Οι κανόνες του παιχνιδιού του Πούτιν

Προφανώς, το 2020 ήταν μια φοβερή χρονιά. Για τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, ωστόσο, υπήρχε ένα φωτεινό σημείο. Ο Πούτιν έλυσε το «πρόβλημα του 2024» -τον νομικό περιορισμό για να είναι υποψήφιος για επανεκλογή το 2024. Το έπραξε μέσω μιας συνταγματικής αναθεώρησης που ακύρωσε το προηγούμενο όριο [στις προεδρικές θητείες] -μια ειδική διάταξη που σχεδιάστηκε ειδικά για αυτόν. Κατ' αρχήν, οι νέοι κανόνες επιτρέπουν στον Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2036, γεγονός που θα τον καθιστούσε τον πιο μακροχρόνιο Ρώσο κυβερνήτη μετά τον Μέγα Πέτρο.

Φυσικά, το 2020 δεν πήγε ακριβώς όπως ήθελε ο Πούτιν. Μαζικές διαδηλώσεις στην Λευκορωσία, μια γείτονα και από τους πιο στενούς συμμάχους της Ρωσίας, έδειξαν την ευθραυστότητα των προσωποπαγών αυταρχικών καθεστώτων στην περιοχή. Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσίας, της οποίας επικεφαλής κάποτε ήταν ο ίδιος ο Πούτιν, προχειρόφτιαξε μια απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Ρώσου αντιπολιτευόμενου πολιτικού Alexei Navalny. Ωστόσο, ο Πούτιν πέτυχε τον κορυφαίο του στόχο για το 2020.

Μια αφίσα του Βλαντιμίρ Πούτιν κατά την διάρκεια διαδήλωσης στη Μόσχα, τον Φεβρουάριο του 2012. Denis Sinyakov / Reuters
-----------------------------------------------------------

Αντίθετα, το 2021 ξεκίνησε άσχημα για τον Πούτιν. Η δραματική επιστροφή του Ναβάλνι στην Ρωσία μετά την ανάρρωσή του στην Γερμανία, η σύλληψή του κατά την άφιξή του και η επακόλουθη ποινή φυλάκισης με ψευδείς κατηγορίες, πυροδότησαν τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις σε μια δεκαετία. Δεκάδες εκατομμύρια Ρώσοι έχουν παρακολουθήσει το αποκαλυπτικό βίντεο του Navalny στο YouTube σχετικά με το «παλάτι του Πούτιν» στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Η θριαμβευτική συνταγματική μεταρρύθμιση του πρώτου εξαμήνου του 2020 φαίνεται μακρινή ανάμνηση.

Η λύση του Πούτιν στο πρόβλημα του 2024 ήταν προς όφελός του, αλλά σχεδιάστηκε επίσης για να καθησυχάσει την πολιτική και οικονομική ελίτ της Ρωσίας. Φοβούνταν μια ενδεχομένως επικίνδυνη κρίση διαδοχής που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την εξουσία, τον πλούτο, και την ελευθερία τους. Το άγχος για τα σχέδια του Πούτιν άρχισε να φουσκώνει μόλις επανεκλέχθηκε στην τέταρτη θητεία του το 2018. Σε ένα πολιτικό σύστημα που χτίστηκε γύρω από έναν μόνο ηγέτη, το πρόβλημα του 2024 έγινε γρήγορα η κεντρική εμμονή των φλυαρούντων τάξεων της Ρωσίας.

Ωστόσο, η επαναφορά του προεδρικού χρονομέτρου του Πούτιν δεν έχει πολλά να κάνει για τον ρωσικό λαό. Αν και ψήφισαν πιστά το νέο σύνταγμα σε ένα βιαστικό δημοψήφισμα, η δημοτικότητα του Πούτιν μειώνεται σταθερά εδώ και αρκετά χρόνια και η εμπιστοσύνη σε αυτόν βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Τα χρόνια αδύναμης οικονομίας και κακής διακυβέρνησης έχουν επιπτώσεις. Ο Πούτιν διατηρεί την λαϊκή του υποστήριξη μέσω ενός συνδυασμού αναμνήσεων από προηγούμενα επιτεύγματα, φόβου αστάθειας, αδράνειας και, κυρίως, μιας κατασκευασμένης από το Κρεμλίνο έλλειψης εναλλακτικών λύσεων.

