Η Άνοδος και η Πτώση του Έβο Μοράλες

Η άνοδος του Έβο Μοράλες από την ταπεινότερη προέλευση στην προεδρία της Βολιβίας [1] υπήρξε αξιοσημείωτη. Από τη στιγμή που ανέλαβε το προεδρικό αξίωμα, πριν από πέντε χρόνια, ο αγροτικής καταγωγής Μοράλες έχει αποκτήσει φήμη, η υποστήριξη στο πρόσωπο του έχει ενισχυθεί και έχει δημιουργήσει ένα αίσθημα υπερηφάνειας στις τάξεις των απλών Βολιβιανών όντας ακλόνητος υπερασπιστής των δικαιωμάτων των ιθαγενών, μη ενδίδοντας σε συμβιβασμό στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη, και , κυρίως, με το να μη διστάσει να ορθώσει ανάστημα σε κράτη μεγαλύτερα και ισχυρότερα από το δικό του. Όταν το 2009 η χώρα υιοθέτησε ένα νέο Σύνταγμα (το οποίο είναι σε μεγάλο βαθμό δημιούργημα του Μοράλες), με το οποίο ενισχύθηκαν τα δικαιώματα για το περιβάλλον και τους αυτόχθονες λαούς, ο πρόεδρος της Βολιβίας έκανε πραγματικότητα τα ρητορικά του κηρύγματα. Σε διάστημα μερικών ετών, ο Μοράλες έπεισε τους Βολιβιανούς, και όχι μόνο τις παραδοσιακές ελίτ, ότι η κυβέρνησή τους μπορεί να τους εκπροσωπήσει και να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους καθώς και να κάνει τη διαφορά στο παγκόσμιο σκηνικό.

Όλα αυτά τα προαναφερθέντα κατορθώματα του προέδρου είναι που δημιουργούν τόσο μεγάλη σύγχυση και έκπληξη αναφορικά με τις πρόσφατες εξελίξεις. Σήμερα, πολλοί στη Βολιβία ρωτούν τί έχει πάει στραβά. Πώς γίνεται μέσα σ’ ένα μόλις ένα χρόνο μετά τη ψήφιση ενός νόμου που έδινε πρωτοφανή δικαιώματα σε εκείνο που ο ίδιος αποκαλεί «Μητέρα Γη», ο Μοράλες να αγωνίζεται για την κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου που περνά μέσα από ένα εθνικό πάρκο και ποδοπατά προστατευόμενα εδάφη αυτοχθόνων; Πώς γίνεται, ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής , μετά από μία σειρά διαμαρτυριών που ξέσπασαν, να καταστέλλει βίαια τους ίδιους ανθρώπους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην άνοδο του στη προεδρία αφήνοντας περισσότερους από 100 ανθρώπους τραυματίες;

Η αλήθεια είναι πως όντως έκανε και τα δύο, και αυτές του οι κινήσεις είναι που έχουν προκαλέσει πολιτική κρίση στη Λα Παζ και έχουν υπονομεύσει την άνετη παραμονή του στην εξουσία. Η εξήγηση για τη ξαφνική μεταστροφή του Μοράλες ανάγεται σε κάτι που οι διαφωνούντες στη Βολιβία διαμαρτύρονται εδώ και καιρό: Την αδιαλλαξία του προέδρου, εκείνο το χαρακτηριστικό που τον βοήθησε να αλλάξει την Βολιβία και που τώρα απειλεί να υπονομεύσει τη διακυβέρνηση του.

Για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχουν αρκετοί λόγοι που οφείλονται στην αλλαγή των απόψεων του Μοράλες. Δέχεται αντίρροπες πιέσεις από υποστηρικτές του -για την εφαρμογή μίας ατζέντας που θα περιλαμβάνει παράλληλα και τη συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και τη συντήρηση των κεκτημένων. Ταυτόχρονα, η επιθυμία του Μοράλες να περιοριστεί η ηγεμονία των ΗΠΑ έχει αναγκάσει την κυβέρνησή του να ενισχύσει τους δεσμούς με μία άλλη παγκόσμια δύναμη, τη Βραζιλία, η οποία τυχαίνει να είναι και ο χρηματοδότης του αμφιλεγόμενου αυτοκινητόδρομου. Πάνω απ’ όλα, όμως, σ’ ολόκληρη τη πολιτική σταδιοδρομία του, ο Μοράλες έχει επιδείξει μια εντυπωσιακή ικανότητα να εμπνέει τους ανθρώπους να αγωνιστούν ενάντια στις κατεστημένες δυνάμεις. Τώρα που ο ίδιος είναι το καθεστώς, αδυνατεί να κατανοήσει το γεγονός ότι ο συμβιβασμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για όσους ασκούν εξουσία.

