Τι σημαίνει η επέμβαση του Κατάρ στη Λιβύη

Το Κατάρ υπήρξε ένας ιδιαίτερα θερμός συνεργάτης στην ομάδα των πολυάριθμων χωρών που υποστήριξαν τους επαναστάτες της Λιβύης στη μάχη για την ανατροπή του Μουαμάρ αλ-Καντάφι [1]. Το αραβικό εμιράτο των μόλις 1,6 εκατομμυρίων κατοίκων, πλούσιο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο [2], ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την επαναστατική κυβέρνηση, το Μεταβατικό Εθνικό Συμβούλιο. Το Κατάρ πούλησε λιβυκό πετρέλαιο εκ μέρους των επαναστατών, προκειμένου να αποφύγουν τις κυρώσεις, και τους προμήθευσε με αέριο, καύσιμα και οικονομική βοήθεια εκατομμυρίων δολαρίων. Και το Al Jazeera, το δορυφορικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο που εδρεύει στη Ντόχα [3], κάλυψε τον αγώνα των Λίβυων επαναστατών με πολύ περισσότερες λεπτομέρειες και βάθος σε σύγκριση με τα άλλα επαναστατικά κινήματα του αραβικού κόσμου.
Εκ πρώτης όψεως, οι ενέργειες αυτές φαίνεται να ευθυγραμμίζονται με την πρόσφατη συμπεριφορά του Κατάρ. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, το Κατάρ ακολούθησε μια δραστήρια εξωτερική πολιτική, χρησιμοποιώντας τον πλούτο του, την ευοίωνη στρατιωτική του θέση και την επιδεξιότητά του ως μεσολαβητή, ώστε να παρεμβαίνει σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν.
Εντούτοις, οι ενέργειες του Κατάρ στη Λιβύη εξέπληξαν τους περισσότερους αναλυτές, όταν τον Μάρτιο έστειλε έξι μαχητικά αεροπλάνα Mirage (που μάλλον αποτελούν το σύνολο σχεδόν της επιχειρησιακής δύναμης μαχητικών αεροσκαφών της χώρας) για να συνδράμουν στις αεροπορικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ. Αυτή η ενέργεια σήμανε μια ποιοτική διαφοροποίηση στην εξωτερική πολιτική του Κατάρ. Όλα αυτά τα χρόνια, η χώρα αναμίχθηκε (άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε όχι) σε μια σειρά διεθνών διενέξεων : Το 2008, μεσολάβησε για την επιτυχή λύση του 18μηνου πολιτικού αδιεξόδου στον Λίβανο, και πιο πρόσφατα διευκόλυνε τη σύναψη μεταβατικών συμφωνιών μεταξύ της κυβέρνησης της Υεμένης και των ανταρτών Χούτι. Ωστόσο, ποτέ μέχρι τώρα το Κατάρ δεν είχε υποστηρίξει τόσο απροκάλυπτα μία πλευρά και ποτέ δεν είχε προχωρήσει σε τόσο ενεργό παρέμβαση.
Τα μαχητικά αεροσκάφη δεν ήταν το μόνο πολεμικό υλικό που το εμιράτο έστειλε στους επαναστάτες. Τον Απρίλιο, μεταγωγικά αεροσκάφη του Κατάρ αναχωρούσαν τακτικά από τη Ντόχα με εξοπλισμό για τους επαναστάτες, γαλλικής κατασκευής αντιαρματικούς πυραύλους Milan και βελγικά όπλα FN. Ο πρωθυπουργός του Κατάρ σεΐχης Χαμάντ μπιν Γιασίμ αλ-Θανί δήλωσε ότι το Κατάρ έστελνε «αμυντικό» οπλισμό στους επαναστάτες, αλλά οι ειδήσεις από την Τρίπολη αποκάλυπταν ότι η υποστήριξη ήταν πολύ ευρύτερη. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι ειδικές δυνάμεις του Κατάρ παρείχαν τη βασική εκπαίδευση πεζικού στους Λίβυους αντάρτες μαχητές στα βουνά Ναφούζα, δυτικά της Τρίπολης, στην ανατολική Λιβύη. Μάλιστα, στρατιωτικοί του Κατάρ έφεραν στη Ντόχα λιβυκά μαχητικά για τη διεξαγωγή ειδικών ασκήσεων. Κατά την τελική επίθεση που διεξήχθη στις 24 Αυγούστου κατά του στρατοπέδου του Καντάφι, Μπαμπ αλ-Αζιζίγια, οι ειδικές δυνάμεις του Κατάρ ήταν στην πρώτη γραμμή της μάχης.
