Οι συρρικνούμενες οικογένειες της Κίνας

Δραματικές δημογραφικές αλλαγές βρίσκονται σε εξέλιξη στην Κίνα, ο οποίες θα διαμορφώσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές προοπτικές της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες. Αυτές οι πολυσυζητημένες αλλαγές περιλαμβάνουν τη μείωση του αριθμού των ατόμων σε ηλικία εργασίας, την ταχεία γήρανση του πληθυσμού, και μια αυξανόμενη ανισορροπία μεταξύ των φύλων με τους άνδρες να ξεπερνούν αριθμητικά κατά πολύ τις γυναίκες. Ωστόσο, μια απολύτως σημαντική δημογραφική τάση έχει προσελκύσει πολύ λιγότερη προσοχή: ο επερχόμενος μετασχηματισμός της κινεζικής οικογενειακής δομής.

Μια έγκυος μητέρα και η κόρη της στην Hefei, στην Κίνα, τον Φεβρουάριο του 2014. China Daily CDIC / Reuters
--------------------------------------------------------

Στο διάστημα μιας γενιάς, οι κινεζικές οικογένειες θα είναι πολύ πιο ισχνές από ποτέ. Τα εκτεταμένα δίκτυα συγγένειας θα ατροφήσουν σε ολόκληρο το έθνος και πολλοί άνθρωποι δεν θα έχουν πλέον στενούς συγγενείς εξ αίματος. Αυτή η μεταβολή της φύσης της κινεζικής οικογένειας είναι η αναπόφευκτη συνέπεια της παρατεταμένης μείωσης των ποσοστών γονιμότητας της Κίνας, μια τάση που προηγήθηκε της εφαρμογής της σκληρής πολιτικής του ενός παιδιού από το Πεκίνο το 1979 και συνεχίζεται πέρα από τον επίσημο τερματισμό της πολιτικής το 2015. Έχει καταλήξει σε μια ριζική αλλαγή σε μια κοινωνία που ιστορικά ορίζεται από την σημασία των οικογενειακών δεσμών.

Ο μαρασμός της κινεζικής οικογένειας είναι πλέον ουσιαστικά αναπόφευκτος και οι συνέπειές του θα γίνουν αισθητές σύντομα. Θα επιβάλει οικονομικά βάρη στα άτομα και θα περιορίσει την ικανότητά τους να προχωρούν και να επιδιώκουν επιχειρηματικές σταδιοδρομίες που ενέχουν ρίσκο. Το κινεζικό κράτος θα δει την οικονομική του δύναμη και τις αμυντικές πολιτικές του να περικόπτονται. Σε έναν βαθμό που οι ηγέτες της Κίνας δεν μπορούν ακόμη να προβλέψουν, η μεταβαλλόμενη δομή της κινεζικής οικογένειας αποτελεί απειλή για τις μεγάλες φιλοδοξίες της χώρας τις επόμενες δεκαετίες.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΟΡΥΦΩΣΗ

Οι αυτοκρατορίες και τα κράτη εδώ και χιλιετίες διεξαγάγουν απογραφές -για παράδειγμα, καταμετρώντας τους ανθρώπους για στρατιωτικές κινητοποιήσεις, ή τα νοικοκυριά για φορολογία- αλλά οι κυβερνήσεις σπάνια έχουν συλλέξει δεδομένα σχετικά με την δομή των οικογενειών. Το Πεκίνο δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι ερευνητές πρέπει να στραφούν στη μοντελοποίηση, όπως έχουμε κάνει εμείς, για να γίνει κατανοητό το πώς θα μοιάζουν οι κινεζικές οικογένειες στο μέλλον σύμφωνα με τις ιστορικές και τις αναμενόμενες τάσεις στα ποσοστά γέννησης, θανάτου, γάμου και διαζυγίου.

Η μοντελοποίηση της κινεζικής συγγένειας αποκαλύπτει ότι η χώρα έχει εισέλθει στην εποχή της «κορύφωσης της οικογένειας» (“peak family”): κατά μέσο όρο, η κινεζική ευρύτερη οικογένεια είναι τώρα μεγαλύτερη από όσο σε οποιαδήποτε άλλη προηγούμενη περίοδο -αλλά πρόκειται να γίνει μόνο μικρότερη τα επόμενα χρόνια. Αυτό το εύρημα μπορεί να φαίνεται παράδοξο, στο ότι το στερεότυπο μιας παραδοσιακής κινεζικής οικογένειας από το παρελθόν περιλαμβάνει μεγάλο πληθυσμό από αδέλφια, ξαδέλφια και άλλους συγγενείς. Αλλά αυτή η εικόνα είναι πραγματικά παραπλανητική. Οι ρυθμοί γεννήσεων ήταν υψηλότεροι στο παρελθόν από όσο είναι τώρα, αλλά οι εν ζωή συγγενείς ήταν πολύ λιγότεροι λόγω των υψηλότερων ποσοστών θανάτου.

Μόλις το 1950, όπως εκτιμούμε, μόνο το 7% των Κινέζων ανδρών και γυναικών στην δεκαετία της ηλικίας των 50 τους είχαν γονείς εν ζωή˙ το αντίστοιχο ποσοστό σήμερα υπερβαίνει το 60%. Ακόμη και μετά από τρεις δεκαετίες γονιμότητας σε επίπεδο υπο-αντικατάστασης (δηλαδή, το μέσο ζευγάρι έχει λιγότερα από δύο παιδιά), οι μεγαλύτεροι ενήλικες της Κίνας έχουν σαφώς περισσότερα εν ζωή παιδιά και είναι επίσης πολύ πιθανότερο να έχουν έναν εν ζωή σύζυγο τώρα από όσο ήταν περί τον χρόνο της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας το 1949.

Ο αριθμός των ξαδέλφων είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτος: μόνο ένας στους τέσσερις [25%] Κινέζους στα 30 του είχε δέκα ή περισσότερα ξαδέλφια το 1950, αλλά περισσότερο από το 90% έχει σήμερα. Φαίνεται ασφαλές να πούμε ότι τα κινεζικά δίκτυα συγγενών δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλα όσο είναι στις αρχές του 21ου αιώνα.

Τα τελευταία 40 χρόνια είδαν την εκπληκτική οικονομική άνθηση της Κίνας να συμπίπτει με την ενίσχυση των διευρυμένων οικογενειακών δικτύων της. Κανείς δεν έχει ακόμη εξετάσει τον ρόλο της αλλαγής της οικογενειακής δομής στην εκθαμβωτική αναπτυξιακή πρόοδο της Κίνας, αλλά η οικογενειακή δυναμική σίγουρα βοήθησε την Κίνα να επωφεληθεί από το πολυ-συζητημένο «δημογραφικό μέρισμα» της κατοχής ενός δυσανάλογα νεαρού, σε ηλικία εργασίας πληθυσμού. Οι αριθμοί των σε ηλικία εργασίας αδελφών, ξαδέλφων, θείων, και άλλων συγγενών αυξήθηκαν στην Κίνα μετά τον Μάο, παρέχοντας ο ένας στον άλλο πρόσβαση σε επαγγελματικές και επιχειρηματικές ευκαιρίες, καθώς και ενίσχυση των άτυπων διχτυών ασφαλείας. Οι μεγάλες οικογένειες βοήθησαν τα μέλη τους να πλοηγηθούν στις αναταραχές και τις μεταβολές στην κινεζική οικονομία.

ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ

Αλλά η εκτεταμένη οικογένεια στην Κίνα έχει ήδη φτάσει στο ποσοτικό της αποκορύφωμα. Οι οικογένειες στην Κίνα όχι μόνο γερνούν αλλά συρρικνώνονται -και με επιταχυνόμενο ρυθμό. Το σε επίπεδο υπο-αντικατάστασης ποσοστό γονιμότητας της Κίνας -μια διαδεδομένη και παρατεταμένη τάση πλέον- στεγνώνει την ομάδα των αδελφών και των ξαδέλφων του έθνους. Τα ποσοστά γονιμότητας αυξήθηκαν ελαφρώς αμέσως μετά την χαλάρωση της πολιτικής του ενός παιδιού το 2015, αλλά στην συνέχεια μειώθηκαν. Η συνολική πορεία παραμένει πτωτική, παράλληλα με παρόμοιες μειώσεις στα ποσοστά γονιμότητας σε χώρες της Ανατολικής Ασίας που δεν έχουν επιβάλει καταναγκαστικές πολιτικές ελέγχου του πληθυσμού. Διαγράφεται μια πραγματική κατάρρευση των συγγενικών δικτύων της Κίνας.