Για να κατανοήσουμε πλήρως την αλλαγή των καιρών, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το ιστορικό της αναρρίχησης του Μοράλες. Ανέλαβε καθήκοντα το 2006, κερδίζοντας τις εκλογές με το 53% των ψήφων, και αμέσως συγκάλεσε Συνταγματική Συνέλευση. Ενώ οι διαδικασίες αναθεώρησης του Συντάγματος προχωρούσαν, εκείνος έσπειρε την ανησυχία διεθνώς σχετικά με την ανεξέλεγκτη παραγωγή ναρκωτικών και τη πάταξη της παραγωγής κοκαΐνης. Η οικονομία αναπτύχθηκε υπό τη διακυβέρνηση του, σημειώνοντας κατά μέσο όρο 5,2% ετήσια αύξηση μέχρι το 2009, ένα ποσοστό που η χώρα είχε να δει για 30 χρόνια. Η κυβέρνηση έλαβε επαίνους για την αναδιανομή πλούτου σε φτωχές οικογένειες – με την προϋπόθεση ότι τα παιδιά τους δεν θα παρατήσουν το σχολείο- καθώς και τη παροχή δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης σε όλες τις έγκυες γυναίκες και βρέφη.
Η αντιπολίτευση αμφισβητούσε τον Μοράλες τακτικά, αλλά εκείνος απέκρουσε τις επιθέσεις τους με ευκολία. Αντιμετώπισε επιτυχώς το 2008 ένα δημοψήφισμα εναντίον του που διεξήχθη από την εύπορη και –κυρίως- λευκή ελίτ στις ανατολικές επαρχίες, όπου ρέει άφθονο το πετρελαϊκό χρήμα. Όταν επικράτησε με τα δύο τρίτα των ψήφων, ο Μοράλες χρησιμοποίησε το πρωτόγνωρο πολιτικό κεφάλαιο που απέκτησε για να ολοκληρώσει το νέο Σύνταγμα. Η ψήφος του λαού, ένα χρόνο αργότερα, ενέκρινε και τη τυπικά τις συνταγματικές αλλαγές. Ο Μοράλες είχε επικρατήσει.

Αφού κέρδισε εύκολα μία δεύτερη θητεία, ο Μοράλες έθεσε ως στόχο την- όπως ο ίδιος το έθεσε- «από-αποικιοποίηση» της χώρας. Εθνικοποίησε τη βιομηχανία φυσικού αερίου και πετρελαίου, εισήγαγε αγροτικές μεταρρυθμίσεις, έκτισε γέφυρες επικοινωνίας με άλλα κράτη (έχοντας απομακρυνθεί από την επιρροή των ΗΠΑ) όπως η Κίνα και το Ιράν, ενώ χορήγησε στους ιθαγενείς το δικαίωμα να δημιουργήσουν δικούς τους νομικούς θεσμούς. Υπερασπίστηκε το περιβάλλον, ή αλλιώς τη «Pachamama» («Μητέρα Γη», στην ινδιάνικη γλώσσα των Aymaran), όπως ο ίδιος αρέσκεται συχνά λέει. Τα κατάφερε. Τον Οκτώβριο του 2009, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έδωσε στον Μοράλες τον τιμητικό τίτλο του «Παγκόσμιου Ήρωα της Μητέρας Γης».

Το Δεκέμβριο του 2009, ο Μοράλες αναχώρησε για την Κοπεγχάγη, σφύζοντας από αυτοπεποίθηση, για να παρευρεθεί στο Συνέδριο για την Κλιματική Αλλαγή. Αφού επέρριψε τις ευθύνες για τη κλιματική αλλαγή στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες και στο καπιταλιστικό μοντέλο, επέμεινε στη θέση του να πληρώνουν οι πλουσιότερες χώρες δισεκατομμύρια δολάρια σε αποζημιώσεις στα λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη. Ο –τότε- εκπρόσωπος των ΗΠΑ απεκάλεσε το αίτημα «άγριο και μη ρεαλιστικό» και , όπως ήταν αναμενόμενο, η Ουάσιγκτον σταμάτησε τη παροχή βοήθειας στη Βολιβία σε ζητήματα κλιματικής αλλαγής. Αμέσως μετά, ο Μοράλες κάλεσε διεθνείς ηγέτες και ακτιβιστές στη Κοτσαμπάμπα για να συμμετάσχουν σ’ ένα –οργανωμένο από τον ίδιο- περιβαλλοντικό συνέδριο. Τη πρωτοβουλία του αγκάλιασαν περίπου 30.000 άτομα από περισσότερες από 100 χώρες. Αργότερα, η Βολιβία ψήφισε ένα νόμο που αναγνώρισε τη Μητέρα Γη ως ζωντανή οντότητα και, τουλάχιστον στα χαρτιά, η φύση απέκτησε τα δικά της δικαιώματα (σε αντίθεση με τα δικαιώματα τα οποία αφορούν τη φύση υπό τη διαχείριση του ανθρώπου).

Έτσι, ήταν φυσιολογική η σύγχυση που δημιουργήθηκε όταν ο Μοράλες αποφάσισε να κατασκευάσει έναν αυτοκινητόδρομο που θα περνάει μέσα από την καρδιά ενός εθνικού πάρκου και που αποτελεί και έδαφος ιθαγενών, γνωστό και ως «TIPNIS», (συντομογραφία του «Territorio Indígena y Parque Nacional Isiboro Secure»). Το σχέδιο προέβλεπε μία συντομότερη διαδρομή μεταξύ των πόλεων Κοτσαμπάμπα και Μπένι, προωθώντας τη περιφερειακή ολοκλήρωση και την οικονομική ανάπτυξη. Ο νέος δρόμος δεν ήταν μία ιδέα του Μοράλες, είχε προταθεί πρώτα από τον πρώην πρόεδρο Γκονσάλο Σάντσες ντε Λοσάδα, κάτι που οι επικριτές του σημερινού προέδρου τού υπενθυμίζουν κατ 'επανάληψη. Σαν για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, επειδή ο δρόμος χρηματοδοτήθηκε από τη Βραζιλία έδωσε την ευκαιρία στους αντιπάλους του να υποστηρίξουν ότι θα εξυπηρετούσε σε μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα της χώρας αυτής. Η εντύπωση που σχηματίσθηκε είναι ότι ο ηγέτης που κήρυττε από-αποικιοποίηση απλά άλλαξε τον έναν αφέντη με κάποιον άλλον.

Μία σύγκρουση που ξεκίνησε ως μία σχετικά μικρή διαμάχη τοπικών διαφορών, κλιμακώθηκε δραματικά. Η κυβέρνηση Μοράλες αρνήθηκε ακόμη και να αναγνωρίσει τις ανησυχίες των αντιπάλων της , αγνοώντας την ομόφωνη ψήφο της κοινότητας της TIPNIS με την οποία απέρριψε τη πρόταση για τη κατασκευή του δρόμου. Στη συνέχεια, ο Μοράλες ακολούθησε μία συγκρουσιακή πολιτική με δηλώσεις όπως «είτε τους αρέσει είτε όχι, θα κτίσουμε αυτό το δρόμο." [http://bit.ly/ojHWJw]. Οι επικριτές του προέδρου, αποκάλεσαν τη συμπεριφορά του «δικτατορική». Όταν περίπου 1.500 κάτοικοι και υποστηρικτές της TIPNIS βάδισαν από το Μπένι στη Λα Παζ, έπρεπε να περάσουν μέσα από μια επαρχία που κυριαρχείτο από «αποίκους»- «cocaleros (καλλιεργητές κόκας), όπου η υποστήριξη για την TIPNIS ήταν διάσπαρτη. Οι ντόπιοι ορκίστηκαν να σταματήσουν τη διαδρομή των διαδηλωτών. Η κυβέρνηση Μοράλες έστειλε την εθνική αστυνομία όχι για να συγκρατήσει τους cocaleros, αλλά για να μπλοκάρει για αρκετές μέρες τους διαμαρτυρόμενους. Εξαγριωμένοι, οι διαδηλωτές απήγαγαν προσωρινά έναν κυβερνητικό αξιωματούχο ο οποίος είχε σταλεί στη περιοχή για να διαπραγματευτεί, και, με τον αξιωματούχο να βρίσκεται υπό κράτηση , κατάφεραν να σπάσουν τον αποκλεισμό. Την επόμενη μέρα, στις 25 Σεπτεμβρίου, άνοιξε ο ασκός του Αιόλου.

Ήταν Κυριακή, και οι διαδηλωτές είχαν σταματήσει τις κινητοποιήσεις για την ημέρα αυτή. Βρίσκονταν στο μέρος όπου είχαν κατασκηνώσει, μαγειρεύοντας, καθαρίζοντας και φροντίζοντας για τα παιδιά τους. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου, περισσότεροι από 450 αστυνομικοί, μαζί με δύο στρατιωτικά αεροπλάνα, κατηφόρισαν για τη κατασκήνωση των διαδηλωτών. Οι αξιωματικοί της αστυνομίας έκαναν χρήση δακρυγόνων για να διαλύσουν το πλήθος, στο οποίο βρίσκονταν βρέφη και μικρά παιδιά. Χτύπησαν με τα κλομπ τους διαδηλωτές, οι οποίοι και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Η αστυνομία κέρδισε, συλλαμβάνοντας και φιμώνοντας με πλαστική ταινία 200 πολίτες. Οι τραυματίες, σύμφωνα με πληροφορίες ήταν περισσότεροι από 100. [http://bit.ly/oK5zJW]

Τα νέα εξαπλώθηκαν γρήγορα, πρώτα από στόμα σε στόμα και στα μέσα του διαδικτύου, και στη συνέχεια με τα παραδοσιακά Μέσα Ενημέρωσης. Μια συζήτηση που άνοιξε αναφορικά με τις δυνάμεις συντήρησης σε αντιδιαστολή με την οικονομική ανάπτυξη, ξαφνικά μετατράπηκε σε μια σειρά καταγγελιών που έφτασαν μέχρι το προεδρικό μέγαρο. Κατά τις ημέρες που ακολούθησαν, οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους κατά χιλιάδες, στήθηκαν οδοφράγματα και πολλές πόλεις παρέλυσαν, συμπεριλαμβανομένων της Λα Παζ, της Κοτσαμπάμπα και της Σάντα Κρουζ. Δεν υπάρχουν ακριβείς αριθμοί αλλά η κοινωνική αναταραχή που συντάραξε τη Βολιβία διαταράξει την οικονομία της χώρας.

Το ερώτημα που εγείρεται είναι σε ποιο ακριβώς σημείο ξεστράτισε ο Μοράλες, ο πρώην υπερασπιστής των δικαιωμάτων των ιθαγενών, των συνταγματικών αλλαγών που θα κατοχύρωναν κοινωνική δικαιοσύνη, εκείνος που θα αντιστεκόταν στην κοινωνική αδικία. Η απάντηση είναι ότι αυτός ο Μοράλες έχει εξαφανιστεί. Αντ ' αυτού, ένας νέος, απεγνωσμένος Μοράλες εμφανίστηκε, με τον ίδιο και τους αξιωματούχους του να προστρέχουν στα ραδιόφωνα. Το επίσημο κυβερνητικό κανάλι παρουσίασε τη σύγκρουση με τους διαδηλωτές υπό ένα διαφορετικό πρίσμα, δείχνοντας εικόνες ενός αστυνομικού που υπέστη τραύματα από τη συμπλοκή, αντί να δείξει τις άφθονες εικόνες ξυλοδαρμού των διαδηλωτών. Τρεις κορυφαίοι αξιωματούχοι – ο Υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης Sacha Llorenti,ο υφυπουργός Προεδρίας Marcos Farfán, και ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Cecilia Chacón –τελικώς οδηγήθηκαν στη παραίτηση.

Στη συνέχεια, ο Μοράλες τελικά υπέκυψε. Στις 27 Σεπτεμβρίου, ανακοίνωσε ότι η κατασκευή του αυτοκινητόδρομου στη περιοχή TIPNIS θα αναβληθεί (αν και δεν ακυρώθηκε). Διέταξε την έναρξη μίας κυβερνητικής έρευνας για το περιστατικό της βίαιης καταστολής των ιθαγενών. Το σχέδιο για τον αυτοκινητόδρομο θα επανεξεταστεί. Πρόκειται για μια εξαιρετικά ρευστή κατάσταση. Οι περισσότεροι πολίτες παραμένουν δύσπιστοι ακόμα και με αυτή την αντίδραση της κυβέρνησης, και ο Μοράλες δεν βρίσκεται καθόλου στο απυρόβλητο.

Παρ 'όλα αυτά, ο Μοράλες δεν αποκλείεται να προσκολληθεί στη προεδρία. Παρά τις χιλιάδες φωνές ακτιβιστών που ζητούσαν τη παραίτησή του στη Λα Παζ, η πολιτική ελίτ παραμένει σε μεγάλο βαθμό υπό τον έλεγχο του Μοράλες, ή υπερβολικά κατακερματισμένη από εσωτερικές διαιρέσεις για να εκμεταλλευτεί τη κατάσταση στο έπακρο. Και ακόμα κι αν η αξιοπιστία του έχει υποστεί σοβαρή βλάβη, ο χαρακτήρας του δείχνει ότι θα παλέψει για να μείνει στην εξουσία τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της θητείας του, το 2015. Ένα φτωχό αγόρι από την επαρχία της Oruro δεν μπορεί να κατάφερε να αποκτήσει τόση εξουσία χωρίς αποφασιστικότητα και το κατάλληλο στομάχι απέναντι στις αντιξοότητες. Το 1989, ως επικεφαλής της ένωσης των καλλιεργητών κόκας , ο Μοράλες σχεδόν ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από τις δυνάμεις καταπολέμησης των ναρκωτικών. Το 2002, ως νομοθέτης, εξεδιώχθη από το Κογκρέσο επειδή κήρυττε την ένοπλη αντίσταση απέναντι στην κυβερνητική αυθαιρεσία. Αυτές οι στιγμές - και αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα – θα μπορούσαν να είχαν σταθεί εμπόδιο για πολλούς επίδοξους πολιτικούς, αλλά όχι τον Μοράλες.

Τι μπορεί να συμπεράνει κανείς; Ότι ο Μοράλες έχει πέσει. Μπορεί να καταφέρει να διατηρήσει τη προεδρία, αλλά η αξιοπιστία του ανάμεσα στους πιο αφοσιωμένους υποστηρικτές του ίσως έχει υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά. Μία αρχή θα ήταν να προσπαθήσει να συμφιλιώσει τους στόχους για ταυτόχρονη ανάπτυξη και διατήρηση των κεκτημένων αλλά ο Μοράλες φαίνεται πως δεν δύναται να αναγνωρίσει το μέγεθος του προβλήματος, πόσω μάλλον να προσφέρει λύσεις συμβιβασμού που θα είναι ελκυστικές για την πλειοψηφία των Βολιβιανών. Αν συνεχίσει να εκπληρώνει τα προεδρικά του καθήκοντα, αυτό θα οφείλεται στη γενικότερη πολιτική κατάσταση: οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης, αν και πολλές σε αριθμό, πλήττονται από εσωτερικές διαμάχες και συγκρουόμενα συμφέροντα.

Ο Μοράλες ήταν πάντα μια πολωτική φιγούρα για τη Βολιβία. Είχε πάντα εχθρούς σ’ ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού, ακόμη και αν οι πιο αυστηροί επικριτές του ήταν μειοψηφίες. Για τη πλειοψηφία, ο Μοράλες αποτέλεσε ένα ρήγμα σε μια σειρά νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων που χρησίμευσαν μόνο για να ενισχύσουν το στάτους κβο και να εδραιώσουν τις ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Ο Μοράλες είχε δημιουργήσει μεγάλες προσδοκίες, αλλά τώρα τις έχει διαψεύσει. Όπως ο ίδιος έχει μάθει πλέον, μερικές φορές είναι καλύτερα να είσαι ένας σταθερός εχθρός παρά να δημιουργείς αμφιλεγόμενες και πρόσκαιρες συμμαχίες. Και, όπως ο Μοράλες ίσως ακόμα να μαθαίνει, η υπερηφάνεια και η αποφασιστικότητα μπορεί να σε ωθήσει σε πολιτικά ύψη, αλλά για να διατηρήσεις την εμπιστοσύνη του λαού χρειάζεσαι και κάτι περισσότερο.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/the-rise-and-fall-of...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Συνδέσεις:
[1] http://www.foreignaffairs.com/articles/59457/kenneth-maxwell/proclaiming...