Η συμμετοχή σε επιχειρησιακή δράση αποτελεί κραυγαλέα αντίθεση με την παλαιότερη επιφυλακτική πολιτική του Κατάρ: Εκτός από μια-δυο περιορισμένες μεθοριακές αψιμαχίες και έναν ρόλο στην επιχείρηση Καταιγίδα της Ερήμου, είναι ζήτημα αν οι στρατιωτικές δυνάμεις του Κατάρ έχουν ρίξει μια ντουφεκιά.
Ο βασικός λόγος γι’ αυτήν τη ριζική διαφοροποίηση στην παραδοσιακή εξωτερική πολιτική του Κατάρ, δεν πηγάζει από τους θαλάμους της εξουσίας στην ίδια τη χώρα, αλλά μάλλον από τα χαρακτηριστικά της κατάστασης στη Λιβύη. Το Κατάρ μπορεί να διαθέτει την εμπειρία και τα εργαλεία για να παρεμβαίνει, αλλά επειδή είναι μια χώρα μικρή, τόσο γεωγραφικά όσο και στρατιωτικά, σε μια περιοχή που κατά παράδοση ηγεμονεύεται από κράτη-θηρία, το Κατάρ δεν έχει αφ’ εαυτού το σθένος να επέμβει μονομερώς σε οποιαδήποτε σύγκρουση.
Κατά κάποιον τρόπο, το Κατάρ θα πρέπει να έχει την υποστήριξη και την έγκριση της διεθνούς κοινότητας, όπως συνέβη στην περίπτωση της Λιβύης. Τον Μάρτιο, ο Αραβικός Σύνδεσμος, κυρίως εξαιτίας της επαναστατικής έξαψης που είχε σαρώσει την περιοχή, αναγνώρισε τις επαναστατικές δυνάμεις και έλαβε μια χωρίς προηγούμενο απόφαση, να προσφέρει την υποστήριξή του στην καθοδηγούμενη από το ΝΑΤΟ επιβολή της ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, εναντίον ενός μέλους του.
Αυτή η ασυνήθης σύμπτωση των διεθνών συμφερόντων ήταν αρκετή ώστε το Κατάρ να νιώσει άνετα με την ιδέα της άμεσης επέμβασης. Η κυρίαρχη γεωπολιτική πραγματικότητα καθιστά αδύνατη τη μεγαλύτερη δράση του Κατάρ οπουδήποτε αλλού στην περιοχή, παρά την περί του αντιθέτου επιθυμία της Ντόχα.
Για παράδειγμα, η σύγκριση της Λιβύης με τη Συρία μάς διδάσκει πολλά. Εάν η ελίτ του Κατάρ είχε την ικανότητα και την ευκαιρία, θα επέλεγε να παρέμβει και να εμποδίσει την κτηνώδη καταστολή των αντιφρονούντων από το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ, ακόμη και μόνο για ανθρωπιστικούς λόγους. Επιπλέον, το Κατάρ, ως σουνιτική χώρα, επιφυλακτική απέναντι στην επέκταση της σιϊτικής ισχύος στην περιοχή, θα άρπαζε την ευκαιρία ώστε να μεταβάλει τον σημερινό προσανατολισμό της Συρίας που στρέφεται προς το Ιράν.
Ωστόσο, προς το παρόν είναι περισσότερο από αδιανόητη μια πιθανότητα επέμβασης του Κατάρ στη Συρία. Δεν υπάρχει διεθνής συναίνεση για άμεση δράση. Εξάλλου, οι δυνάμεις ασφαλείας της Συρίας είναι πολύ καλύτερα οργανωμένες και εκπαιδευμένες σε σύγκριση με τις λιβυκές, πράγμα που ενέχει μεγαλύτερη απειλή. Σε αντίθεση με τη Λιβύη, η μορφολογία του εδάφους στη Συρία δεν προσφέρει χιλιάδες μίλια κενού χώρου και δεν υπάρχει τμήμα της χώρας που να βρίσκεται ήδη σε χέρια ανταρτών. Επιπλέον, η Συρία είναι και πιο πολύπλοκη και πιο ισχυρή χώρα σε σύγκριση με τη Λιβύη, γεγονός που καθιστά πολύ επικίνδυνη, αν όχι αδύνατη, μια στρατιωτική επέμβαση.
Παρά το γεγονός ότι το Κατάρ δεν μπορεί πάντα να ασκεί τη δυναμική πολιτική που θα επιθυμούσε, διαθέτει, ωστόσο, καλά εδραιωμένα δομικά πλεονεκτήματα που του επέτρεψαν να αναλάβει έναν ρόλο μάλλον προληπτικής ισχύος στην περιοχή. Κατ’ αρχάς, η ασφάλεια του Κατάρ είναι εγγυημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω της τεράστιας αμερικανικής αεροπορικής βάσης Αλ-Ουντεΐντ, η οποία διαθέτει τον μεγαλύτερο διάδρομο προσγειώσεων-απογειώσεων στη Μέση Ανατολή, καθώς και το στρατόπεδο Αλ-Σαϊλίγια, το οποίο αποτελεί τη μεγαλύτερη προωθημένη αμερικανική στρατιωτική βάση εκτός αμερικανικής ηπείρου. Ως αποτέλεσμα, το Κατάρ διαθέτει με βεβαιότητα την ικανότητα να αποστέλλει την πλειοψηφία των μαχητικών αεροσκαφών του 1.800 μίλια μακριά στη Λιβύη, παρά την ύπαρξη, σε απόσταση μικρότερη των 125 μιλίων βορειο-ανατολικά, του φιλοπόλεμου και απείρως μεγαλύτερου γείτονά του, του Ιράν.
Επίσης, επειδή το Κατάρ είναι ένα εθνικά ομοιογενές μικρό κράτος, στο οποίο περί τους 250.000 πολίτες μοιράζονται τον άφθονο πλούτο της χώρας, ο κίνδυνος της λαϊκής δυσαρέσκειας αποσοβείται με την εξασφάλιση ενός επίχρυσου κράτους-πρόνοιας. Ο εμίρης του Κατάρ, Χαμάντ μπιν Χαλιφάχ αλ-Θανί, αν και δεν είναι εκλεγμένος, απολαμβάνει τη βαθιά εκτίμηση της πλειοψηφίας των πολιτών. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με μια ισχυρή συντηρητική κουλτούρα, μέσω της οποίας οι οικογενειακές και φυλετικές ιεραρχικές δομές επιβάλλουν μια μορφή θεσμικής ευλάβειας, επιτρέπουν στην προαναφερθείσα ελίτ να προχωρεί σε γρήγορη λήψη και υλοποίηση αποφάσεων.
Από το 1995, που με ένα αναίμακτο πραξικόπημα, ο εμίρης Χαμάντ απέσπασε την εξουσία από τον πατέρα του, επεδίωξε να καταστήσει το Κατάρ ηγέτιδα δύναμη σε μια εποχή που η αραβική διπλωματία εμφανίζεται πιο ισχυρή και πιο δυναμική. Η γνώμη των πολιτών του Κατάρ είναι πως οι άρχουσες ελίτ στις παραδοσιακά ισχυρές χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος, είχαν αποξενωθεί από τους πόθους των απλών Αράβων και από τα περισσότερα και πιο πιεστικά πολιτικά προβλήματα του αραβικού κόσμου. Όπως δήλωσε τον Μάρτιο ο αρχηγός του γενικού επιτελείου της αεροπορίας του Κατάρ, αυτές οι χώρες « δεν έχουν αναλάβει την αρχηγία εδώ και τρία χρόνια».
Το Κατάρ ευελπιστεί να αναλάβει τον ρόλο του βασικού μεσολαβητή μεταξύ του μουσουλμανικού κόσμου και της Δύσης. Το Κατάρ αντιλαμβάνεται τον ρόλο του ως ενός εξαιρετικά εξειδικευμένου συνομιλητή μεταξύ των δύο κόσμων, κάνοντας -από την πλευρά της Δύσης- ανεπιθύμητες αλλά αναγκαίες φιλίες και συμμαχίες με αντι-δυτικούς ηγέτες, στους οποίους περιλαμβάνονται ο αρχηγός της Χαμάς, Χαλέντ Μεσάαλ, ο πνευματικός ηγέτης της Χεζμπολά, Χασάν Νασράλα, και ο Ιρακινός θρησκευτικός ηγέτης Μουκτάντα αλ-Σαντρ, για να αναφέρουμε μερικούς μόνο από τους πρόσφατους επισκέπτες της Ντόχα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης στη Λιβύη, το Κατάρ ακολούθησε παρόμοια τακτική, με πρόσωπα προερχόμενα και από τα δύο αλληλοσυγκρουόμενα στρατόπεδα. Ο Μουσά Κούσα, ο πασίγνωστος αυτόμολος του καθεστώτος Καντάφι, ο οποίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη Βρετανία λόγω της έντονης αντιπαράθεσης που προκάλεσε η άφιξή του εκεί, εγκαταστάθηκε στο ξενοδοχείο Four Seasons της Ντόχα. Το Κατάρ έχει μακρά παράδοση στον πραγματισμό: Κατανοεί ότι υψηλά ιστάμενα πρόσωπα του παλαιού καθεστώτος, όπως ο Κούσα, αν και αποτελούν μιάσματα, παραμένουν εντούτοις βαθείς γνώστες και δυνητικά χρήσιμοι στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στα κατάλοιπα του παλαιού συστήματος και στη νέα φρουρά.
Εν τω μεταξύ, ο Αλί αλ-Σαλαμπί, ο οποίος διατήρησε το κύρος του πιο προβεβλημένου Λίβυου θρησκευτικού ηγέτη παρά την πολυετή εξορία του στο Κατάρ, θεωρείται ως ο άνθρωπος που κρατούσε σε επαφή την ελίτ του Κατάρ με τον γιο του Καντάφι, Σαΐφ αλ-Ισλάμ, σε μια χρονοβόρο προσπάθεια να τεθεί υπό διαπραγμάτευση η κατάπαυση του πυρός. Ο αδελφός του, Ισμαήλ αλ-Σαλαμπί ηγείται μιας ισλαμιστικής επαναστατικής οργάνωσης στη Λιβύη (την αποκαλούμενη Κατίμπα 17 Φεβρουαρίου), για την οποία λέγεται ότι δέχεται ισχυρή οικονομική ενίσχυση από το Κατάρ. Ο Αμπντούλ Χακίμ Μπελχάτζ είναι ο αρχηγός του Στρατιωτικού Συμβουλίου της Τρίπολης, ενός συνονθυλεύματος από διάφορα τάγματα που πολέμησαν για την απελευθέρωση της Τρίπολης. Ο ίδιος είναι παράλληλα ο πρώην εμίρης του Λιβυκού Αγωνιστικού Μετώπου, που τον Δεκέμβριο του 2004 χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική οργάνωση από το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών. Παρά το γεγονός ότι ο Μπελχάτζ είχε αποκηρύξει το αγωνιστικό παρελθόν του, για τις δυτικές κυβερνήσεις -τουλάχιστον- αποτελεί μια πολιτικά ραδιενεργό προσωπικότητα. Γι’ αυτό δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι όταν συναντήθηκε με αξιωματούχους του ΝΑΤΟ περί τα τέλη Αυγούστου, η συνάντηση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Κατάρ.
Ομοίως, το Κατάρ αναγνωρίζει ότι οι ισλαμιστές αποτελούν σταθερό και ενδεχομένως εύφλεκτο μέρος του πολιτικού τοπίου στη Λιβύη, δεδομένου ότι, αναλογικά, μόνη της η ανατολική Λιβύη προμήθευσε το 2007 και 2008 την ιρακινή αντίσταση με διπλάσιους, σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη αραβόφωνη χώρα, επίδοξους οπαδούς της τζιχάντ. Το να αγνοήσει ή να περιθωριοποιήσει κανείς αυτά τα δημογραφικά δεδομένα, δεν θα ήταν σωστή κίνηση. Όμως, από την πλευρά της Δύσης, η συνεννόηση ακόμη και με τη βελτιωμένη εκδοχή των ισλαμιστών μαχητών, είναι δύσκολη. Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει το Κατάρ στη Λιβύη και αλλού.
Ασφαλώς, υπάρχουν ένα πλήθος άλλοι λόγοι για τους οποίους ενδεχομένως το Κατάρ αναμίχθηκε τόσο ενεργά : Κατ’ αρχάς, θα επωφεληθεί οικονομικά από τη μετα-κανταφική εποχή, καθώς προσέφερε τόσο μεγάλη και τόσο γρήγορη υποστήριξη στους επαναστάτες. Πιθανόν το Κατάρ να αναλάβει έναν αξιοσημείωτο ρόλο στη λιβυκή βιομηχανία πετρελαίου και αερίου, καθώς επίσης και σε συναφείς τομείς, όπως οι μεταφορές και η ασφάλεια των εγκαταστάσεων. Ένα άλλο κέρδος που αποκόμισε η Ντόχα από την επέμβαση στη Λιβύη, ήταν η αφθονία των επαίνων που εξασφάλισε από τους Δυτικούς συμμάχους της στο Λονδίνο, στο Παρίσι και στην Ουάσιγκτον.
Το Κατάρ είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Δεν έχει καμία ανάγκη να θέσει σε κίνδυνο τον στρατό του ή να σπρώξει στα άκρα έναν ηγέτη που παραφρονεί, προκειμένου να αποκομίσει κέρδη. Και παρά το γεγονός ότι ο έπαινος της Γαλλίας, της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών έχει τη σημασία του, εν τούτοις το Κατάρ απολαμβάνει ήδη ποικίλες εγγυήσεις ασφαλείας από αυτές τις χώρες, ώστε να μην καταλαβαίνει κανείς τι περισσότερο θα του προσέφεραν οι ευνοϊκές ρητορικές διατυπώσεις.
Μετά τα γεγονότα, το Κατάρ εμφανίζεται αισθητά μεγαλύτερο αλλά και κάπως αλλοπρόσαλλο. Από την άποψη της ελίτ της χώρας, το να βρίσκεσαι στην πρώτη γραμμή της αραβικής κοινής γνώμης και να υπερασπίζεσαι τους Άραβες αδελφούς σου από τη βίαιη επίθεση ενός μισητού δικτάτορα, είναι ανεκτίμητο διαπραγματεύσιμο αγαθό, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Στην επερχόμενη μετα-κανταφική εποχή στη Λιβύη, το Κατάρ επιθυμεί να λειτουργήσει ως μεταφραστής και οδηγός για όσους επιζητούν πρόσβαση εκεί. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, το Κατάρ μπορεί να ενισχύσει τον ρόλο του ως εξαιρετικού γνώστη, βασικού και ανεκτίμητου συμμάχου των Δυτικών χωρών. Ωστόσο, η Λιβύη ενδέχεται να παραμείνει η εξαίρεση όταν εκτιμηθεί η συνολική προσέγγιση του Κατάρ στο ζήτημα των απροκάλυπτων στρατιωτικών επεμβάσεων: Γιατί παρά την επιτυχία της χώρας τους στη Λιβύη, οι ηγέτες του Κατάρ δεν φαίνεται να έχουν την πρόθεση να ξεχάσουν ότι παρά την αυξανόμενη σε διπλωματικό επίπεδο εκτίμηση και την οικονομική επιρροή, παραμένουν εκπρόσωποι μιας μικρής χώρας σε ένα επισφαλές τμήμα μιας ασταθούς περιοχής.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/68302/david-roberts/behind-qatars...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Συνδέσεις:
[1] http://www.foreignaffairs.com/articles/68241/dawn-brancati-and-jack-l-sn...
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/68245/edward-l-morse-and-eric-g-l...
[3] http://www.foreignaffairs.com/articles/68300/philip-seib/the-resignation...