφερειακές πολυμερείς πρωτοβουλίες. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η Ιαπωνία έχει δημιουργήσει ένα απόθεμα εμπιστοσύνης και καλής θέλησης με τις ασιατικές χώρες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν την καλή θέληση, αλλά μόνο εάν μάθουν να ακούν και να ακολουθούν το προβάδισμα του μακροχρόνιου συμμάχου τους, αντί να προσπαθούν να ανακαλύψουν εκ νέου τον τροχό.

Η Ουάσιγκτον πρέπει πρώτα να εργαστεί για να μειώσει τις περιοχές των τριβών με το Τόκιο. Η γρήγορη και φιλική ανανέωση της συμφωνίας με την οποία η Ιαπωνία φιλοξενεί αμερικανικά στρατεύματα θα έστελνε ένα ισχυρό μήνυμα σε άλλες ασιατικές χώρες και στο Πεκίνο, ότι υπάρχει φως μεταξύ Ουάσιγκτον και Τόκιο. Ο Μπάιντεν πρέπει επίσης να επιδιώξει να ενταχθεί στην CPTPP, ενισχύοντας την ικανότητα της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών κατ' επέκταση, να διαμορφώσει τους οικονομικούς κανόνες και πρότυπα της Ασίας. Τέλος, το ιαπωνικό Πρόγραμμα Partnership for Quality Infrastructure είναι ήδη μια ανταγωνιστική εναλλακτική λύση της κινεζικής Πρωτοβουλίας Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI), τόσο οικονομικά όσο και ιδεολογικά. Η Ουάσιγκτον θα πρέπει να την υπερενισχύσει, ευθυγραμμίζοντας το έργο του νέου αναπτυξιακού της ιδρύματος -της Διεθνούς Εταιρείας Χρηματοοικονομικής Ανάπτυξης των ΗΠΑ (U.S. International Development Finance Corporation)- με το Τόκιο. Η ενίσχυση της αξίας της διπλωματίας της Ιαπωνίας και του δικτύου συνεργατών της θα επιτρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες να επιδιορθώσουν την αξιοπιστία τους και να κερδίσουν εκ νέου την εμπιστοσύνη στην περιοχή.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η Ιαπωνία οδηγεί το πλοίο του φιλελεύθερου διεθνισμού με δεξιότητα. Ο πρωθυπουργός Γιοσιχάιντ Σούγκα, ένας προστατευόμενος του Άμπε που ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Σεπτέμβριο, έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι σκοπεύει να συνεχίσει να ηγείται σύμφωνα με την παράδοση του προκατόχου του. Διατήρησε την ενεργή διπλωματία του Abe, επιβεβαίωσε την δέσμευση της Ιαπωνίας στο πολυμερές εμπορικό σύστημα και συνέχισε να προάγει τους διεθνείς κανόνες για την ψηφιακή διακυβέρνηση [18]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν συνηθίσει να παίρνουν υποδείξεις από άλλο έθνος, αλλά τέσσερα χρόνια ασταθούς ηγεσίας των ΗΠΑ στην Ασία πρέπει να είναι ένα μάθημα ταπεινότητας για την Ουάσινγκτον. Η αίθουσα καραόκε του Ινδο-Ειρηνικού εξακολουθεί να είναι ανοιχτή για τους Αμερικανούς, αλλά είναι καιρός να αφεθεί η Ιαπωνία να επιλέξει το τραγούδι.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Strategy-Japanese-Defence-Hisahiko-Okazaki/dp/081...
[2] https://www.amazon.com/Strategy-Japanese-Defence-Hisahiko-Okazaki/dp/081...
[3] https://books.google.com/books/about/Normalization_with_China.html?id=Sc...
[4] https://www.palgrave.com/gp/book/9780230117969
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/1990-06-01/japans-grand-str...
[6] https://www.amazon.com/Securing-Japan-Strategy-Cornell-Security/dp/08014...
[7] https://asia.nikkei.com/Politics/Abe-s-party-rocks-bureaucracy-with-mini...
[8] https://www.reuters.com/article/us-japan-security/japan-enacts-bills-eas...
[9] https://www.japantimes.co.jp/news/2016/03/29/national/politics-diplomacy...
[10] https://www.japantimes.co.jp/opinion/2018/03/13/editorials/cptpp-victory...
[11] https://www.mofa.go.jp/policy/oda/page_000029.html#section10
[12] https://www.reuters.com/article/philippines-japan/update-1-bearing-aid-g...
[13] http://www.eastasiaforum.org/2016/04/29/mapping-india-in-japans-infrastr...
[14] https://asia.nikkei.com/Economy/Indonesia-launches-Japan-funded-port-to-...
[15] https://asia.nikkei.com/Spotlight/The-Big-Story/Is-China-s-Belt-and-Road...
[16] https://www.mofa.go.jp/press/release/press4e_002784.html
[17] https://www.the-american-interest.com/2020/04/10/the-virtues-of-a-confro...
[18] https://www.mofa.go.jp/ecm/ec/page6e_000220.html

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-02-24/japan-n...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition