Η Συγκαλυμμένη Τυραννία του Μπερλουσκόνι | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Συγκαλυμμένη Τυραννία του Μπερλουσκόνι

Πώς ο ιταλός Πρωθυπουργός Μένει Προσκολλημένος στην Εξουσία
Περίληψη: 

Για τους ξένους, ο ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι μπορεί να φαίνεται ότι είναι μια ιταλική υπερβολή. Αλλά πίσω από τα πολιτικά και σεξουαλικά σκάνδαλα κρύβεται μια ιστορία ηθικής κατάπτωσης.

Ο MAURIZIO VIROLI είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο Princeton.

Το σύστημα εξουσίας του ιταλού πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι [1] δεν έχει ούτε προηγούμενο ούτε άλλη αναλογία στην ιστορία των ελεύθερων και δημοκρατικών κρατών. Οι πλέον κακόγουστες πτυχές της διακυβέρνησής του είναι πολύ γνωστές [2]. Είναι συνεχώς εμπλεκόμενος σε σκάνδαλα πολιτικής διαφθοράς: Ο από μακρού χρόνου πολιτικός του συνεργάτης Τσεζάρε Πρεβίτι (Cesare Previti) [3] βρέθηκε ένοχος για δωροδοκία και καταδικάστηκε σε έξι χρόνια φυλάκιση. Υπάρχουν καταγγελίες και για σχέσεις με το οργανωμένο έγκλημα: Ο άλλος συνεργάτης του στις επιχειρήσεις και την πολιτική, ο Mαρσέλο ντελ Ούτρι (Marcello Dell'Utri) [4], καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλακή για τους δεσμούς του με την σισιλιάνικη μαφία. Ο Μπερλουσκόνι επιδεικνύει μια ανοιχτή περιφρόνηση για το δικαστικό Σώμα και το Συνταγματικό Δικαστήριο, καθώς εκλαμβάνει και τα δύο ως απαράδεκτους περιορισμούς της εξουσίας του. Κατά συνέπεια, οι υπουργοί του περνάνε νόμους που τον προστατεύουν από τη Δικαιοσύνη. Τα πολυάριθμα σεξουαλικά σκάνδαλα στη διάρκεια της διακυβέρνησής του ώθησαν κάποιους σχολιαστές να αποκαλέσουν την Ιταλία ένα «κράτος - μπορντέλο» το οποίο διοικείται από μια «πορνοκρατία».

Πριν από μερικές μέρες ο Μπερλουσκόνι προέβη και πάλι σε μια επίδειξη της ικανότητάς του να παραμένει στην εξουσία καθώς επέζησε μιας ψηφοφορίας εμπιστοσύνης στο ιταλικό κοινοβούλιο. Η είδηση αυτή χρησιμεύει σαν μια υπενθύμιση ότι η νέα, ασαφής και ευμετάβλητου τύπου πολιτική εξουσία του Μπερλουσκόνι γεννήθηκε όχι ενάντια αλλά μέσα στους δημοκρατικούς θεσμούς. Μερικοί ακαδημαϊκοί έχουν καταδείξει κάποιες αναλογίες με τον φασισμό. Άλλοι το αποκάλεσαν δεσποτισμό, ένα είδος σουλτανάτου. Καμιά από τις ερμηνείες αυτές δεν αρκεί. Ο φασισμός πήρε την εξουσία στην Ιταλία με τη συστηματική χρήση βίας, συμπεριλαμβανομένων των δολοφονιών πολιτικών αντιπάλων, και την διατήρησε μέσω της διάλυσης των ατομικών ελευθεριών. Ο Μπερλουσκόνι χρησιμοποίησε διάφορες μορφές πίεσης εναντίον των αντιπάλων του αλλά ποτέ δεν παρήγγειλε δολοφονίες. Ούτε φυλάκισε κανέναν για πολιτικά θέματα. Οι πολιτικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ακόμη αλώβητα. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί και οι εφημερίδες (αυτές που δεν ανήκουν ή ελέγχονται από τον Μπερλουσκόνι) μπορούν να τυπώσουν ή να μεταδώσουν σκληρή κριτική κατά της κυβέρνησης, οι πολίτες μπορούν να διαδηλώσουν ελεύθερα και η αντιπολίτευση μπορεί να υψώνει τη φωνή της στο κοινοβούλιο. Η έννοια του δεσποτισμού επίσης αποτυγχάνει τα ερμηνεύσει τον πυρήνα του καθεστώτος Μπερλουσκόνι – όσο για τον όρο «σουλτανάτο» παραπέμπει σε ένα εξωτικό και μακρινό καθεστώς που διατηρείται για λόγους παράδοσης. Ο Μπερλουσκόνι σίγουρα θα αρεσκόταν να εκλαμβάνεται ως σουλτάνος (και πολλοί από τους υποστηρικτές του τον βλέπουν ως τέτοιον) αλλά είναι ιθαγενής όπως όλοι και του λείπει η αύρα της παράδοσης. Επίσης, έχει σαφή υποστήριξη από θρησκευτικούς θεσμούς, καθώς το Βατικανό έχει σε πολλές περιπτώσεις παραβλέψει την αμφισβητήσιμη ηθική του συμπεριφορά και του πρόσφερε βοήθεια.

