Η νέα διεθνής οικονομία και γεωπολιτική

Οι προκλήσεις στο τρέχον διεθνές σύστημα μόνο έχουν επιδεινωθεί και πολλαπλασιαστεί στους τελευταίους περίπου 18 μήνες που διαρκεί η πανδημία της ασθένειας COVID-19.

Τα προβλήματα που ανέδειξε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 δεν έτυχαν αξιόπιστης αντιμετώπισης από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου: το παγκόσμιο χρέος αυξάνει, και παράλληλα αυξάνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, αλλά και οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες εντός των διαφόρων χωρών. Η φτώχεια και η περιθωριοποίηση γεννούν επίσης αστάθεια, η οποία οδηγεί ή σε μεταναστευτικές ροές ή σε ανάπτυξη ακραίων ιδεολογικών σχημάτων όπως ο φανατικός ισλαμισμός, η ακροδεξιά ή η ακροαριστερή ρητορική, ο αυταρχισμός και ο λαϊκισμός, όλα τους ιδεολογικά σχήματα που πλήττουν σκληρά τις φιλελεύθερες Δυτικές δημοκρατίες.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στην οθόνη καθώς μαζί με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, συμμετέχουν σε μια εικονική παγκόσμια σύνοδο κορυφής για το κλίμα, στις 22 Απριλίου 2021. REUTERS / Johanna Geron / Pool
--------------------------------------------------------------

Η πολιτική αναταραχή, σε συνδυασμό με την ανάδυση άλλων δυνάμεων στο διεθνές στερέωμα, με προεξάρχουσα την Κίνα αλλά και υπολογίσιμους παράγοντες την Ινδία και στην συνέχεια την Ρωσία, την Τουρκία, το Ιράν και την Βραζιλία, προκάλεσε και γεωπολιτική αστάθεια. Έτσι, προέκυψαν πολλές διαμάχες αλλά και ανοιχτές στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ κρατών σε όλο το εύρος της Ασίας, της Μέσης Ανατολής, της Βορείου Αφρικής, της ανατολικής και νοτιο-ανατολικής Ευρώπης. Στις συγκρούσεις αυτές εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα, σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα και η ΕΕ.

Η παρουσία της Ελλάδας μέσα σε αυτό το σκηνικό είναι κομβική. Από τη μια πλευρά, η γεωγραφική της θέση είναι στρατηγικής σημασίας ως σύνορο της Δύσης με την Ανατολή αλλά και ως γέφυρα για τις εμπορικές και οικονομικές ροές που είναι απαραίτητες τόσο ως προς τον άξονα Ανατολής-Δύσης όσο και ως προς εκείνον του Βορρά-Νότου.

Από την άλλη, η Ελλάδα αποτελεί ιστορικό λίκνο των Δυτικών αξιών και σταθερό κι αξιόπιστο σύμμαχο του φιλελεύθερου κόσμου, ο οποίος σήμερα βάλλεται από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Το πώς θα πλεύσει η Ελλάδα ανάμεσα στους σκοπέλους του διεθνούς συστήματος θα δείξει την μελλοντική πορεία όχι μόνο της χώρας αλλά και της Δύσης, επίσης. Σημαίνουσα βαρύτητα θα έχει δε η επίδραση που θα έχει αυτή η πορεία στις από μακρού χρόνου στενές, αλλά και ιδιαίτερες, σχέσεις της Ελλάδας με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Τα χαρακτηριστικά που καθιστούν το τρέχον διεθνές οικονομικό σύστημα άκρως προβληματικό, δεν είναι ούτε λίγα ούτε ευεπίλυτα. Μια σειρά από «βόμβες» απειλούν την διεθνή οικονομική ισορροπία, όπως άλλωστε κάνουν και οι εξελίξεις στην τεχνολογία, το εμπόριο και την κλιματική αλλαγή. Ιδού, λοιπόν, ποια είναι η κατάσταση:

Η βόμβα του Παγκοσμίου Χρέους

Το 2018 (πριν την κρίση του COVID-19) το χρέος των αναπτυγμένων οικονομιών ήταν 130 τρισ. δολάρια και το χρέος των αναπτυσσόμενων οικονομιών ήταν 55 τρισ. δολάρια, και των φτωχών χωρών μόλις 270 δισ., έτσι το συνολικό χρέος ήταν 185,27 τρισ. δολάρια. Ουσιαστικά ως παγκόσμια κοινότητα χρηματοδοτούμε το επίπεδο ζωής μας και την έξοδο από την όποια οικονομική κρίση από το 1980 έως το 2020 (επί σαράντα χρόνια) με αύξηση χρέους, το οποίο χρέος λόγω ανισοκατανομής του πλούτου είναι αδύνατο να αποπληρώσουμε. Ειδικότερα, το μέσο ετήσιο παγκόσμιο κατά κεφαλήν εισόδημα στα τέλη του 2013 ήταν μόλις 2.920 δολάρια [1].

Τo 2017 το κατά κεφαλήν παγκόσμιο χρέος ήταν 86.000 δολάρια [2]. Παρότι τα δυο ανωτέρω στατιστικά στοιχεία απέχουν τέσσερα έτη, είναι άκρως αποκαλυπτικά του γεγονότος ότι το κατά κεφαλή παγκόσμιο χρέος είναι υψηλότερο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η αύξηση χρέους είναι λογική λύση σε έκτακτες οικονομικές καταστάσεις, όμως δεν μπορεί να γίνεται χρήση του εργαλείου του χρέους επ’ άπειρον.

Αυτή η «παγίδα» ή «βόμβα» χρέους, αν ενεργοποιηθεί, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις με τις οποίες συγκριτικά η κρίση του 1929 μπορεί να θεωρηθεί ως «παιδική χαρά». Σε περίπτωση που η βόμβα του παγκόσμιο χρέους σκάσει, τότε θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις σε τράπεζες, χρηματιστήρια, αγορές προϊόντων. Η ανεργία θα αυξηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και πιθανότατα να υπάρξει και εκτεταμένη κοινωνική αναταραχή και αύξηση της παραβατικότητας.

Η βόμβα της ανισοκατανομής του πλούτου

Η αύξηση του χρέους αυτή καθ’ εαυτή δεν θα ήταν τόσο ανησυχητική αν δεν συνοδευόταν από αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας. Ειδικότερα, με βάση την έκθεση Global Wealth 2019, περίπου 47 εκατ. άνθρωποι (το 0,9% του παγκόσμιου πληθυσμού) έχει στην κατοχή του το 44% του παγκόσμιου πλούτου (158,3 τρισ. δολάρια). Οι φτωχοί της γης, περίπου τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι (55% του παγκόσμιου πληθυσμού), έχουν ετήσιο πλούτο κάτω των 10.000 δολάρια έκαστος! Το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει συνολικό πλούτο 6,3 τρισ. δολαρίων, μόλις το 1,8% του συνολικού παγκόσμιου πλούτου.

Πλούσιοι και φτωχοί υπήρχαν πάντα στην οικονομική ιστορία αλλά η τρέχουσα ανισοκατανομή οδηγεί σε ένα και μόνο βέβαιο οικονομικό αποτέλεσμα: την μακροχρόνια αδυναμία αποπληρωμής του παγκόσμιου χρέους. Το παγκόσμιο χρέος, ήδη υπερπολλαπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ, θα μπορούσε να ξεπληρωθεί αν υπήρχε κάποια ίση κατανομή του εισοδήματος. Η τρέχουσα, όμως, εισοδηματική ανισότητα κάνει την αποπληρωμή του χρέους αδύνατη.

Η βόμβα του εύθραυστου τραπεζικού-χρηματοοικονομικού συστήματος.