Η συνταγματική αναθεώρηση του Πούτιν, βάλσαμο για την ελίτ αλλά σπάσιμο για τον μέσο πολίτη, είναι κυρίως ένα πλήγμα στην ανθεκτικότητα του ρωσικού κράτους. Κατά τις δύο πρώτες θητείες του ως πρόεδρος από το 2000 έως το 2008, ο Πούτιν μίλησε επανειλημμένα κατά της τροποποίησης του συντάγματος για παράταση του χρόνου του στην εξουσία. Για παράδειγμα, το 2005, υποστήριξε [1] ότι «τίποτα δεν θα απομείνει» από ένα κράτος όπου οι ηγέτες αλλάζουν το σύνταγμα προς όφελός τους. Ωστόσο, το πρώτο και πιο επακόλουθο πράγμα που ο διορισμένος διάδοχός του, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, έκανε ως πρόεδρος το 2008 ήταν να τροποποιήσει το σύνταγμα για να παρατείνει τις προεδρικές θητείες από τα τέσσερα στα έξι χρόνια. Ο Πούτιν εκμεταλλεύτηκε αυτήν την αλλαγή για να υπηρετήσει δύο ακόμη θητείες το 2012 και το 2018. Τελικά, το 2020, ο Πούτιν ξανάγραψε πάλι το σύνταγμα για τους δικούς του σκοπούς. Δικαιολόγησε την αλλαγή με τα συνήθη θέματα [2] που επικαλέστηκε καθ' όλη την διάρκεια της κυριαρχίας του -την σημασία της σταθερότητας, τα τρωτά σημεία της Ρωσίας, την υπεροχή της ασφάλειας, και την «απόλυτη αναγκαιότητα» για έναν ισχυρό πρόεδρο που θα κρατήσει ενωμένη την χώρα.

Όμως ο Πούτιν του 2005, ο οποίος προειδοποιούσε ενάντια στους κινδύνους του να τροποποιείται το σύνταγμα ώστε να ταιριάζει σε συγκεκριμένους ηγέτες, είχε δίκιο. Η ουσιαστική πολιτική σταθερότητα επιτυγχάνεται όχι με την διατήρηση ενός κυβερνήτη στην εξουσία επί δεκαετίες και δεκαετίες, αλλά με την οικοδόμηση ενός συστήματος που κινείται από ηγέτη σε ηγέτη χωρίς σοβαρό τραύμα. Ακόμη και χώρες που είχαν τακτικές και ειρηνικές μεταβιβάσεις εξουσίας δεν έχουν ανοσία στο διαδοχικό τραύμα υπό τις κατάλληλες συνθήκες, όπως έμαθαν πρόσφατα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Εκείνοι που βασίζονται στην διακυβέρνηση του ενός ατόμου κινδυνεύουν ακόμη περισσότερο.

Το νέο σύνταγμα του Πούτιν, ωστόσο, δεν τον ανοσοποίησε έναντι περαιτέρω δυσκολιών. Η πρόκληση του Navalny το κατέστησε σαφές. Οι ισχυρισμοί ότι ο Πούτιν έχει παγιώσει την κυριαρχία του μέχρι το 2036 είναι λάθος. Θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει προκλήσεις στην κάλπη στις τοπικές, περιφερειακές και εθνικές εκλογές, παρόλο που αυτοί οι διαγωνισμοί δεν είναι ούτε ελεύθεροι ούτε δίκαιοι˙ στο ακόμα ζωηρό ρωσικό Διαδίκτυο, το οποίο αναπτύσσεται ραγδαία ως σημαντική πηγή πολιτικών πληροφοριών˙ και στους δρόμους, καθώς οι άνθρωποι βγαίνουν για να διαμαρτυρηθούν για πολλά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Ένα νόθο δημοψήφισμα, που έχει σχεδιαστεί για να δώσει μια αύρα δημοκρατικής νομιμότητας στην αυταρχική εξουσία, δεν θα σβήσει την κοινωνική δυσαρέσκεια για την διαφθορά, για ένα κράτος που δεν ανταποκρίνεται, και για την οικονομική στασιμότητα.