Μαθήματα από το Αφγανιστάν για την μετα-κανταφική Λιβύη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μαθήματα από το Αφγανιστάν για την μετα-κανταφική Λιβύη

Πώς θα Αποφευχθούν Δεκαετίες Πολέμου
Περίληψη: 

Έχοντας φθάσει στη Τρίπολη αμέσως μετά τη πτώση της Τρίπολης στα χέρια των ανταρτών, ο αρθρογράφος παρατήρησε μία σειρά ομοιοτήτων μεταξύ της Λιβυκής πρωτεύουσας το 2011 και του επαναστατικού Αφγανιστάν το 1992. Πολύτιμα μαθήματα προσφέρονται για να αποφευχθεί μία καταστροφή.

Ο MICHAEL SEMPLE, έχει εργαστεί για περισσότερες από δύο δεκαετίες στο Αφγανιστάν και είναι συνεργάτης στο Κέντρο Πολιτικής «Carr» για τα Ανθρώπινη Δικαιώματα, στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης John F. Kennedy του Πανεπιστημίου Harvard.

Οι νικητήριες ιαχές ακούγονταν από απόσταση μετά την ανακοίνωση της προσωρινής κυβέρνησης της Λιβύης ότι ο πρώην ηγέτης της χώρας, Μουαμάρ αλ-Καντάφι, είναι νεκρός. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέλη της οποίας ηγήθηκαν της εκστρατείας του ΝΑΤΟ που οδήγησε στην ανατροπή του Καντάφι, διαμήνυσε ότι ο θάνατός του σηματοδοτεί "το τέλος της εποχής του δεσποτισμού». Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, δήλωσε ότι έκλεισε ένα «μακρύ και επώδυνο κεφάλαιο για το λαό της Λιβύης." Και για τις επαναστατικές δυνάμεις των ανταρτών που πολέμησαν έναν καρκινοβατούντα πόλεμο το μεγαλύτερο μέρος του τρέχοντος έτους, η κατάληψη της Σύρτης, πατρίδας του Καντάφι και τελευταίου του οχυρού, άνοιξε το δρόμο για την επίσημη «διακήρυξη της απελευθέρωσης», που υπογραμμίζει το θρίαμβο της επανάστασης.

Ως κάποιος που έχει ζήσει πάνω από δύο δεκαετίες δουλεύοντας στο εμπόλεμο Αφγανιστάν, αγωνιούσα να επισκεφτώ τη Τρίπολη μετά την απελευθέρωσή της, τον Αύγουστο. Όταν το έκανα, οι Λίβυοι μπήκαν σε μεγάλο κόπο να μου εξηγήσουν πόσο λίγα κοινά στοιχεία έχει η χώρα τους με το Αφγανιστάν. Αλλά πριν καν μπω σε διαδικασία να συγκρίνω, οι επαφές μου από την Καμπούλ και τη πακιστανική πόλη του Καράτσι μου τηλεφωνούσαν για να αναφέρουν τους δεσμούς που είχαν ήδη εντοπίσει από απόσταση.

Το παρελθόν δεν είναι κάτι που μπορεί να μείνει μακροχρόνια κρυφό για όσους προωθούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ώστε να αποκτήσουν φήμη διεθνούς εμβέλειας,. Από τα αρχικά στάδια της λιβυκής εξέγερσης, η δορυφορική τηλεόραση είχε μετατρέψει τους επαναστάτες διοικητές όπως ο Abdul Hakeem Belhaj - ο οποίος είναι τώρα ο στρατιωτικός διοικητής του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου της Λιβύης- σε «υπερφυσικούς» αγωνιστές της ελευθερίας. Οι επαφές μου, όμως, στο Αφγανιστάν, ισχυρίστηκαν ότι αναγνώριζαν τον Belhaj από τις ημέρες που βρισκόταν στη χώρα τους τη δεκαετία του 1990 ως μέλος της Muqatilah, της Λιβυκής Ισλαμικής Μαχητικής Ομάδας. Άλλοι θυμούνται τους Λίβυους μαχητές που ζούσαν στα περίχωρα της Πεσαβάρ τη δεκαετία που μεσολάβησε μεταξύ της αντι-σοβιετικής τζιχάντ και της 11ης Σεπτεμβρίου, όταν η πόλη χρησίμευε ως προορισμός για ισλαμιστές από ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Ορισμένοι αναγνώρισαν πρώην συγκρατούμενους τους από τα κέντρα κράτησης σ τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά το 2001. Μερικοί μάλιστα ισχυρίστηκαν ότι τους είχε ζητηθεί να αποστείλουν στρατιώτες πεζικού στη Λιβύη.

Ωστόσο, παρά το πόσο διαφορετικές χώρες και αν είναι η Λιβύη και το Αφγανιστάν – από άποψη γεωγραφίας, σύνθεσης του πληθυσμού, γλώσσας, και σε άλλα πολλά στοιχεία- θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι κοντινές σχέσεις ανάμεσα τους συνεπάγονται και παρόμοια τύχη; Οι Λίβυοι έχουν μια πραγματική ευκαιρία να σφυρηλατήσουν ένα διαφορετικό μέλλον από αυτό που διαμορφώθηκε στο Αφγανιστάν μετά από τις συνεχόμενες «απελευθερώσεις» της Καμπούλ. Και προς μία τέτοια εξέλιξη, ο θάνατος του Καντάφι μπορεί να αποδειχθεί «κλειδί». Το καθεστώς του ήταν υπερβολικά προσωποκεντρικό, σχεδόν «γραφικό», και η τάχιστη κατάρρευσή του μειώνει σημαντικά την πιθανότητα οι επαναστατικές αρχές να αντιμετωπίσουν μία εξέγερση από οπαδούς του Καντάφι. Ακόμη και η απειλή του σαμποτάζ από την πανταχού παρούσα πέμπτη φάλαγγα κατά πάσα πιθανότητα θα υποχωρήσει, καθώς οι νεκροί τύραννοι δύσκολα μπορούν να εμπνεύσουν τους ανθρώπους στο να ρισκάρουν τη ζωή τους.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το καθεστώς Καντάφι κυριαρχούσε στη Τρίπολη για 42 συναπτά έτη, η κατάληψη της πρωτεύουσας έγινε εξαιρετικά γρήγορα, ομαλά και αναίμακτα. Υπήρξαν ελάχιστες ζημιές στις υποδομές, και ένα στοιχειώδες κλίμα ασφάλειας καθιερώθηκε τάχιστα. Έφτασα στη Τρίπολη με τον εύκολο τρόπο, με τη πρώτη απευθείας πτήση των Ηνωμένων Εθνών από τη Μάλτα, τρεις εβδομάδες μετά από τη πτώση του καθεστώτος Καντάφι. Εκείνο το βράδυ, ο προσωρινός Πρόεδρος Mustafa Abdul Jalil, απόλαυσε υποδοχή ήρωα στην πλατεία Μαρτύρων μέσα σε ένα εορταστικό κλίμα και μίλησε στο κόσμο εκθειάζοντας ένα μετριοπαθές Ισλάμ. Οι δυνάμεις ασφάλειας ήταν μικρές. Οι γυναίκες και τα παιδιά περπατούσαν ελεύθερα ανάμεσα στο πλήθος. Η μουσική έπαιζε στη διαπασών και μικροπωλητές του δρόμου πωλούσαν «επαναστατικές» κούπες και T-shirts. Όλα αυτά μου θύμισαν περισσότερο μια ποπ συναυλία παρά μια παρέλαση νίκης. Και αυτή ήταν μόλις η πρώτη μου νύχτα. Ταξιδεύοντας γύρω από την Τρίπολη κατά τις ημέρες που ακολούθησαν, παρατήρησα και άλλα σημεία που υποδείκνυαν μία αναζωπύρωση της ομαλότητας. Οι δρόμοι ήταν πυκνοί από κίνηση, τα δίκτυα επικοινωνίας λειτουργούσαν κανονικά και οι καφετέριες ήταν γεμάτες από κόσμο.

Παρατήρησα κι’ άλλες διαφορές μεταξύ της σημερινής Τρίπολης και της Καμπούλ μετά τη κατάληψη της από τους μουτζαχεντίν το 1992. Τότε, στις πρωινές μου βόλτες γύρω από την κεντρική Καμπούλ αναγκαζόμουν να περάσω μέσα από πολλαπλά σημεία ελέγχου που διεξήγαγαν οι ένοπλες ομάδες που είχαν αναλάβει τον έλεγχο της πόλης. Οι μουτζαχεντίν και οι παλιές κυβερνητικές πολιτοφυλακές αντιμετώπιζαν τα κυβερνητικά κτίρια σαν τρόπαια στη μεταξύ τους κόντρα για επιρροή. Μια από τις πιο ζωηρές αναμνήσεις που έχω, είναι η επιθεώρηση μίας κατοικίας που χρησιμοποιείτο από τα Ηνωμένη Έθνη η οποία είχε λεηλατηθεί. Μια ομάδα κακοποιών μουτζαχεντίν με την ονομασία «Ittihad Islami», νεοφερμένη από τα βουνά, τριγύριζε μαζί μου, διασκεδάζοντας με τη νέα ιδιότητά τους ως «κυβέρνηση». Όλοι υπέθεταν ότι οι ίδιοι (ή φίλοι τους) είχαν λεηλατήσει το μέρος και είχαν πυροβολήσει τα νεκρά -πλέον- πτηνά που βρώμιζαν τον εξωτερικό κήπο.