Αντί για αυτά, το καθεστώς Μπερλουσκόνι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα εκφυλισμού της δημοκρατίας στην εξουσία ενός δημαγωγού ο οποίος ελέγχει ένα διεφθαρμένο εκλογικό σώμα. Όπως οι κλασικοί δημαγωγοί, ο Μπερλουσκόνι επέδειξε μια αξιοπρόσεκτη ικανότητα να εντυπωσιάζει τα πλήθη με πολιτικούς θεατρινισμούς που αναβαθμίζουν την εικόνα του, ήδη από τις αρχές της πολιτικής του καριέρας. Ταυτόχρονα, έχει μια φοβερή ικανότητα να κερδίζει το ιταλικό κοινό με το να του λέει αυτό ακριβώς που θέλει να ακούσει. Οι ομιλίες του είναι επιδέξια επεξεργασμένες για να εκμεταλλευτεί τα πιστεύω των ψηφοφόρων και τους προσφέρει μια βολική και απλουστευμένη άποψη της πραγματικότητας.

Αντίθετα από σχεδόν όλους τους άλλους δημαγωγούς, πάντως, ο Μπερλουσκόνι είναι απίστευτα πλούσιος, και χρησιμοποιεί την περιουσία του για να αποκτά και να εδραιώνει πολιτική ισχύ. Με τα χρήματά του εξαγοράζει ανθρώπους, και πιο συχνά τα χρησιμοποιεί για να μοιράζει διαφόρων ειδών και αξίας εύνοια, από δώρα έως θέσεις εργασίας. Με τη σειρά του, όπως πάντοτε συμβαίνει με αυτού του είδους τους πολιτικούς, απολαμβάνει τη αφοσίωση ενός μεγάλου αριθμού υποστηρικτών. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι ο Μπερλουσκόνι εδραίωσε μια ολιγαρχία μέσα σε ένα δημοκρατικό σύστημα.

Το καθεστώς Μπερλουσκόνι διαθέτει γνωρίσματα που οι κλασικοί πολιτικοί φιλόσοφοι περιγράφουν ως χαρακτηριστικά τυραννίας. Αλλά αντί για μια τυραννία με την έννοια της εξουσίας που επιβάλλεται και διατηρείται δια της βίας, το καθεστώς Μπερλουσκόνι είναι μια συγκαλυμμένη τυραννία, μια ιδέα που πρώτη φορά καθιερώθηκε από τον νομικό του 14ου αιώνα, Μπαρτόλο ντε Σασοφεράτο (Bartolo da Sassoferrato). Η συγκαλυμμένη τυραννία είναι ένα πολιτικό καθεστώς που δεν καθιέρωσε τον εαυτό του παράνομα ούτε προσφεύγει σε μαζική καταπίεση για να παραμείνει στην εξουσία. Μπορεί να πετύχει αποτελεσματικά τους στόχους της κάτω από την σκιά δημοκρατικών ή ρεπουμπλικανικών θεσμών. Το καλύτερο ιστορικό παράδειγμα ήταν το καθεστώς των Μεδίκων στην Φλωρεντία του 15ου αιώνα. Όπως κάθε είδους τυραννία, η συγκαλυμμένη τυραννία είναι η χρήση της εξουσίας από έναν άνθρωπο προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά του, απέναντι στο κοινό καλό.

Η Ιταλία έχει μακρά ιστορία συγκαλυμμένων τυραννιών. Οι ελεύθερες δημοκρατικές πόλεις – κράτη τον Μεσαίωνα δεν κατάφεραν να προστατευθούν από την εσωτερική διαφθορά ή από την εξωτερική κυριαρχία και μετατράπηκαν όλες σε καθαρές ή συγκαλυμμένες τυραννίες. Το φιλελεύθερο καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε το 1861 από το κίνημα του Risorgimento (σ.σ.: Risorgimento σημαίνει παλινόρθωση) κατεδαφίστηκε 50 χρόνια αργότερα από τον φασισμό. Το δημοκρατικό πολίτευμα που γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου του 1946, πάνω στις στάχτες του φασισμού, εκφυλίστηκε στο σύστημα Μπερλουσκόνι. Η χώρα της εύθραυστης ελευθερίας, αυτό είναι το χαρακτηριστικό της Ιταλίας.